Gertrudis Gómez de Avellaneda

Gertrudis Gómez de Avellaneda (Camagüey, Kuba; 23 a viz Meurzh 1814 - Madrid; 1 a viz C'hwevrer 1873), anavezet evel la Avellaneda, ha lesanvet «Tula», a oa ur skrivagnerez ha barzhez romantel spagnolek, genidik eus Kuba. Diaraogerez ar wregelouriezh e Spagn e oa, hag unan eus ar meurañ barzhezed spagnolek, gouez da Marcelino Menéndez y Pelayo. Gwelet eo ivez evel unan eus krouerien ar romant hispanoamerikan, war un dro gant Juana Manso, Mercedes Marín, Rosario Orrego, Julia López de Almeida, Clorinda Matto de Turner, Manuela Gorriti ha Mercedes Cabello de Carboneda, a-douez meur a hini all

He buhez

Ganet e oa e Santa María de Puerto Príncipe, trevadenn spagnol, hiziv Camagüey , e Cuba e miz Meurzh 1814. Eus Inizi Kanariez e oa he zud. Met he zad, Manuel Gomez de Avellaneda, a ziskenne eus rouaned kozh Navarra ha noblañsed Bizkaia, en Euskal Herria. Ofiser uhel e oa, hag ober a rae war-dro listri Spagn er rannvro e-kreiz Kuba. He mamm, Francisca de Arteaga y Betancourt, a oa eus un tiegezh spagnol pinvidik, a oa bet o chom e Puerto Príncipe. Tiegezh he mamm, a-hervez, an hini a zo deskrivet en he romant kentañ, Sab.
Pa oa 9 bloaz e varvas he zad, hag he mamm ac'h addimezas 10 miz goude da don Isidoro de Escalada, ofiser spagnol e Cuba ivez.
He yaouankiz a dremenas en he c'hêr c'henidik, ha chom a reas en Cuba betek he 22 vloaz, e 1836. Er bloaz-se ez eas da-heul he zud da Spagn.
E-kerzh ar veaj-se e savas unan eus he fezhioù brudetañ, «Al partir». A-raok erruout e Spagn e veajas dre Kreisteiz Bro-C'hall, ha bevañ a rejont ur pennadig e kêr Bourdel.
A-benn ar fin e rejont o annez e kêr A Coruña, e Galiza. Pa erruas eno he devoa dija un tamm brud evel skrivagnerez. Kreskiñ a reas he brud c'hoazh e Spagn dre ma skrive. P'edo o sevel ar romant Sab, e voe paeet an embann gant rakprenerien, ha buan e kreskas he brud dre an holl vroioù spagnolek.
Eus A Coruña ez eas Gertrudis gant he breur da Cádiz da gentañ, da Sevilla goude, ma embannas gwerzennoù e meur a gelc'hgelaouenn gant an anv-pluenn La Peregrina (ar Birc'hirinez) ha brud a dapas evel-se. Eno eo, e 1839, ma reas anaoudegezh gant karantez vras he buhez, Ignacio de Cepeda y Alcalde, studier yaouank war ar Gwir. Gantañ e vevas ur pennad, hogen chabous a veze etreze. Evitañ e skrivas un emvuhezskrid, ouzhpenn ur bern lizhiri hag a voe embannet goude marv ar paotr, ha ma weler enne santimantoù donañ ar skrivagnerez.
En 1840 ez eas da Vadrid da chom. Eno e reas anaoudegezh gant skrivagnerien arall. Eno, bloaz goude, ec'h embannas un dastumad barzhonegoù hag a reas berzh, anvet Poesías, hag ennañ ar sonedenn «Al partir» hag ur varzhoneg arall, «A la poesía»^[1].
En 1844 e reas anaoudegezh gant ar barzh Gabriel García Tassara. Un darempred diazezet war ar garantez hogen ivez lorc'h ha gwarizi, hag aon. Tassara a garje gonit he c'halon evit bezañ muioc'h eget an holl wazed a veze oc'h ober al lez dezhi, met dimeziñ dezhi ne felle ket dezhañ. Droug a veze ennañ o welout he lorc'hentez ha doareoù stipenn Tula, ha skrivañ a reas gwerzennoù ma tamalle dezhi bout emgar, skañvbenn, diwar-c'horre. Hag Avellaneda da blegañ d'e c'hoant. Ha setu Tula dougerez ha dizimez en Madrid e-kreiz un XIXvet kantved kriz ouzh ar vesterd hag o mammoù, hag en he digenvezded ha c'hervoni e skriv un «Adiós a la lira», ur c'himiad diouzh ar varzhoniezh. Echu dezhi skrivañ, a gav dezhi, hogen n'eo ket evel-se e troio an traoù.
En 1845 he devoe daou briz kentañ ar genstrivadeg barzhonegañ aozet gant al Liceo Artístico y Literario e Madrid. Adal neuze e voe kontet Gertrudis e-touez skrivagnerien brudet ar mare.
En Ebrel, er bloaz-se, e c'hanas he merc'h María, a veze graet Brenhilde anezhi ganti. Klañv e oa ar bugel ha mervel a reas da 7 miz. Er mare-se a c'hlac'har e skrivas da Cepeda.
En 1846 e timezas da don Pedro Sabater, he c'hentañ pried, met kleñvel a reas-eñ dindan nebeud, ma'z eas da Bariz da glask louzaouiñ, nemet mervel a reas war an hent, e Bourdel, d'ar 1añ a viz Eost. Gertrudis a gavas repu neuze en ur gouent e Bourdel. Eno e skrivas ar Manual del cristiano (Dornlevr ar C'hristen), deroù un doug d'ar relijion a greñvao bep a damm en hec'h oberenn.
Goude marv he fried kentañ e savas div varzhoneg ( elegías) a zo daou bezh eus ar gwellañ en hec'h oberenn.
Addimeziñ a reas en 1856 d'ur politikour uhel, don Domingo Verdugo.
Keñveriet eo bet he barzhoniezh ouzh hini Louise-Victorine Ackermann pe hini Elizabeth Barrett Browning abalamour d'he dielfennerezh santadoù e-kreiz ar stad a garantez.
Berzh a reas er c'hoariva, dreist-holl gant daou bezh biblek: Saúl (1849) ha Baltasar (1858).
A-douez he c'homediennoù eo ret menegiñ La hija de las flores (1852), leun a fent hag a varzhoni.

Oberennoù

Poesías de la señorita Da. Gertrudis Gómez de Avellaneda, Est. Tip. Calle del Sordo No. 11, Madrid, 1841.
Sab, Imprenta de la Calle Barco No. 26, Madrid, 1841.
Dos mugeres (sic), Gabinete literario, Madrid, 1842-43.
La baronesa de Joux, La Prensa, La Habana, 1844.
Espatolino, La Prensa, La Habana, 1844.
El príncipe de Viana, Imp. de José Repullés, Madrid, 1844.
Egilona, Imp. de José Repullés, Madrid, 1845.
Guatimozin, último emperador de Méjico, Imp. de A. Espinosa, Madrid, 1846.
Saúl, Imp. de José Repullés, Madrid, 1849.
Dolores, Imp. de V.G. Torres, Madrid, 1851.
Flavio Recaredo, Imp. de José Repullés, Madrid, 1851.
El donativo del Diablo, Imp. a cargo de C. González, Madrid, 1852.
Errores del corazón, Imp. de José Repullés, Madrid, 1852.
La hija de las flores; o, Todos están locos, Imp. a cargo de C. González, Madrid, 1852.
La verdad vence apariencias, Imp. de José Repullés, Madrid, 1852.
Errores del corazón
La aventurera; Imp. a cargo de C. González, Madrid, 1853.
La mano de Dios, Imp. del Gobierno por S.M., Matanzas, 1853.
La hija del rey René, Imp. de José Rodríguez, Madrid, 1855.
Oráculos de Talía; o, Los duendes en palacio, Imp. de José Rodríguez, Madrid, 1855.
Simpatía y antipatía, Imp. de José Rodríguez, Madrid, 1855.
La flor del ángel (tradición guipuzcoana), A.M. Dávila, La Habana, 1857.
Baltasar, Imp. de José Rodríguez, Madrid, 1858.
Los tres amores, Imp. de José Rodríguez, Madrid, 1858.
El artista barquero; o, Los cuatro cinco de junio, El Iris, La Habana, 1861.
Catilina, Imprenta y Librería de Antonio Izquierdo, Sevilla, 1867.
Devocionario nuevo y completísimo en prosa y en verso, Imprenta y Librería de Antonio Izquierdo, Sevilla, 1867.
Obras literarias, Imp. y estereotipia de M. Rivadeneyra, Madrid, 1869-1871, 5t.
Leyendas, novelas y artículos literarios. Reimpresión de los tomos 4 y 5 de las Obras literarias, Imp. de Aribau, Madrid, 1877
Obras dramáticas, Reimpresión de los tomos 2 y 3 de las Obras literarias Imp. y estereotipia de M. Rivadeneyra, Madrid, 1877.
Poesías líricas, Reimpresión del tomo 1 de las Obras literarias, Librería de Leocadio López, Madrid, 1877.
La Avellaneda. Autobiografía y cartas de la ilustre poetisa, hasta ahora inéditas, con un prólogo y una necrología por D. Lorenzo Cruz de Fuentes, Imprenta de Miguel Mora, Huelva, 1907.
Cartas inéditas y documentos relativos a su vida en Cuba de 1839 a 1864, La pluma de oro, Matanzas, 1911.
Obras de la Avellaneda. (Edición del centenario)
Memorias inéditas de la Avellaneda, Imprenta de la Biblioteca Nacional, La Habana, 1914.
Obras de la Avellaneda. Edición del centenario, Imp. de Aurelio Miranda, La Habana, 1914.
Leoncia, Tipografía de la Revista de Archivos, Biblioteca y Museos, Madrid, 1917.
El aura blanca, Oficina del historiador de la Ciudad, Matanzas, 1959.
Teatro, Consejo Nacional de Cultura, La Habana, 1965

Levrlennadur

Alzaga, Florinda. La Avellaneda: Intensidad y vanguardia. Miami. Ediciones Universal, 1997.
Araujo, Nara. "Constantes ideomáticas en la Avellaneda". Revista Iberoamericana 56 (1990): 715-722.
Caratozzolo, Vittorio. "Il teatro di Gertrudis Gómez de Avellaneda". Bologna: Il Capitello del Sole, 2002; págs.360. Ensayo analítico sobre la entera obra teatral de G. Gómez de Avellaneda
Carlos, Alberto J. "René, Werther y La Nouvelle Héloise en la Primera Novela de la Avellaneda". Revista Iberoamericana 31 (Julio-diciembre de 1965): 223-238.
González Ascorra, Marta Irene. La evolución de la conciencia femenina a través de las novelas de Gertrudis Gómez de Avellaneda, Soledad Acosta de Samper y Mercedes Cabello de Carbonera. New York/Bern: Peter Lang, 1997; sobre Dolores, 17-33; sobre Dos mujeres, 35-53.
González del Valle, Luis T. "Iniquidad oficial y objeción individual en la España decimonónica a través de algunas cartas inéditas de Gertrudis Gómez de Avellaneda". Bulletin of Hispanic Studies LXXVII, (December 2000): 451-478.
Guerra, Lucía. "Estrategias femeninas en la elaboración del sujeto romántico en la obra de Gertrudis Gómez de Avellaneda". Revista Iberoamericana 51 (1985): 707-722.
Ines, Raúl. "La esfericidad del papel: Gertrudis Gómez de Avellaneda, la condesa de Marlín, y la literatura de viajes". Revista Iberoamericana 63 (Ene-Jun 1997): 209-218.
Meléndez, Concha. La novela indianista en Hispanoámerica (1832-1889). Río Piedras: Universidad de Puerto Rico, 1961.
Meléndez, Mariselle. "Obreras del pensamiento y educadoras de la nación: El sujeto femenino en la ensayística femenina decimonónica de transición." Revista Iberoamericana 64:184-185 (July-Dic 1998): 573-586. Este estudio compara la obra de Gómez de Avellaneda con la de Juana Manuela Gorriti y la de Clorinda Matto de Turner.
Ponseti, Helena Percas. "Sobre la Avellaneda y su novela Sab". Revista Iberoamericana 28 (1962): 347-57.
Rosello-Seminov, Alexander. "La verdad vence apariencias: Hacia la ética de Gertrudis Gómez de Avellaneda a través de su prosa". Hispanic Review 67.2 (1999): 215-41.
Santos, Nelly E. "Las ideas feministas de Gertrudis Gómez de Avellaneda". From Romanticism to "Modernismo" in Latin America. Eds. David William Foster & Daniel Altamiranda. New York: Garland Publishing Company, 1997.
Sommer, Doris. "Sab c´est moi" in "Foundational fictions, the National Romances of latin America", Berkelez, University of California Press, 1993.

Notennoù

↑ Donald L. Shaw, Historia de la literatura española - El siglo XIX, Barcelona, Ariel, 1986, vol. 5, p. 63-66.

Liammoù

E spagnoleg

[1] Donald L. Shaw, Historia de la literatura española - El siglo XIX, Barcelona, Ariel, 1986, vol. 5, p. 63-66.

[1]