Republik partenopean
Ar Republik partenopean, pe Republik Napolitan (Repubblica Napoletana en italianeg), a voe savet e 1799 gant ar jeneral gall Jean Étienne Championnet, pa oa bet trec'het gantañ arme Rouantelezh Naplez. Bez' ez eo unan eus ar republikoù berrbad a voe savet da-heul an Dispac'h gall evit skignañ an dispac'h dre ar bed : ne chomas en he sav nemet pemp miz, adalek miz Genver betek miz Mezheven 1799.
Orin ar Republik kemmañ
Pa grogas an Dispac'h gall, ne ziskouezas ket Ferdinand IV roue Naplez nag e wreg, ar rouanez Maria Carolina, c'hoar henañ ar rouanez c'hall Marie-Antoinette Bro-C'hall, enebiezh vras ouzh an nevezenti; met war-lerc'h diskar an unpenniezh e Bro-C'hall e savjont kreñv a-enep, hag e 1793 e kemerjont perzh en unvaniezh kentañ a-enep Bro-C'hall. Heskinet e voe didruez ar re a veze diskred warne da vezañ a-du gant ar C'hallaoued. Kement-se ne viras ket ouzh ar soñjezonoù republikan da vont war-raok e-touez noblañsed ar vro.
E 1796 e voe sinet ar peoc'h gant Bro-C'hall, met e 1798, p'edo Napoleone Buonaparte en Egipt, ha war-lerc'h trec'h Nelson en emgann an Nil, e oa Maria Carolina oc'h isañ Ferdinand da zisklêriañ brezel da Vro-C'hall ur wech ouzhpenn. Nelson e-unan a zegouezhas e Naplez e miz Gwengolo 1798, ha degemeret e voe war an ton bras. 70 000 soudard a oa bet dastumet buan-ha-buan d'ober arme Naplez dindan ar jeneral aostrian Karl von Mack: d'an 29 a viz Here e tegouezhas e Roma, a oa bet kuitaet gant an arme c'hall, da adlakaat ar pab en e wir. Met war-lerc'h un enebargadenn gant ar C'hallaoued e rankas an arme napolitan kilañ. Buan e tistroas ar roue da Naplez. En desped d'al lazzaroni (ar bobl vunut) a oa tomm ouzh o roue hag ouzh al lignez roueel hag a oa prest d'e zifenn, e savas war lestr Nelson, ar Vanguard hag ez eas da repuiñ da Balermo gant e lez ha gant ar spont. Kemeret e voe kêr Naplez gant ar priñs Francesco Pignatelli Strongoli ha devet listri ar morlu saoz.
Mesk ha lazh a voe neuze. Gant al lazzaroni e veze muntret tud a greded e oant a-du gant ar republikaned, e-keit ha ma wele an noblañsed edo ar reuz o kreskiñ ha, peogwir e oant bet dilezet gant o roue, e oa gwelloc'h ur republik c'hallgar dezho eget an dizurzh.
E miz Genver 1799 e sinas Pignatelli e emzaskor e Sparanise d'ar jeneral gall Championnet. Pa voe klevet ar c'heloù e Naplez hag war ar maez ec'h en em savas al lazzaroni. Stourm a rejont kalonek ouzh an enebour, evite da vezañ armet fall ha gourdonet fall. Er c'heid-amzer-se e oa republikaned Naplez o tispac'hañ, ha setu krog ar brezel-diabarzh. D'an 20 a viz Genver 1799 e voe kemeret kreñvlec'h Castel Sant'Elmo gant ar republikaned, ha dont a reas an arme c'hall e kêr. Lazhet e oa bet 8 000 den eus Naplez, ha 1 000 e-touez ar C'hallaoued.
Levrlennadur kemmañ
- Acton, Harold. The Bourbons of Naples (1731–1825) (2009)
- Davis, John. Naples and Napoleon: Southern Italy and the European Revolutions, 1780–1860 (Oxford University Press, 2006. (ISBN 9780198207559))
- Gregory, Desmond. Napoleon's Italy (2001)
- North, Jonathan. Nelson at Naples: Revolution and Retribution in 1799) (2018)