Scáthach
Scáthach (en iwerzhoneg) pe Sgàthach (e Gouezeleg Skos), anvet ivez Scáthach nUanaid[1], Scáthach Bunand[2], pe Sgàthach an Eilean Sgitheanach ("Scáthach eus Enez Sgitheanach") zo ur vrezelourez vojennel hag a c'hourdon an haroz mojennel eus Ulaid, Cú Chulainn, war arzoù ar brezel, e Kelc'hiad Ulad. Hervez an testennoù emañ o chom e Bro-Skos (Alpeach), en Enez Sgitheanach peurgetket, el lec'h m'emañ he c'hreñvlec'h : Dún Scáith ("Kreñvlec'h ar skeudoù")[3][4]. Lesanvet eo "Ar Skeud" ha "brezelourez werc'h". Merc'h Árd-Greimne Lethra eo[5][6] ha brezeliñ a ra gant he enebourez, Aífe.
Danevellet eo deskadurezh an haroz yaouank Cú Chulainn gant Scáthach e Tochmarc Emire ("Al lez graet da Emer"). Forgall Monach, tad ar vaouez zo karet gant Cú chulainn, Emer, ne fell ket dezhañ reiñ e verc'h dezhañ. Goulenn a ra gantañ mont da gentañ da beurzeskiñ micher an armoù en esper e varvo e-keit-se. Daou stumm eus an danevell zo : unan verr skrivet en heniwerzhoneg dreist-holl hag unan skrivet diwezhatoc'h ha kresket e krenniwerzhoneg. En div zanevell ez eo kaset Cú Chulainn da Alpae, ur ger lennegel hag a dalvez "an Alpoù", met implijet eno d'ober anv eus Bro-Skos (anvet Albu en iwerzhoneg)[7]. Cú Chulainn a ya du-hont asambles gant Lóegaire ha Conchobar, hag en ur stumm diwezhat eus an istor gant Conall Cernach, davet ar brezelour Domnall da c'hourdoniñ. En istorioù zo e c'hourdon dindan renerezh Dordmair[8], merc'h Domnall Maeltemel. Goude ur pennad int kaset gant Domnall davet Scáthach da wellaat[9]
Cú Chulainn hag e geneil Ferdiad a veaj betek Dún Scáith, ma kelenn Scáthach dezhe arz ar brezel hag an emgann : lammat gant ar berchenn, en em gannañ dindan an dour, ha teknikoù dezhe anvioù iskis evel kur an aval, kur ar gurun, kur a-c'hwen e gein, lamm eog ur rener karr, galv an haroz[10][11]). Profañ a ra ivez da gCú Chulainn sekred he dared marvus, ar Gáe Bulg. Cú Chulainn a grog un istor gant merc'h Scáthach, Uathach, met terriñ a ra he bizied gant ar mall zo gantañ[6].Hag hi ha youc'hal ha gervel he c'haredig Cochar Croibhe. Daoust d'ar pezh a lavar Uathach, e tifi Cú Chulainn en un duvell, ha lazhet eo gant an haroz. Evit digoll Uathach ha Scáthach, e samm Cú Chulainn deverioù Cochar, hag e teu da vezañ serc'heg Uathach. Scáthach a bromet he merc'h dezhañ zoken, hep goulenn argouroù. Pa zeu hec'h enebourez, ar vrezelourez Aífe, c'hoar pe merc'h Scáthach hervez an istorioù[12], da c'hourdrouz he ferc'hentiezhioù, Cú Chulainn en em gann gant Aífe, hag a zeu a-benn da drec'hiñ anezhi dre duiñ anezhi da sellet da lec'h all gant gevier. Kinnig a ra espern he buhez gant ma paouezo da vrezeliñ ouzh Scáthach, ha gant ma tougo ur mab dezhañ[13]. Chom a ra Kouc'houlin eno e-pad bloaz[14].
En Táin Bó Cúailnge ("Skrapadeg saout Cooley"), daou eus ar vrezelourien hag en em gann gant Cú Chulainn, Fer Báeth ha Fer Diad, o deus pleustret asambles gantañ dindan renerezh Scáthach[15]. Evel Cú Chulainn hag e geneiled, harozed all zo kaset da Scáthach da stummañ evel an drouiz Mog Ruith[16].
Gouest e oa Scáthach ivez da ziouganañ an amzer da zont hag e lenne planedenn e ziskibled. Evit Cú Chulainn avat e nac'has ober rak gwelet he doa e lazhfe e vab nemetañ, Connal, a oa ivez mab-bihan Scáthach en istorioù zo[17].
Hervez mojennoù zo en em gannas Scáthach ha Cú Chulainn evit gouzout piv a vefe perc'henn war Enez-Sgitheanach. Goude tri devezh emgann e azezjont da zebriñ kraoñ-kelvez, frouezh an anaoudegezh, ha Cú Chulainn en em rentas kont ne zeufe morse a-benn da drec'hiñ Scáthach. Distreiñ a reas neuze da Vro-Iwerzhon[18].
Ar fed m'emañ Scáthach o chom en Enez-Sgitheanach a seblant dont eus an heñvelder etre anv an enezenn hag hini Skitia en heniwerzhoneg[19][20]. E testennoù zo e reer eus Scáthach, merc'h Buanuinne, roue Skitia[21] ha mont a ra Cú Chulainn di da vezañ stummet.
Skrivagnerien zo, awenet gant istorioù Scáthach, Boudika ha Cartimandua a soñj dezhe en em ganne ar maouezed e-touez ar vrezelourien e kevredigezh ar Gelted. Lod all a lavar ar c'hontrol oc'h harpañ war lezennoù a vevenne ar pezh a c'halle ober ar maouezed hag a wareze anezhe en amzer ar brezel[22].
Levrlennadur
kemmañ- Reun ar C'halan, Lorc'h ar rouaned, Mouladuriou Hor Yezh, 2000.
- MacKillop, James (1998). Dictionary of Celtic Mythology. London: Oxford. (ISBN 0-19-860967-1).
- Tochmarc Emire (Recension I), ed. and tr. Kuno Meyer (1890), in "The Oldest Version of Tochmarc Emire", Revue Celtique, 11/433–57. an destenn e CELT.
- Quin, E. G.; et al., eds. (2007) [1913–1975]. "Alpae". Dictionary of the Irish Language, Based Mainly on Old and Middle Irish Materials, Dublin: RIA. Lizherenn A, Bann 291.
- Tochmarc Emire (Recension II), ed. A. G. van Hamel, Compert Con Culainn and Other Stories. Mediaeval and Modern Irish Series 3. Dublin, 1933.
Notennoù
kemmañ- ↑ Patricia Monaghan, The Encyclopedia of Celtic Mythology, 2014, p. 410
- ↑ Patricia Monaghan, The Encyclopedia of Celtic Mythology, 2014, p. 410
- ↑ (1908) "The Training of Cúchulainn". Revue Celtique (29): 109–52
- ↑ Henry, P.L. (1990). "Verba Scathaige". Celtica (21): 191–207
- ↑ (1904) "The Death of Conla". Ériu (1): 113–121
- ↑ 6,0 ha6,1 "Scáthach". Encyclopaedia Britannica. Chicago, Illinois: Encyclopædia Britannica, Inc..
- ↑ DIL, s.o. "Alpae" hag "Albu".
- ↑ "Do Fogluim Chonculainn Annso Sios", Egerton 106, 1715, troet gant Whitley Stokes, "The Training of Cuchulainn", Revue Celtique, Nnn XXIX, p. 111. Evit doare un anv all da Dornoll merc'h Domnall. John O'Beirne Crowe a ra anezhi "Ducreann daughter of Domnall soft-smooth, King of Alba", e troidigezh Siaburcharpat Conculainn, in Hull, Eleanor [emb.], The Cuchullin saga in Irish literature: being a collection of stories relating to the hero Cuchullin, Londrez, 1898 p. 441.
- ↑ (2000) "Tochmarc Emire (Recension I), lines 16–36", The Concise Oxford Companion to Irish Literature. Oxford, England : Clarendon Press.
- ↑ Patricia Monaghan, The Encyclopedia of Celtic Mythology, 2014, p. 410
- ↑ Scáthach, Britannica.com, 2022
- ↑ Patricia Monaghan, The Encyclopedia of Celtic Mythology, 2014, p. 7
- ↑ Rolleston, T.W. (1986). Celtic Myths and Legends. London, England : Gresham. 192 p. ISBN 0-946495-84-X.
- ↑ Scáthach, Britannica.com, 2022
- ↑ Kinsella 1969, pp. 129, 168f.
- ↑ Revue celtique, levrenn XLIII, p. 261
- ↑ Patricia Monaghan, The Encyclopedia of Celtic Mythology, 2014, p. 410
- ↑ Patricia Monaghan, The Encyclopedia of Celtic Mythology, 2014, p. 410
- ↑ Mary Ann Hutton, The Táin: an Irish epic told in English verse, Dublin, 1907, p. 492
- ↑ Whitley Stokes, "The Training of Cuchulainn", Revue Celtique, Nnn XXIX, p. 109
- ↑ "Sgathach inghen Buanuinne .i. rígh na Scithia", in Whitley Stokes, "The Training of Cuchulainn", Revue Celtique, Nnn XXIX, p. 115
- ↑ Patricia Monaghan, The Encyclopedia of Celtic Mythology, 2014, p. 410