Gwazhiadurezh

Gwazhiadurezh a reer eus ar framm korfadurel a c'hoarvez eus ar reizhiad galongwazhiedel, a gas ar gwad er c'horf, hag eus ar reizhiad limfel a gas al limf betek ar galon.

E korf mab-den e c'hoarvez ar reizhiad galongwazhiedel eus ar galon a gas ar gwad dre an talmerennoù, ar gwazhied hag ar c'horrwazhiedennoù. Ar reizhiad limfel a c'hoarvez eus ar forzhioù limf, ar gwerblennoù, an organoù limfel (ar felc'h hag an toazon), mel an eskern, ar gwiadoù limfel (an huegoù ha plakennoù Peyer) hag al limf e-unan.

Perzh pennañ ar wazhiadurezh eo treuzkas maguzennoù (amindrenkennoù, kevionennoù, limf, aezhennoù, hormonoù, kelligoù-gwad, hag all) da gelligoù ar c'horf, ha dastum an dilerc'hioù kennevidel a vo skarzhet gant al lounezhi, an troazh hag ar skevent pa 'z ec'hanalont.
Ouzhpenn-se e warez ar c'horf diouzh ar poreadoù, e kemer perzh e stabiladur ar gwrezverk hag ar pH, kement-se evit ma vije digemm ar rezdalc'h.

Reizhiad ar gwazhied denel

Ar galon, ar gwad, an talmerennoù hag ar gwazhied a ya da sevel reizhiad ar gwazhied e korf mab-den. Div rouedad zo :

• Ar rouedad a-skevent

Ar galon a gas ar gwad dre dalmerennoù bras betek ar skevent da zastum oksigen ; dre wazhied bras e tistro ar gwad betek ar galon evit bout oksigenet a-nevez.

• Ar rouedad reizhiadel

Dre dalmerennoù all ez a ar gwad oksigenet eus ar rouedad a-skevent betek an organoù ; dre wazhied all e tistro d'ar rouedad a-skevent.

Etre 4,7 ha 5,7 litrad gwad zo e korf un den en e oad gour, ar pezh a zo war-dro 7 % eus e bouez.

Goulun ha termenadurezh

1 - Talmerenn is-trebezel 2 - Gwazhienn is-trebezel 3 - Gwazhienn gefalek 4 - Gwazhienn ar gazel 5 - Talmerenn ar gazel 6 - Aortenn 7 - Gwazhienn gav uhelañ 8 - Gwazhienn gav izelañ 9 - Aortenn a-ziskenn 10 - Talmerenn ar vrec'h 11 - Gwazhienn vazilek 12 - Gwazhienn a-helmo greiz 13 - Gwazhienn gefalek 14 - Talmerenn a-helmo 15 - Talmerenn a-werzhid 16 - Gwazhienn-balv ar bizied 17 - Talmerenn-balv ar bizied 18 - Gwareg talmerel-kein 19 - Talmerennoù-kein ar bizied-treid

20 - Talmerenn diazpenn 21 - Karotidenn-diabarzh 22 - Karotidenn-diavaez 23 - Gwazhienn-diavaez ar c'herc'henn 24 - Gwazhienn-diavaez ar c'herc'henn 25 - Talmerennoù ar mellkein 26 - Karotidenn 27 - Talmerennoù ar skevent 28 - Gwazhiennoù ar skevent 29 - Kalon 30 - Kef ar poullkreuz 31 - Gwazhienn an avu 32 - Gwazhienn al lounezh 33 - Talmerenn al lounezh 34 - Gwazhienn c'honadel 35 - Talmerenn c'honadel 36 - Gwazhienn a-glun voutin 37 - Talmerenn a-glun voutin 38 - Talmerenn a-glun diabarzh 39 - Gwazhienn a-glun diabarzh 40 - Gwazhienn a-glun diavaez 41 - Talmerenn a-glun diavaez 42 - Gwazhienn spis vras 43 - Talmerenn ar vorzhed 44 - Gwazhienn ar vorzhed 45 - Talmerenn an arzell 46 - Gwazhienn an arzell 47 - Gwazhienn spis vihan 48 - Talmerenn a-skin diaraok 49 - Talmerenn a-skin diadreñv 50 - Talmerenn a-spilhenn 51 - Gwazhiennoù a-skin diaraok ha diadreñv 52 - Gwareg wazhiennel-gein 53 - Gwazhiennoù-kein ar bizied-treid

Ar galon

• Pennad pennañ : Kalon

Perzh ar galon eo bangounellat gwad oksigenet ha magus betek kelligoù an organoù, hag ar gwad paouraet betek ar skevent a-benn e oksigenañ en-dro. Peder c'hambr zo e kalon mab-den : ur gentez hag ur c'hofig da bep rouedad. Dioksigenet eo ar gwad a erru dre ar gwazhiennoù kav (11 ha 3) e kentez dehou ar galon(1); dre an trapig tribroudek (12) ez a tre er c'hofig dehou (10), er c'has gant nerzh dre drapig ar skevent (13) ha talmerenn ar skevent (5) betek ar skevent, ma vez tennet an dioksidenn garbon ha lakaet oksigen. Karget ag oksigen eo ar gwad a erru dre wazhienn izelañ ar skevent(6) er gentez kleiz (2) ; dre an trapig mintrek (7) ez a tre er c'hofig kleiz (9), er c'has gant muioc'h c'hoazh a nerzh dre drapig an aortenn (8) hag an aortenn (4) betek an organoù.

1 - Kentez dehou 2 - Kentez kleiz 3 - Gwazhienn gav uhelañ 4 - Aortenn 5 - Talmerenn ar skevent 6 - Gwazhienn gleiz izelañ ar skevent 7 - Trapig mintrek 8 - Trapig an aortenn 9 - Kofig kleiz 10 - Kofig dehou 11 - Gwazhienn gav izelañ 12 - Trapig tribroudek 13 - Trapig ar skevent Biroù = ster red ar gwad

Gwazhiadurezhioù loenel

Pilored

Meur a zoare gwazhiadurezhioù zo er riezad loenel.

• Ar wazhiadurezh serr

En ur wazhiadurezh serr ez amred ar gwad dre ziabarzh ar gwazhied hep mont er-maez anezho. Dre skignadur ez erru ar maguzennoù er gwiadoù.

En annelid evel ar buzhug, er c'hefalopoded evel ar morgizhier hag e mab-den ez eo serr ar wazhiadurezh.

• Ar wazhiadurezh digor

En ur wazhiadurezh digor ne red ket ar gwad e diabarzh gwazhied, soubet eo an organoù en ur gavenn leun ag un heverenn anvet hemolimf m'emañ an oksigen hag ar maguzennoù o deus ezhomm.

En darn vuiañ eus an divellkeineged e kaver gwaziadurezhioù digor, en artropoded evel ar c'hranked, an amprevaned, ar c'hevnid, hag er blodeged evel ar maligorned hag ar pilored.

• Gwazhiadurezhioù arall

Er pesked, en dielfennaded, er stlejviled hag en evned e kaver gwazhiadurezhioù a ziskouez pazennoù en emdroadur.

Pesked

Untuek eo gwazhiadurezh ar pesked : bangounellet e vez ar gwad dre gorrwazhiedennoù o brenkoù ha kaset d'ar organoù dre gorrgwazhiedennoù all. Untuek eo kalon ar pesked neuze, pa ne zistro ket ar gwad dezhi.

Dielfennaded

En dielfennaded evel ar raned, hag en darn vuiañ eus ar stlejviled ivez, ez eus un wazhiadurezh doubl : unan evit kas ar gwad d'an organoù hag unan all evit hent an distro d'ar galon. Lod dielfennaded o deus div galon, lod all unan hepken a labour war an div rouedad. En dielfennaded hepken e kaver ur galon teir c'hambr enni.

Stlejviled

Diechu eo kalon ar stlejviled p'en he c'heñverier ouzh hini mab-den, rak damzigor eo ar speurennoù etre ar c'hambroù. Ouzhpenn-se, ur gigenn gelc'hstrishaer zo e talmerenn ar skevent, ar pezh a zigor un eil hent evit ar gwad, dre an aortenn hep tremen dre ar skevent ; da reoliañ gwrezverk al loened yen o gwad e talvez ar reihiad-se.

• Gwazhiadurezh ebet

El loened kentidikañ n'eus rouedad ebet na gwad ebet. Dre o benvegad koazhiañ ez erru ar maguzennoù hag an oksigen d'an organoù. Dre an hevelep hent e skarzhont an dioksidenn garbon CO₂.