Karrez hud : diforc'h etre ar stummoù

Endalc’h diverket Danvez ouzhpennet
Pajenn nevez : thumb|skouer ur c'harrez hud E matematik e vez kenaozet ur c’harrez hud urzh n gant n2 niver anterin a vez disheñvel peurvuiañ ha skrivet dinda...
 
Diverradenn ebet eus ar c'hemm
Linenn 8:
Evit karrezioù hud a urzh n = 3, 4, 5, ..., e vez an digemenn hud:
15, 34, 65, 111, 175, 260, ...
 
 
 
== Istor ==
 
[[Skeudenn:Magic square 4x4 Shams Al-maarif2 (Arabic magics).jpg|thumb|widthpx|Skrid tennet diouzh Shams Al-ma'arif]]
Anavezet e oa ar c’harrezioù hud gant ar Sinaiz adalek 650 kent J.K. ha gant matematikourien arab adalek ar VII kantved moarvat pa z eas an armeoù arab da aloubiñ gwalarn Bro Indez. Kelennet oa bet dezho gant matematikourien Bro Indez ar steredoniezh hag ar matematik, hag ar matematik kediadurel da heul. Kavet eo bet ar c’harrezioù hud kentañ , a urzh 5 pe 6 en ur c’helc’hgeriadur bet embannet e Bagdad war dro 983. Kelc’hgeriadur ar Breudeuriezh hag ar Glanded (Rasa'il Ihkwan al-Safa). Karrezioù hud simploc’h a oa anavezet gant matematikourien arab a-raok.
Lod eus ar c'harrezioù se a voe implijet diwezhatoc'h asambles gant lizherennoù hud evel e Sham Al ma'arif evit skoazellañ strobinellerien.
An Arabed a vije bet ar re gentañ oc’h implijout anezho adalek an Xvet kantved evit o zalvoudegezh matematikel hepken. Ahmad al-Buni a embannas ul levr e lec’h ma leze a-gostez ar brizhkredennoù hud a oa stag outo betek hen war dro 1250. .
 
E Bro Sina e oa graet Luoshu : 洛书 eus ar c’harezioù hud hervez Levr ar stêr Luo . Taolennet e oant dindan stumm meur a arouez. Taolennet e voent gant sifroù e Bro Indez, al lec’h ma oa bet ijinet ar sifroù arab. Adkavet e vezont e meur a sevenadur eus Azia pe Europa, un dalvoudegezh relijiel dezho peurvuiañ.
 
Adkavet e vezont e levrioù hudouriezh Europa evel Alc’houez Salaün , Clavis Salomonis pe Clavicula Salomonis e latin, bet embannet etre XIV vet hag ar XVvet kantved, da vare an Azginivelezh Italian
E 1510 e oa anv eus karrezioù hud nevez gant ar prederour alamant Cornelius Agrippa (1486-1535), un dalvoudegezh relijiel dezho atav. Skrivañ a reas al levr De Occulta Philosophia e lec’h ma embann un deorienn o veskañ astrologiezh ha karrezioù hud. O n’em ziazezañ war skridoù Marsalio Ficino ha Pico della Miranda e tisplege perzhioù seizh karrez hud adalek an urzh 3 betek an urzh 9, pep hini anezho o vezañ stag ouzh pep a blanedenn astrologel . Al levr-se en doa bet ul levezon bras tre en Europa betek an Enepdisivoud. Implijet e vez c’hoazh karrezioù hud Agrippa e lidoù hud a-vremañ.
 
 
<div class="center">
<table>
<tr style="vertical-align:bottom;">
<td style="padding: 0 1em">
{| class="wikitable" style="margin-left:auto;margin-right:auto;text-align:center;width:6em;height:6em;table-layout:fixed;"
|-
! colspan="3" | [[Saturn (astrology)|Saturn]]=15
|-
| 4 || 9 || 2
|-
| 3 || 5 || 7
|-
| 8 || 1 || 6
|}
</td>
<td style="padding: 0 1em">
{| class="wikitable" style="margin-left:auto;margin-right:auto;text-align:center;width:8em;height:8em;table-layout:fixed;"
|-
! colspan="4" | [[Jupiter (astrology)|Jupiter]]=34
|-
| 4 || 14 || 15 || 1
|-
| 9 || 7 || 6 || 12
|-
| 5 || 11 || 10 || 8
|-
| 16 || 2 || 3 || 13
|}
</td>
<td style="padding: 0 1em">
{| class="wikitable" style="margin-left:auto;margin-right:auto;text-align:center;width:10em;height:10em;table-layout:fixed;"
|-
! colspan="5" | [[Mars (astrology)|Mars]]=65
|-
| 11 || 24 || 7 || 20 || 3
|-
| 4 || 12 || 25 || 8 || 16
|-
| 17 || 5 || 13 || 21 || 9
|-
| 10 || 18 || 1 || 14 || 22
|-
| 23 || 6 || 19 || 2 || 15
|}
</td>
<td style="padding: 0 1em">
{| class="wikitable" style="margin-left:auto;margin-right:auto;text-align:center;width:12em;height:12em;table-layout:fixed;"
|-
! colspan="6" | [[Sun (astrology)|Sol]]=111
|-
| 6 || 32 || 3 || 34 || 35 || 1
|-
| 7 || 11 || 27 || 28 || 8 || 30
|-
| 19 || 14 || 16 || 15 || 23 || 24
|-
| 18 || 20 || 22 || 21 || 17 || 13
|-
| 25 || 29 || 10 || 9 || 26 || 12
|-
| 36 || 5 || 33 || 4 || 2 || 31
|}
</td>
</tr>
</table>
 
<table>
<tr style="vertical-align:bottom;">
<td style="padding: 0 1em">
{| class="wikitable" style="margin-left:auto;margin-right:auto;text-align:center;width:14em;height:14em;table-layout:fixed;"
|-
! colspan="7" | [[Venus (astrology)|Venus]]=175
|-
| 22 || 47 || 16 || 41 || 10 || 35 || 4
|-
| 5 || 23 || 48 || 17 || 42 || 11 || 29
|-
| 30 || 6 || 24 || 49 || 18 || 36 || 12
|-
| 13 || 31 || 7 || 25 || 43 || 19 || 37
|-
| 38 || 14 || 32 || 1 || 26 || 44 || 20
|-
| 21 || 39 || 8 || 33 || 2 || 27 || 45
|-
| 46 || 15 || 40 || 9 || 34 || 3 || 28
|}
</td>
<td style="padding: 0 1em">
{| class="wikitable" style="margin-left:auto;margin-right:auto;text-align:center;width:16em;height:16em;table-layout:fixed;"
|-
! colspan="8" | [[Mercury (astrology)|Mercury]]=260
|-
| 8 || 58 || 59 || 5 || 4 || 62 || 63 || 1
|-
| 49 || 15 || 14 || 52 || 53 || 11 || 10 || 56
|-
| 41 || 23 || 22 || 44 || 45 || 19 || 18 || 48
|-
| 32 || 34 || 35 || 29 || 28 || 38 || 39 || 25
|-
| 40 || 26 || 27 || 37 || 36 || 30 || 31 || 33
|-
| 17 || 47 || 46 || 20 || 21 || 43 || 42 || 24
|-
| 9 || 55 || 54 || 12 || 13 || 51 || 50 || 16
|-
| 64 || 2 || 3 || 61 || 60 || 6 || 7 || 57
|}
</td>
<td style="padding: 0 1em">
{| class="wikitable" style="margin-left:auto;margin-right:auto;text-align:center;width:18em;height:18em;table-layout:fixed;"
|-
! colspan="9" | [[Moon (astrology)|Luna]]=369
|-
| 37 || 78 || 29 || 70 || 21 || 62 || 13 || 54 || 5
|-
| 6 || 38 || 79 || 30 || 71 || 22 || 63 || 14 || 46
|-
| 47 || 7 || 39 || 80 || 31 || 72 || 23 || 55 || 15
|-
| 16 || 48 || 8 || 40 || 81 || 32 || 64 || 24 || 56
|-
| 57 || 17 || 49 || 9 || 41 || 73 || 33 || 65 || 25
|-
| 26 || 58 || 18 || 50 || 1 || 42 || 74 || 34 || 66
|-
| 67 || 27 || 59 || 10 || 51 || 2 || 43 || 75 || 35
|-
| 36 || 68 || 19 || 60 || 11 || 52 || 3 || 44 || 76
|-
| 77 || 28 || 69 || 20 || 61 || 12 || 53 || 4 || 45
|}
</td>
</tr>
</table>
</div>
 
Ar c'harrez hud urzh 4 a weler en engravadur Melencolia gant Albrecht Dürer a zo sañset bezañ ar wech kentañ e oa implijet ur c'harrez hud en Europa.
[[Skeudenn:Albrecht Dürer - Melencolia I (detail).jpg|thumb|Ur bajenn eus ''Melencolia I'']]
Heñvel eo ouzh karrez Yang Hui a oa bet krouet wardro 250 vloaz Kent J.K. Kavet e vez ar sammad 34 er renkennadoù, er c'holonennoù, en treuzvegelloù, hag e pep strollad pevar kellig, hini ar c'hreiz ha re pep korn ar c'harrez. Ar sammad zo heñvel pa ouzhpenner niveroù pep korn ar c'harrez (3+8+14+9) ha sammad niveroù kreiz an div golonenn diavaez pe an div renkennad diavaez. (5+9+8+12 and 3+2+15+14). Ar bloavezh e oa bet savet ar c'harrez a zo roet gant an daou niver zo e kreiz renkennad an traoñ 1514. An niveroù 1 ha 4 a-bep tu eus an deiziad 1 ha 4 a dalvez al lizherennoù A ha D, pennlizherennoù anv an arzour.
 
{| class="wikitable" style="margin-left:auto;margin-right:auto;text-align:center;width:8em;height:8em;table-layout:fixed;"
|-
| 16 || 3 || 2 || 13
|-
| 5 || 10 || 11 || 8
|-
| 9 || 6 || 7 || 12
|-
| 4 || 15 || 14 || 1
|}
Karrez hud a zo bet implijet un tamm mat e romant Dan Brown The Last Symbol bet embannet e 2009.
 
[[Skeudenn:Ms sf 2.jpg|right|thumb|280px|Ar c'harrez hud ouzh talbenn iliz ar Sagrada Família]]
Ouzh talbenn iliz ar Sagrada Familia e Barselona e kaver ur c'harrez hud urzh 4. 33 eo an digemmenn hud, oad Jezuz Krist pa oa marvet. Heñvel eo en e frammadur ouzh Karrez Hud Dürer.
 
{| class="wikitable" style="margin-left:auto;margin-right:auto;text-align:center;width:8em;height:8em;table-layout:fixed;"
|-
| 1 || 14 || 14 || 4
|-
| 11 || 7 || 6 || 9
|-
| 8 || 10 || 10 || 5
|-
| 13 || 2 || 3 || 15
|}
N'eo ket ur c'harrez hud reizh avat rak div wech e kaver an niveroù 10 ha 14 ha mankout a ra an niveroù 12 ha 16 , gant-se ne heulier ket ar reolenn 1→n2