Runan

kumun Aodoù-an-Arvor


Runan (distaget: [ry'nãːn]) a zo ur gumun eus Breizh, hag ur bourk bihanik, e kanton Bear, e Bro-Dreger, e departamant Aodoù-an-Arvor.

Runan
Iliz Itron-Varia Runan, ar c'halvar hag ar gador-brezeg
Iliz Itron-Varia Runan, ar c'halvar hag ar gador-brezeg
Anv gallek (ofisiel) Runan
Bro istorel Bro-Dreger
Melestradurezh
Departamant Aodoù-an-Arvor
Arondisamant Gwengamp
Kanton Pontrev (betek 2015)
Bear (abaoe 2015)
Kod kumun 22269
Kod post 22260
Maer
Amzer gefridi
Yvon Le Bianic (PS)
2014-2020
Etrekumuniezh Gwengamp-Pempoull Arvor-Argoad Tolpad-kêrioù
Bro velestradurel Bro Gwengamp
Lec'hienn web https://runan.fr/
Poblañsouriezh
Poblañs 253 ann. (2020)[1]
Stankter 49 ann./km²
Douaroniezh
Daveennoù
lec'hiañ
48° 41′ 38″ Norzh
3° 12′ 37″ Kornôg
/ 48.6938888888889, -3.2102777777778
Uhelderioù kreiz-kêr : 78 m
bihanañ 25 m — brasañ 102 m
Gorread 5,12 km²
Lec'hiañ ar gêr
Runan

Douaroniezh kemmañ

Runan eo ar run uhelañ war ar gribenn etre ar Yeodi hag an Treñv, uheloc'h an douaroù tro-war-dro.

Ar Yeodi a ra an disparti gant Prad.

Emañ bourk Runan tostik d'an hent bras a gas eus Gwengamp da Landreger, etre Ploueg ha Peurid.

En Henamzer, e oa Runan ur c'hroazhent meur. An hent roman o tont eus Gwengamp en em zaouhantere : etrezek Pleuvian, war ar reter (dre ar Manati, etre Hengoad ha Planiel), hag etrezek Plougouskant, war ar C'hornôg (dre Bontrod, e Peurid-ar-Roc'h). E Leidour, e Peurid, an Hent Bras Koz en em zaouhanter adarre, evit mont, dre Gersaliou, da Penn ar Pont, er Roc'h-Derrien, hag alese da Lannuon.

Kumunioù amezek

Anv kemmañ

  • R. de Saint-Jouan (1990) : Ar stumm Runargant a gaver en un diell diasur diwar-benn madoù Marc'heien an Templ e Breizh. Roet evit ar bloaz 1182, ar pezh-se zo bet savet sur-awalc'h en XIIIvet kantved (Eskoptioù kozh, VI.137)
  • B. Tanguy : Runargant, 1182 ; Runargan, 1414 ha 1421, Runazhan, 1439 ; Runazgan ha Runargan, 1444 ; Runazgan, 1465 ; Runargan, 1672[2].

Talvoudegezh

  • hervez J. Rigaud 1890 : "Anv Runan a zeuje eus Run-ar-Gann", evit komz eus gourennoù d'ar c'houlz ar foarioù.
  • hervez Michel Lascaux : aluzenerezh marc'heien Malta.
  • hervez R. de Saint-Jouan : diwar ur chapel, en he gichen foarioù bet aozet dre lizheroù an dug Yann V : 2 Mezheven 1414, 19 Mae 1421, 28 Meurzh 1436 ...[3]
  • alies a zo bet kavet ivez diwar Run Argant, evel embannadurioù Flohic (1998). Komzet ez eus bet ivez diwar un ehanlec'h war hent Compostella, e-lec'h e vije laosket ur skodenn.
  • hervez B. Tangui : diwar run + anv den Adgan (*ad-gan = diskennidi), kavet ivez en ar IXvet kvt e dielloù abati Redon, ivez er bloaz 1251 e-barzh ur skrid abati Beauport, o komz, evit Ploueg ar Vor, un den anvet Jafrez mab Adgan"[2].

Brezhoneg kemmañ

 
Brezhoneg treut.
  • Hent ar groaz, en iliz, zo anezhañ kroazioù koad ouzh ar mogerioù, gant frazennoù brezhonek war pep hini. Pa vint peurvrein ne chomo roud brezhonek ebet ken en iliz.
  • Ur pennad gallek diwar zorn Gabriel Lefebvre, person Runan, a zo e pajenn VII Pipi Gonto (1908).

Istor kemmañ

  • Iliz Runan a vije bet savet en ul lec'h dediet d'an doue Belenos(Daveoù a vank). (Gwelout kaozeadenn war an anv a-us). Michel Lascaux a gas dimp da c'houzout diwar mojenn Derv Teutates, e dri c'hef e kreiz ur c'hrugell-vein, gouestlet gant an drouized, e lech m'emañ an iliz. Ma n'eo ket dibosubl an dra se, dav e vije digas menegioù pe prouennoù bennak. Mes, war-bouez bezañ martezeadennoù, n'ez eus roud ebet diouzh an traoù-se betek-henn, nag evit un doue pe "templ" keltiek, na roman pe galian ha roman. O vezañ Runan an uhelder ar vro, un dorgenn, e oa evel-se ur spisverk evit an hentoù kozh. Dre ma oa ur c'hroazhent, posubl eo e vefe bet un aoter bihan gouestlet d'un doue pe un doueez bennak (evel Carmenta, da skouer). Anvioù seurt se a zo dija er vro, evel Berc'hed, en tu all d'ar Yeodi, war hent Ar Roc'h-Derrien da Garaez.
  • Runan a oa un drev eus Ploueg. Chapel Itron-Varia a zo degouezhet "tref ou fillete" Ploueg adalek 1439, ha chomet betek an Dispac'h.
  • Bet e vije Sant Visant Ferrer, ar beleg katalan, o prezeg er gador vaen a zo e korn ar vered. Ur chapel da Sant Visant zo etre Runan ha Prad.
  • Kumun Runan a zo bet savet e penn kentañ 1790.

XXvet kantved kemmañ

Brezel-bed kentañ
  • 23 gwaz a gollas o buhez abalamour d'ar brezel[4], da lavaret eo 4,86% eus ar boblañs hervez an niveradeg bet graet e 1911[4].
  • Eugène Jugon, prizoniet en Emgann Rossignol e Belgia e miz Eost 1914.
Eil Brezel-bed
  • Seizh den a varvas abalamour d'ar brezel[4].
  • Dre skrid-embann ar prefed, 02 Meurzh 1973, Runan a zo staget ouzh Pleuzal adalek ar In Ebrel 1973. Met, dre skrid-embann 18 Mezheven 1986, an div gumun a zo distaget adalek ar Iañ a viz Gwengolo 1986.

XXIvet kantved kemmañ

  • E miz Eost 2009 e oa bet ur pennad en Ouest-France skrivet gant ar barzh gallek Yvon Le Men ma rae anv eus chapel Runan (Titl ar pennad : "J'entends Mozart dans la chapelle de Runan"). Displijet bras e oa bet tud ar barrez, a lavar "iliz" a-viskoazh.

Monumantoù ha traoù heverk kemmañ

Iliz katolik Itron Varia kemmañ

Ar chapel Itron-Varia, iliz ar barrez hiziv, zo ur savadur brav eus fin ar XVvet kantved[5].

An iliz (dibenn ar XIVvet, deroù ar XVvet) zo bet rummet d'an 19 a viz Kerzu 1907. Ar c'halvar (dibenn ar XVvet) zo bet rummet d'ar 4 a viz Kerzu 1951. Moger ar vered zo bet rummet d'ar 6 a viz Meurzh 1925.

Diavez
Diabarzh
  • Kroazioù koad zo ouzh ar voger en-dro d'an iliz, d'ober hent ar groaz, ha brezhoneg warne.

Chapel Sant-Visant kemmañ

Bet diskaret. Ar vein zo aet da adfichañ maner Kergoniou, e Prad.

Kastell Leztrezeg kemmañ

Dibenn ar XVIvet, deroù ar XVvet. Rummet d'ar 7 a viz Genver 1944.

Maner Kerigomar / Kergouac'h kemmañ

Plasenn ar bourk kemmañ

Bet rummet d'ar 14 a viz Genver 1944;

Monumant ar Re Varv kemmañ

Emdroadur ar boblañs abaoe 1962 kemmañ

Niver a annezidi

Melestradurezh kemmañ

Maered Runan, adalek 1790 : Le Roux ; F. Pasquiou ; Le Berre ; L. Pasquiou ; P. Le Berre ; Le Borgne ; Coualan ; Y. Pasquiou ; G. Le Gac ; J. Le Gac ; Coz, (~1860).

Tud brudet kemmañ

Krennlavar kemmañ

  • Hir ha moan / Evel iliz Runan.
  • Paotred Runan / Muioc'h a voged eget a dan.
  • Runan, 'lec'h ma'c'h a daou vras d'ober un' bihan. Kemend-all a vez lavaret diwar-benn Pleuvihan ivez.

Pennad kar kemmañ

Levrioù talvoudus kemmañ

  • Jean Rigaud : Géographie historique des Côtes-du-Nord. Imp. Francisque Guyon. Saint-Brieuc. 1890
  • Michel Lascaux : Runan, l'église des Chevaliers de Malte. Pays d'accueil du Trégor / Bro Dreger, 1987
  • Régis de Saint-Jouan : Dictionnaire des communes du département des Côtes d'Armor. Éléments d'histoire et d'archéologie. Conseil Général des Côtes d'Armor 1990
  • Erwan Vallerie : Diazezoù studi istorel an anvioù-parrez. Corpus. An Here. 1995

Liammoù diavaez kemmañ


 
Commons
Muioc'h a restroù diwar-benn

a vo kavet e Wikimedia Commons.

Notennoù ha daveoù kemmañ

  1. Roadennoù ofisiel e lec'hienn an EBSSA
  2. 2,0 ha2,1 Bernard Tanguy : Dictionnaire des noms de communes, trèves et paroisses des Côtes d'Armor. Origine et signification. ArMen - Le Chasse-Marée. 1992
  3. Régis de Saint-Jouan : Dictionnaire des communes du département des Côtes d'Armor. Éléments d'histoire et d'archéologie. Conseil Général des Côtes d'Armor 1990
  4. 4,0 4,1 ha4,2 Monumant ar re varv
  5. Rigaud, p. 317.