Jean-Baptiste de Lamarck : diforc'h etre ar stummoù

Studioù a raio e ti ar [[Jesuited]] etre 1755 hag 1759. Ur soudard e vo goude e studi hag e kavo ar plas a varc’heg « Lamarck », rediet e vo da guitaat an arme e 1765 rak ur gwallzarvoud, labourat a raio evit ur c’hont hag da c’houde e studio ar skiantoù naturel hag ar mezegerez hag al Louzawouriezh. E 1778 ar voulerez rouedel a embanno e Flor gall, el levr-se e vo posupl d’an holl anavezout ar plant. A drugarez d’al levr se e vo anavezer hag gant sikour Georges-Loeiz Leclerc, e vo posupl dezañ klask ur plas en akademiezh skiantel. Goude e 1783 e vo roet ar gwir da vezañ emeziad ar skiantoù. E 1790 e vo spisaet e labourioù war al Louzawouriezh, dre se tro hanter-kant vloaz e vo roet dezañ ur plas a kelenner istor naturel war an amprevaned et liorzhoù ar roue. Kemer a raio perzh gant Lakanal da zreistkemmañ liorzh ar roue en ur seurt mirdi war ar skiant-istorel. Kelenner war ar zoologiezh nannmeilkeineg a raio, ijin a raio ar ger „biologiezh“ da anavez ar boudoù bev, krouiñ a raio ivez paleontologiezh ar nannmelkeineged. E pad meur a bloavezh e vo e sevel renkadur ar boudoù divelgein.

Ur skouer vat eus afrika a zeu gantañ da Ziskouel e vennozh pennañ: ar jirafenn. Ur gouzoug hir zo ganti da welet ha da vezañ gwelet a-bell, met dreist holl da dapout an delioù mat eviti. Kavout a reont o pred er gwez uhelañ a zrugarez do gouzoug, hag displegañ ra e hirder gant nerzh ar metoù, al lerc'h ma vez o bevañ(endro). Bevañ a rae war douaroù e metoù tomm hep un disterig geotenn. Setu eo bet rediet ar jirafenn da dapout an delioù hag a oa uheloc'h eget ar baourentez war al leur. En ur vezañ rediet da sevel e gouzoug, hag en ur astenn anezhañ e vefe deuet ar jirafenn barrek war an doare se da lonkañ arc'hlas. Goude en ur gouennañ e vefe bet roet kement madelezh da zreistbevañ d'ar remziad goude hag e vefe c'hoarvezet neuze er memes mod eviti, un hiraadenig eus ar gouzoug en ur astenn e gouzoug muioc'h c'hoas eget e dad kozh. Un eil skouer eus e vennozh a dreuzfurmidigezh zo, an naer. Ar fed da vezañ moan hag hir zo an doare m'eo bet boazet da ruzañ war al leur ha d'en em guzhat er geot hir. Evel-se e tispleg Lamack e deorienn en ur lavar e c'hoarvez kement emdroadur gant ur fonksion lineel, pep tra a zeu diwar redi an endro en un doare reoliek. (eus 1 e za da 2 hag eus 2 ez a da 3;4;5...). Lamarck o vezañ eur naturalour eus an XVIII vet kantved hag unan euz ar re kentañ o vezañ klasket displegañ penaos e c'hoarve an emdreiñ a zo kouezet barzh ur pech. Displegañ a rae ar cheñchamantoù merzhus degouezhet war ar spesad e kerz an amzer gant un nerzh graet warni: an endro o vezañ o kemer ar perzh se da rediañ ar spesad da cheñch evit kaout danvez ennañ d'he enebiñ. Faos emañ an doare mañ da zisplegañ e c'hoarveze an emdroadur er spesadoù gant ar perzhioù roet gant ur genad d'ar remziad goude. N'eo ket peogwir e vo troc'het ur brec'h kleiñ din ne c'hello ket ma bugale kaout unan ivez. Gant [[lezennoù Mendel]] bet dizoloet en XIXvet kantved e c'heller lavar eo dibosupl rak e ront an displegadenn eus an dore ma c'hoarvez an herlez. Holl doareennoù ar gerent herezet ganeomp zo tremenet dre un pe veur a sekans [[TDN]].

Ar pezh poulek a c'heller tenañ eus Lamarck a zo bet eo posupl d'ur spesad gounit barregezhioù sevenadurel pe skiant prenet hag da c'houde treuzkas ar c'helaouadennoù se d'ar rummad goude.Un tres sevenadurel o vezañ ur wiziegezh, ur greden, ur vitoloiezh, un hengoun, ur ganaouen pe ur sekred kegin vez kaset dre ar c'hopiañ. Ur skouer vat a ziskouez ar menoz Lamarckian da genver an treuzkas sevenadurel. Daou daol-arnodig gant daou seurt razhed a c'hell e brouiñ. Reiñ a reer avaloù-pin da razed bihan eus ur vamm barrek d'he zigeriñ, met disavet eo ar razed gant ur vamm n'eo ket arbennikaet d'en ober. Stadet e vo ne c'hello ket an daou razh bihan o tigeriñ ha dre-se o devo naon. Bremañ e vo graet ar c'hontroll. Roet e vo avaloù-pin d'ar razhed bugel gant orin ur vamm divarrek war ar seurt tachenn, met disavet an taol mañ gant ur vamm gouest. An disoc'h a lako ar razed gant ur vamm a orin divarrek, da gellet digeriñ an aval pin ha da zebriñ anezhi. Klozañ a c'heller e klask ar razed vihan ober vel o mammoù hag e teskont an doareoù bevañ gante ha n'eus netra da welet gant ar genetek.