Ekologiezh

An ekologiezh zo studi an darempredoù etre ar boudoù bev etrezo diouzh un tu hag etre ar boudoù bev hag o metoù diouzh an tu all. Unan eus skiantoù an natur eo an ekologiezh.

Struj war ar menezioù Ruwenzori

Ar ger « ekologiezh » a zeu eus an henc'hresianeg oikos (« ti », « annez ») ha logos (« skiant », « anaoudegezh ») : skiant an annez, ar metoù eo. Ijinet e voe e 1866 gant ar bevoniour alaman Ernst Haeckel, daoust ma c'hallfe bezañ bet ijinet gant Henry David Thoreau kerkent ha 1852.

An ekologiezh a zo termenet en un doare strizh evel studi an danvez termenet uheloc'h. Gallout a reer lakaat kemm etre daou strollad : hini ar boudoù bev (biokoinos) hag ar metoù fizikel (metoù), ar pezh a ya d'ober an ekoreizhiad. Studiañ a ra an ekologiezh ar redoù energiezh ha danvez a dro en un ekoreizhiad (ger ijinet gant Tansley). An ekologiezh zo un hollad unvan en ul lec'h resis (ur c'hoad, ur prad, ur stank... ), ur metoù lec'hel eo.

Hervez an termenadur-se ne sell ket ouzh an ekologiezh studi anadennoù hollek hor planedenn (efed ti-gwer, digoadadur, saotradur), met ouzh ar geodinamiezh diavaez, ouzh an hinadoniezh, hag ouzh an douaroniezh pa vez obererezh an dud zo pennkaoz an anadenn. Dont a ra ar meskaj-se diouzh reñver implij ar ger ekologiezh hag eus e zistummadur gant an ekologiezh politikel.

Arabat eo meskañ an ekologiezh gant ar biodouaroniezh a vez studiet enni ingaladur ar boudoù bev war an Douar diouzh skeuliadoù disheñvel, eus al live hollek d'al live lec'hel. Etre an ekologiezh hag ar biodouaroniezh e kaver un danvez anvet "ekologiezh ar maezadoù" a studier ennañ ar redoù boudoù bev en un takad fetis, al liammoù, an eskemmoù genoù etre strolladoù. Peadra zo da arguzenniñ gant implij ar ger maezadoù gant an danvez-se. Ret eo lakaat kemm ivez etre an ekologiezh ha bevoniezh ar poblañsoù, an emdroerezh hag ar filogeniezh.

En tu all d'an termenadur skrivet a-us e ranker eta ober gant ar ger ekologiezh gant evezh bras.

Istor

Evit ur pennad klok, s.o. Istor an ekologiezh

E 1866 e oa krouet ar ger ekologiezh gant ar bevoniour alaman Ernst Haeckel. Degaset eo bet meiziad an ekologiezh da Vro-C'hall gant douaroniourien skol ar Bloazdanevelloù douaroniezh (Annales de Géographie), gant Paul Vidal de la Blache peurgetket, a studie pizh - goude 1871 dreist-holl- an enklaskoù alaman, re Friedrich Ratzel dreist-holl. Ar Bloazdanevelloù douaroniezh a genlabouras enne douaroniourien ha louzawourien evel Gaston Bonnier. Koulskoude, abalamour d'ar mennozhioù nevezlamarckour degemeret e Bro-C'hall d'ar c'houlz-se e vo e diorroet muioc'h ar meiziad-mañ er broioù angl-ha-saoz.

Notennoù

Liammoù diavaez

• Gwallreuz ekologel ha diwezh ar sevenadur en Enez Pask
• Termecologie : Portal teulioù ha terminologel en ekologiezh
• Teuliad an Internationalist Review : enklask ha addispleg diwar-benn ar vodadenn graet diwar intrudu ar gouarnamant gall "citoyen de la terre" war tem an ekologiezh (2 ha 3 a viz C'hwevrer 2007).
• Écologie, protection de la nature : Pajennoù ekologiezh ha diwar gwarez an ekoreizhiadoù eus Portal ar riskl QHSE.

Levrlennadur

• Roger Dajoz (2000) Précis d'écologie. Dunod, (Paris) 615 p.
• Paul Duvigneaud La synthèse écologique : populations, communautés, écosystèmes, biosphère, noosphère Doin éditeurs 1984 ISBN 2-7040-0351-3
• Patrick Matagne Comprendre l'écologie et son histoire. La bibliothèque du naturaliste. Les origines, les fondateurs et l'évolution d'une science..., Delachaux et Niestlé, 2002 ISBN 2-603-01268-1)

• Bernard Fischesser et Marie-France Dupuis Tate Le Guide illustré de l'écologie. Ed. La Martinière (Paris - 2006)(ISBN 2-7324-2246-0)

Rummad Ekologiezh – Gwelit ar pennadoù hag ar rummadoù diwar-benn an ekologiezh.