Vorgium

Vorgium eo anv latin ar geoded c'halian, kêr-benn an Osismied, a zo deut da vout Karaez.

Kentañ roudoù tud eno a zo eus ar IVe kantved kt JK. Meneget eo e Taolenn Peutinger. Edo e-kreiz ur rouedad hentoù, galian da gentañ, roman goude, e stumm ur steredenn. Da skouer e kase an hentoù-se d'ar Pouldu dre Lannejenn ha Kemperle ha da v-Blabia (Porzh-Loeiz bremañ) dre Henbont, da Rieg dre Skaer ha Banaleg^[1] ha da zDarioritum (Gwened bremañ).

Istor kemmañ

Meur a relegenn eus mare ar Romaned a zo bet kavet eno ha dedennet kalz e oa bet Théophile-Malo Corret de La Tour d'Auvergne gante. Enklaskoù a-nevez o deus diskouezet e oa Vorgium ur gêr kalz brasoc'h eget na vije kredet. En e vleuñvenn, e penn-kentañ an trede kantved e oa Vorgium ar gêr vrasañ eus al ledenez gant he 130 ha. D'ar mare-se ne oa nemet 90 ha gant Condate Riedonum (Roazhon) ha 50 ha gant Fanum Martis (Kersaout). Chom a rae koulskoude ur gêr etre peogwir e veze kavet kêrioù galian gant ouzhpenn 200 ha.
Un dourbont hir hag a zeu eus lec'hienn Bressilien e Paoul a lak da soñjal e oa Vorgium ar "Carolaise" a vez kavet e mojenn roue Arzur, Bressilien bezañ tost da vBrekelien. An arkeologiezh a zegas traoù a bouez d'an dezenn-se.

Emañ a-du an istorourien evit lâret e oa Karaez kêr-benn an Osimied da vare ar Romaned hag a-raok marteze. Meneget eo en eil kantved e Douaroniezh Ptoleme dindan an anv Vorganium hag e Taolenn Peutinger ivez. Al liamm etre Vorgium ha Karaez a oa bet kinniget e 1874 gant Robert Mowat^[2] pa oa bet kavet ur maen-bonn e-kichen Mêl-Karaez. Kadarnaet eo bet an dezenn-se gant Louis Pape^[3]. Jean-Yves Eveillard en deus merzet e oa an hed etre Darioritum (Gwened) ha Karaez heñvel ouzh hini Taolenn Peutiger, da lavaret eo 44 lev roman. Div zeveradurezh a vez kinniget evit Vorgium : pe ur wrizienn c'halianek hag a dalv evit ur savadur mogeriet pe ar ger galianek worra (haleg) evit ar re a verz n'eo bet kavet savadur mogeret ebet a-ziwar-dro.

Vorgium kêr-benn ur geoded (civitas) kemmañ

Setu ez eo bet savet ar gêr galian-roman ex nihilo gant melestradurezh ar Romaned abalamour ma oa lec'hiet e kreiz tiriad keoded an Osimied ha war un uhelenn e-lec'h ma oa aes sevel ur gêr. Koulskoude ne ouezer ket pegoulz e oa bet krouet Vorgium. Kroget e oa bet furchadegoù henoniel en XVIII^vet kantved ha war un doare reizhek adalek 1995. Kalz a savadurioù zo deuet war wel. Ment ar gêr zo bet kadarnaet gant rouedad an hentoù roman a gase di ha gant hed an dourbont ivez (27 km). Kavet ez eus bet kalz a lodennoù anezhi. Ar furchadegoù war lec'hienn an ospital o deus diskouezet e oa bet savet ar savadurioù hervez patromoù roman (Forum, kibelldi, temploù) met azasaet diouzh ment ar gêr. Evit bremañ n'eo ket bet kavet ar forum. Louis Pape a gav dezhañ e vefe straed Brizeux ar cardo ha straed Lambert an decumanus.

An dourbont^[4] kemmañ

Kavet ez eus bet ur fanum e Kerdaniel hag ur skalier mentel war ar foarlec'h e 2004 hag a c'hell bezañ hini ar c'hibelldi. Met pouezusañ roud eus amzer-tremenet ar Romaned eo an dourbontoù. An dourbont kentañ a oa bet savet en eil hanter eus ar c'hantved kentañ. Degas a rae dour ur wazh-dour lec'hiet 11 km diouzh kêr. C'hoari a rae tro-dro d'ar runioù evit kaout ur pouez-traoñ ingal. Ret e oa bet sevel ur pont, 1,4 km hed ha 14 metr uhelder dezhañ evit ma erruje an dour er c'hastell-dour en uhelañ karter ar gêr. Savet e oa gant sanioù koad liammet gant plakennoù houarn ha mañsonet evit darn. An eil dourbont a zo eus mare fin an eil kantved. Heuliañ a rae un hent kammdro a-hed 27 km adalek Groñvel gant 0,27 m pouezh-traoñ evit pep km. Kavet e vez oberoù dispar, en o zouez, ur riboul (e Kervoagel er Vouster) 0,9 km hed dezhañ hag ur pont (0,9 km) gant 13 m uhelder dezhañ e-kichen Kerampest.

An dourbont-se zo bet studiet-mat gant Alain Provost ha Laurent Aubry. Adsavet o deus e dresad war e hed. "Ur ganol mañsonet a oa eus ar riboulenn. Enduet e oa gant pri-raz liv roz hag ouzhpennet e oa dezhañ tammoù bihan teolioù pilet evit ma vije didreuzus. Goloet e oa an aliesañ gant maen-glas ha war c'horre e veze lakaet ur gwiskad douar. Er mod-se e veze aes mont betek ar riboulenn evit renkañ anezhi."

Dilezet eo bet an dourbont er pevare kantved.

Liammoù diavaez kemmañ

(fr) Istor Vorgium

Notennoù ha daveennoù kemmañ

↑ Henri Guiriec, La Région de l'Ellé - bas et haut Ellé, e ti an aozer, hd, (e galleg), pajennoù 16 ha 17.
↑ Robert Mowat, « La station de Vorgium déterminée au moyen de l'inscription itinéraire inédite de Mael-Carhaix (Côtes-du-Nord) », e Revue archéologique, Paris, Genver 1874, p. 1-8 et Pl. I
↑ Louis Pape, La Civitas des Osismes à l'époque gallo-romaine. Paris, C. Klincksiek
↑ Kartenn an dourbont : http://www.marikavel.org/bretagne/carhaix/aqueduc.htm

[1] Henri Guiriec, La Région de l'Ellé - bas et haut Ellé, e ti an aozer, hd, (e galleg), pajennoù 16 ha 17.

[2] Robert Mowat, « La station de Vorgium déterminée au moyen de l'inscription itinéraire inédite de Mael-Carhaix (Côtes-du-Nord) », e Revue archéologique, Paris, Genver 1874, p. 1-8 et Pl. I

[3] Louis Pape, La Civitas des Osismes à l'époque gallo-romaine. Paris, C. Klincksiek

[4] Kartenn an dourbont : http://www.marikavel.org/bretagne/carhaix/aqueduc.htm

[1]

[2]

[3]

[4]