|
<center>{{Iañ milved}} | '''{{Eil milved}}''' | {{IIIe milved}}</center>
<center>[[VIIIvet kantved|../..]] | {{XIvet kantved}} | {{XIIvet kantved}} | '''{{XIIIvet}} kantved''' | {{XIVvet kantved}} | {{XVvet kantved}} | [[XVIIIvet kantved|../..]]</center>
<center>
[[Bloavezhioù 1200]] | [[Bloavezhioù 1210]] | [[Bloavezhioù 1220]] | [[Bloavezhioù 1230]] | [[Bloavezhioù 1240]]
<br />
[[Bloavezhioù 1250]] | [[Bloavezhioù 1260]] | [[Bloavezhioù 1270]] | [[Bloavezhioù 1280]] | [[Bloavezhioù 1290]]
</center>
<center>
{| border="0" cellspacing="5"
|-----
| [[1201]] || [[1202]] || [[1203]] || [[1204]] || [[1205]]
| [[1206]] || [[1207]] || [[1208]] || [[1209]] || [[1210]]
|-----
| [[1211]] || [[1212]] || [[1213]] || [[1214]] || [[1215]]
| [[1216]] || [[1217]] || [[1218]] || [[1219]] || [[1220]]
|-----
| [[1221]] || [[1222]] || [[1223]] || [[1224]] || [[1225]]
| [[1226]] || [[1227]] || [[1228]] || [[1229]] || [[1230]]
|-----
| [[1231]] || [[1232]] || [[1233]] || [[1234]] || [[1235]]
| [[1236]] || [[1237]] || [[1238]] || [[1239]] || [[1240]]
|-----
| [[1241]] || [[1242]] || [[1243]] || [[1244]] || [[1245]]
| [[1246]] || [[1247]] || [[1248]] || [[1249]] || [[1250]]
|-----
| [[1251]] || [[1252]] || [[1253]] || [[1254]] || [[1255]]
| [[1256]] || [[1257]] || [[1258]] || [[1259]] || [[1260]]
|-----
| [[1261]] || [[1262]] || [[1263]] || [[1264]] || [[1265]]
| [[1266]] || [[1267]] || [[1268]] || [[1269]] || [[1270]]
|-----
| [[1271]] || [[1272]] || [[1273]] || [[1274]] || [[1275]]
| [[1276]] || [[1277]] || [[1278]] || [[1279]] || [[1280]]
|-----
| [[1281]] || [[1282]] || [[1283]] || [[1284]] || [[1285]]
| [[1286]] || [[1287]] || [[1288]] || [[1289]] || [[1290]]
|-----
| [[1291]] || [[1292]] || [[1293]] || [[1294]] || [[1295]]
| [[1296]] || [[1297]] || [[1298]] || [[1299]] || [[1300]]
|}</center>
Gwelet ivez : [[Roll ar C'hantvedoù]], [[Sifroù roman]]
----
D'ar {{1añ Genver}} [[1201]] e krog an '''XIII{{vet}} kantved''' hag echuiñ a ra d'an [[31 Kerzu]] [[1300]].
[[Skeudenn:Gwareger Mongol.jpg|thumb|300px|right|Dindan ren [[Genghis Khan]] eo bet krouet gant ar [[Mongoled|Vongoled]] an impalaeriezh vrasañ bet savet biskoazh. Mistri int bet war an darn vrasañ eus [[Azia]]. Dont a rejont a-benn da vezañ trec'h evit un darn vat abalamour d'o [[Gwagerer war varc'h|gwaregerien war varc'h]]]]
==Darvoudoù==
* Barrad skornel berr testeniekaet en [[Alpoù]] dre taouarc'heg skorneg [[Fernau]] ([[Tirol]]), etre [[1200]] (marteze [[1150]]) ha [[1300]] (marteze [[1350]]).
===Afrika===
* En em staliañ a ra ar chorfa [[Alawited|Alawit]] (diskennidi [[Ali]], mab-kaer [[Muhammad]]), en oaziz [[Tafilalet]] e su [[Maroko]].
* Astenn a ra rouantelezh [[Kanem]] ([[Tchad]]) he beli betek [[Fezzan]].
* E [[Dahomey]], war-dro an [[XIIvet kantved|XII{{vet}}]] hag an XIII{{vet}} kantved e vev [[Adjaed]] war glanoù ar [[Mono]], etre [[Tado]] hag [[Athieme]]. Diwezhatoc'h, e tilec'h ul lodenn eus ar meuriad-se war un tiriad nes evit diazezañ kêr [[Allada]] ([[Ardra]] pe [[Ardes]]). Goude un drailh evit ar galloud e vez krouet gant lod eus Adjaed Allada ur meuriad all e trowardroioù [[Abomey]]. Nebeut goude e vez dilezet Allada gant ur bagad Adjaed all evit krouiñ rouantelezh [[Djakin]] (pe [[Porto-Novo]]) war an aod
* [[Islamekaat|Islamekaet]] e vez an [[Haousaed]] gant enbroidi deuet eus [[Mali]].
* Kregiñ a ra pastored [[Tutsied|tutsi]] d'en em staliañ e reter [[Rwanda]], e-tro an XIII{{vet}} pe ar {{XIVvet kantved}}, el lec'h m'emañ diazezet c'hoazh labourerien-douar [[Hutued|hutu]] ha chaseourien [[Pigmeed|pigme]] [[Toua]]. E-kerzh ar c'hantvedoù da-heul e teujont a-benn d'ober o renkoù e-keñver an Hutued en ur feurmiñ dezho darn eus o chatal gant doareoù a lakaio an Hutued da dreiñ da served.
* Bog [[Kontouer|kontouer]] [[Persia|pers]] [[Kiloa]] hag inizi [[Komorez]]
*En em staliañ a ra pobladoù [[Bantoued|bantou]] en [[Angola]] a-vremañ. Dilec'hiañ a reont, evit darn, ar pobloù engenidik [[Khoisaed|khoisa]].
===Madagaskar===
* Derc'hel a ra [[Indonezia|Indoneziz]] niverus d'en em staliañ war aod reter [[Madagaskar]] betek an XIII{{vet}} kantved. Diouzh tu aod ar c'hornôg e kendalc'h ivez treuztiriadegoù an Afrikaned en hevelep doare. Gwelet [[Istor pobladur Madagaskar]]
===Amerika===
* En he barr emañ sevenadur an [[Anasazied]], deuet eus an norzh en hollad [[Pueblo]] ar c'hornôg (1200-[[1400]]). Savet e vez mogerioù pri uhel evit difenn ar c'hêriadennoù diouzh ar breizherien a bep seurt, marteze meuriadoù kantreerien [[Apached|Apach]].
===Azia===
* Anvet eo [[Genghis Khan]], Temujin eus e anv ganedigezh, "Khan ar C'haned" gant ar meuriadoù [[Mongoled|mongol]].
* Aloubet eo an darn vrasañ eus [[Azia]] ha reter Europa gant ar Vongoled dindan ren [[Genghis Khan]]. Mare an [[Impalaeriezh Vongol]] eo.
* Diazezañ a ra ar [[Khan Ogedei|C'han Ogedei]] un diernelezh e [[Sina]]. Pennoù mongol zo a zilez ar [[Boudaegezh Tantrik|voudaegezh Tatrik]] evit degemer an [[Islam]].
*E [[Kambodja]] e vez erlec'hiet ar [[Boudaegezh|Voudaegezh]] mod [[Mahayana]] gant doare an [[Theravada]].
*Diazezet eo rouantelezh [[Thailand|Thai]] [[Rouantelezh Sukhothai|Sukhothai]] gant ar voudaegezh [[Theravada]] da relijion Stad. Diwezhatoc'h er c'hantved e vo sujet ul lodenn vat eus Stadoù [[Thailand]], [[Laos]], [[Myanmar]], ha [[Malaysia]] hiziv an deiz.
* Ren [[Angrok]], roue damvojennel [[Singosari]] ([[Java]]). Kontet eo e droioù er [[Pararaton]] pe levr ar rouaned. Mab ur c'houer anezhañ e c'hall bezañ gwelet evel arouez an ersav Javanat a-enep da levezon [[India]]. Dont a ra er galloud goude bezañ lazhet ar roue [[Kadiri]]; dimeziñ a raio gant e intañvez.
* Skoulmañ a ra [[Shogun|shogun]] [[Japan]] darempredoù gant [[Ainoued]] enez [[Yeso]] ([[Hokkaido]]). Aozet dre vagadoù tud, ez eus gant an Ainoued ur sevenadur dezho o-unan a vez eztaolet dre ar [[Yukar]], anezhañ barzhoneg danevellek ar vroad.
*Strollañ a ra an istorour [[Iran|Pers]] [[Rashid al-Din]] unnek testenn boudaat bet troet en [[Arabeg|arabeg]].
*Pempvet, c'hwec'hvet, seizhet hag eizhvet [[Kroaziadeg|kroaziadeg]] rouantelezhioù kornôg Europa a-enep d'an [[Islam]]
===Europa===
*[[1204]] : Lakaet an arigrap war Kergustentin [[Buzantion|vuzantat]] gant ar [[IVe Kroaziadeg|IV{{e}} kroaziadeg]]; krouet eo an [[Impalaeriezh Latin]].
* [[1209]]-[[1229]] : [[Kroaziadeg an Albiziz]], aloubet eo [[Okitania]] gant baroned [[Bro-C'hall]]. Unan eus ar [[Kroaziadeg|c'hroaziadegoù]] hag eus an [[Inkizadur]]ioù kentañ a vo kaset da benn gant ar Gatoliked eo. Harpet e voe en deroù gant ar [[Pab]] evit lakaat un termen d'an [[Disivoud|disivoud]] [[Katared|katar]].
*[[1212]] : Da-heul [[Emgann Las Navas de Tolosa]] ha faezhidigezh armeoù ar [[Maoured|Vaoured]] e [[Spagn]] e krog argerzh ur [[Reconquista]] kristen prim eus hanterenn su al [[Ledenez Iberek|ledenez Iberek]].
* Da get ez a Stad [[Bulgared|Bulgar]] an [[Utiguried]] war ar [[Volga]].
*Rediet eo ar roue [[Yann a Vro-Saoz]] da sinañ ar [[Magna Carta]] e [[Runnymede]]
*Diskar tiernelezh [[Hohenstaufened]] an Impalaerien santel roman ha german
*En em gavout a ra [[Marco Polo]] hag e familh e [[Sina]]
*Mestr eo [[Jakez Iañ Aragon|Jakez I{{añ}}]] [[Aragon]] war an [[Inizi Balearez]] ha [[Valencia]].
*Krouet eo ar [[Skol-veur|skolioù-meur]] kentañ.
*Leuskel a ra [[Norvegia]] [[Enez-Vanav]] gant [[Skos]].
*Sinañ a ra [[Andrev II Hungaria]] ar [[Builh aour|vuilh aour]] a gadarna gwirioù an noblañs [[Hungaria|hungarat]].
== Arz & sevenadur ==
* Sevel a ra an [[Inkaed]] [[Templ Koricancha]] en o c'hêr-benn [[Cuzco]] ([[Perou]]).
* [[Soraboù]] a reer eus an testennoù koshañ bet skrivet e [[Madagaskar]]. E [[Malgacheg]] int bet skrivet gant [[Lizherenneg arabek|lizherennoù arabek]], war ur seurt paper a oa dalc'het kuzh an doare d'e sevel gant an [[Antemoroed]].
* Abadennoù c'hoariva dañset diouzh stil relijiel ar [[bhârata-natyam]], a orin eus [[Tamilnâdu]], e su [[India]] , adal an {{XIIvet kantved}}. Tri seurt arvest a gavo o awen ennañ , ar [[Kuravamchi|c'hKuravamchi]], ar [[bhâgavatamela]] ha [[kuchipudi]] [[Andhra Pradesh]].
== Armerzh & kevredigezh ==
===Europa===
* 60 milion a dud en Europa.
* E-tro [[1200]], ez a an darn vrasañ eus ar gouerien d'ober [[Serv|served]] e [[Frañs]]. E-kerzh an XIII{{vet}} eo rediet ar vistri da zistardañ o c'habestr war an dud abalamour da ziorroidigezh an armerzh. Roet e vez o frankiz d'an dud a-unanoù pe a-stroll. Ne sell mui ar [[Servelezh|servelezh]] nemet ouzh ar re baourañ-tout.
* Savet e vez ar c'hêriadennoù kentañ er c'hoadoù (ar ''Waldhufendorf'') e kornioù an [[Alpoù]] adal [[1200]]. En em ledañ a reont a-hed un hent gant parkerier a-skouer gantañ. Savet e vezont gant served kouerien a vez kinniget dezho doareoù emsavoc'h gant kartaoù trevadenniñ.
* E [[Bohemia]] eo merket ar c'hantved gant ur c'hresk bras war an niver a dud. Kreizennet betek-neuze e diazad an [[Elba]] (''Polabí''), strujus-tre evit al labour-douar, e krog an dud da zifraostañ an takadoù meneziek a-zevri. Kaset e vez an difraostañ da benn gant trevadennerien alaman dreist-holl deuet eus [[Thüringen]], [[Souabia]], [[Saks]] pe [[Aostria]]. Krouet e vez kêriadennoù dre gevratoù skrivet etre an aotrounez hag an drevadennerien. Gwarantet e vez dezho ar gwir hêrezh war an douaroù. Renet gant an trevadenner pinvidikañ (''rychter'' pe ''šule''), e kasont war-raok er plaenennoù ar [[Stuziañ trivloaziek]] implijet gant ar [[Germaned|C'hermaned]]; labour ar mengleuzioù a chom ar binvidigezh vrasañ koulskoude.
* War-ziorren ez a ar c'hêrioù e [[Polonia]] ivez gant staliadur marc'hadourien alaman e [[Krakovia]], [[Wrocław]], [[Poznań]], [[Gdańsk]], hag all. Degas a reont ganto ar gwir alaman a orin eus [[Magdebourg]] ha mont a reont d'ober ar [[Brientinelezh|vrientinelezh]] tra ma chom mestr Poloniz war an [[Artizanelezh|artizanelezh]] hag ar servijoù. Dont a ra a-benn ar c'heodedoù-se da gaout gwirioù dreistordinal : gallout a reont dilenn ur maer ha n'int dalc'het na gant an tailhoù na gant rediennoù milourel. Kenwerzh bras zo a-hed ar [[Vistul]] a ya drezi ar varc'hadourezh [[Hungaria|hungarat]] (gwin, kouevr) betek Gdańsk, a ezporzh d'he zro ed Polonia. Cheñchamant zo e tres ar c'hêrioù : diwar wel ez a ar c'h''castrum'' hag ar ''suburbium'' hag en em zispakañ a ra plasenn ar marc'had hedet gant ostel an [[Ti-kêr|ti-kêr]].
* Kerkent hag e deroù ar c'hantved e vez dalc'het [[Foar Skanör|foar Skanör]] ([[Skania]]) d'ar c’houlz ma tremen an [[Harink|harinked]] eus an eil mor d'egile. Marc'hadourien [[Lübeck]] a zegas hag a werzh [[Holen|holen]] [[Lunebourg]] evit mirout ar pesked a vez ezporzhiet etrezek broioù ar su. Fonnus e kaver marc'hadourien alaman d'o zro da gentañ ivez, heuliet war-lerc'h gant ar [[Bro-Saoz|Saozon]] ha [[Izelvroioù|Nederlandiz]] a grog da dremen hebiou da veg [[Skagen]] (''Umlandsfahrer'', "''cirumnavigatores''") adal kreiz ar c'hantved. Ouzhpenn an harinked hag an holen e ves eskemmet produioù all er foar : holen, houarn [[Stockholm]], bier [[Lübeck]], traezoù pakañ, kerdin, tonelloù, gwiadoù an [[Izelvroioù]] ha produioù oberiet all.
===[[Mongolia]]===
* Kroget kerkent hag en eil hanterenn an {{XIIvet kantvet}} e kendalc'h ur renkad [[Brientinelezh|Brientinien]] d'en em stummañ en holl veuriadoù mongol ar [[Stepenn|stepennoù]] a-hed ar c'hantved. An ''noïned'' a vez graet anezho ha lakaet e vez dezho anvioù diforc'h evel ''ba gatour'' (hael, kalonek), ''böki'' (kreñv, galloudek), ''bilgaï'' (fur), ''setchen'' (gouiziek), ''merguen'' (gwareger peurvat). Brezeliañ a ra ar meuriadoù kenetrezo dizehan ha war gresk ez a galloud armerzhel Pennoù ar [[Klan|c'hlanoù]] trec'h. Muioc'h-mui a sklaved o deus hag ec'honoc'h eo o feurvanoù. Ar re drec'het, an ''ounagan bogol'', a ra war-dro chatal ar meuriadoù e penn ha dispenn a reont roudoù ar jiboez e-pad an abadennoù chase aozet da live ar vro. Dont a ra an ''nuker'', anezho izili koskor ar [[Khan|C'han]], da vezañ nerzh armet mac'homerezh ar muianiver.
* Merkañ a ra an tremen eus perc'henniezh stroll ar chatal hag ar peurvanoù gant ar c'hlanoù (''kuren'') da berc'henniezh prevez ar familhoù (''aïl'') penn-kentañ ar [[feodadelezh|feodadelezh]] kantreat. Sujet eo ar vesaerien frank gant o aotrou, perc'henned (''edjen'') an domani hag ar peurvanoù (''noutoug''). Chom a ra diazezet [[Armerzh|armerzh]] an ''aïl'' war an [[Emvasterezh|emvastañ]] met ne vir ket ouzh an [[trok|trok]] gant ar pobloù annezet amezek da vont war-raok (eskemmet e vez chatal ouzh produioù oberiet).
== Tud dibar ==
* [[Tomaz Akwino|Sant Tomaz Akwino]] (e-tro [[1225]] - [[1274]]), [[Prederouriezh|prederour]] ha [[Doueoniezh|doueoniour]] [[Italia|italia]]n.
*[[Dante Alighieri]], skrivagner italian
* [[Frañsez Asiz|Sant Frañsez Asiz]] ([[Asiz]], e-tro [[1182]], e-tro [[1226]]), diazezer urzh [[Katoligiezh|katolik]] ar [[Frañseziz]].
*[[Roger Bacon]], Frañsezad, prederour ha skiantour
*[[Bela IV Hungaria]] adsaver [[Hungaria]] goude freuz an aloubadeg [[Mongoled|vongol]]
*[[Bonaventure]], doueoniour frañsezat
*[[Frederick II (impalaer santel roman ha german)|Frederick II]], impalaer an [[Impalaeriezh Santel Roman ha German]]
* [[Gengis Khan]] ([[1162]] - [[1227]]), Penn [[Mongoled|mongol]] hag alouber [[Azia]], krouer an [[Impalaeriezh Vongol]].
*[[Marco Polo]], marc'hadour ha beajour
*[[Robert Grosseteste]], Pennstad saoz, doueoniour ha skiantour
*[[Aleksandr Hales]], prederour ha doueoniour
*[[Aleksandr Nevsky]], Priñs meur [[Novgorod]] ha [[Vladimir]]
*[[Kubilai Khan]], Khan, diazezer [[Tiernelezh Yuan]] e [[Sina]]
*[[Loeiz IX a Vro-C'hall]], "Sant Loeiz", roue Bro-C'hall ha [[Kroazour|kroazour]]
*[[Ramon Llull]], prederour katalan (eus Majork)
*[[Albertus Magnus]], prederour ha doueoniour [[Alamagn|alaman]]
* [[Marco Polo]] ([[Venezia]], [[1254]], [[1324]]).
*[[Petrus Peregrinus]], skiantour
*[[Snorri Sturluson]], istorour ha skrivagner [[Saga|sagaoù]]
*[[William Wallace]], Penn broadel [[Skos]]
== Ijinadennoù, kavadennoù, degasadennoù ==
*[[Deiziataer ijinadennoù Mab-den#XIIIvet kantved|Roll ijinadennoù an XIII{{vet}} kantved]]
* Implijet e vez ar [[Karrigell|garrigell]] en [[Europa]].
* Degas a ra an [[Normaned]] an [[Nadoz-vor|nadoz-vor]] e bed ar [[Mor Kreizdouar]] (e-tro [[1200]]).
* [[Lestr|Listri]] bras evit ar c'henwerzh atlantel. Implij ar [[Stur|stur]] stambod hag ar [[Gwiblenn|wiblenn]].
* E meur a lec'h en Europa e vez erlec'hiet ar [[Kegel|gegel]] gant ar [[Karr-nezañ|c'harr-nezañ]] a lakaer da dreiñ gant un dornell evit nezañ ar gwiadoù.
== Liammoù diavaez ==
*[http://www.nd.edu/Departments/Maritain/etext/walsh.htm An XIII{{vet}} kantved : Ar meurdezusañ eus ar c'hantvedoù] gant James J. Walsh, [[1907]] (e saozneg).
[[Rummad:XIIIvet kantved]]
[[Rummad:Kantvedoù]]
[[af:13de eeu]]
[[als:13. Jahrhundert]]
[[an:Sieglo XIII]]
[[ast:Sieglu XIII]]
[[be:13 стагодзьдзе]]
[[bg:13 век]]
[[bs:13. vijek]]
[[ca:Segle XIII]]
[[cs:13. století]]
[[da:13. århundrede]]
[[de:13. Jahrhundert]]
[[el:13ος αιώνας]]
[[en:13th century]]
[[eo:13-a jarcento]]
[[es:Siglo XIII]]
[[et:13. sajand]]
[[eu:XIII. mendea]]
[[fi:1200-luku]]
[[fr:XIIIe siècle]]
[[fy:13e ieu]]
[[ga:13ú haois]]
[[gd:13mh Linn]]
[[gl:Século XIII]]
[[he:המאה ה-13]]
[[hr:13. stoljeće]]
[[hu:13. század]]
[[hy:13-րդ դար]]
[[id:Abad ke-13]]
[[io:13ma yar-cento]]
[[is:13. öldin]]
[[it:XIII secolo]]
[[ja:13世紀]]
[[jv:Abad kaping 13]]
[[ka:XIII საუკუნე]]
[[ko:13세기]]
[[ksh:13. Joohunndot]]
[[kw:13ves kansblydhen]]
[[la:Saeculum 13]]
[[lb:13. Joerhonnert]]
[[li:Dertiende iew]]
[[lt:XIII amžius]]
[[mk:13 век]]
[[nl:13e eeuw]]
[[nn:1200-talet]]
[[no:13. århundre]]
[[os:XIII æнус]]
[[pl:XIII wiek]]
[[pt:Século XIII]]
[[ro:Secolul XIII]]
[[ru:XIII век]]
[[ru-sib:13-о столетте]]
[[scn:Sèculu XIII]]
[[simple:13th century]]
[[sk:13. storočie]]
[[sl:13. stoletje]]
[[sq:Shekulli XIII]]
[[sr:13. век]]
[[sv:1200-talet]]
[[th:คริสต์ศตวรรษที่ 13]]
[[tr:13. yüzyıl]]
[[tt:13. yöz]]
[[uk:13 століття]]
[[vi:Thế kỷ 13]]
[[zh:13世纪]]
| 