Richard Francis Burton

Sir Richard Francis Burton
Sir R. F. Burton e 1864 Luc'hsk. Rischgitz/Stringer
Obererezh	barzh, diplomat, douarniour, egiptour, ergerzhour, iskrimer, reteroniour, skrivagner, soudard, spier, troour, tudoniour, yezhoniour
Ganedigezh	19 a viz Meurzh 1821 Torquay, Devon, Bro-Saoz
Marv	20 a viz Here 1890 Trieste  Aostria-Hungaria
Yezh skrivañ	saozneg
Oberennoù pennañ
Personal Narrative of a Pilgrimage to Al Madinah and Meccah] (1855–1856) The Kasidah of Haji Abdu El-Yezdi (1880) The Arabian Nights (1885-1888)

Richard Francis Burton (1821–1890) zo un ofiser saoz en arme an East India Company, diplomat, beajour, yezhour, barzh, skrivagner ha spier eus an XIX^vet kantved.
Brudet eo e veajoù en Arabia, Afrika, Amerika, e anaoudegezh eus 29 yezh, e droidigezh eus ar Mil nozvezh hag unan (anvet The Arabian Nights) diwar an arabeg ha hini ar C'hamasoutra.
E daol kaerañ marteze eo e droiad da Arabia, betek Mekka, gwisket e pirc'hirin, met ken brudet all eo e ergerzhadenn da lennoù Afrika, gant John Hanning Speke, war glask andon ar stêr Nil. Eñ eo ar c'hentañ Europead en deus gwelet al lenn Tanganyika.

Konsul Breizh-Veur e voe en Enez Fernão do Pó, Santos, Damask ha Trieste.

E vuhez

Richard Francis Burton zo ganet e Torquay, e Devon, d'an 19 a viz Meurzh 1821, daoust ma skriv, en e vuhezskrid, e oa ganet e ti e dud e Barham House, en Elstree, e Hertfordshire. D'an 2 a viz Gwengolo 1821 e voe badezet en iliz Elstree, e Borehamwood. E dad, Joseph Netterville Burton, a oa iwerzhonat, ofiser en arme saoz. E vamm, Martha Baker, a oa pennhêrez un esquire pinvidik eus Hertfordshire. Ur c'hoar, Maria Katherine Elizabeth, en do en 1823, hag ur breur, Edward Joseph, en 1824.

Kalzik e veajas Richard Burton gant e dud pa oa bugel. En 1825 ez ejont da chom da deurgn, e Bro-C'hall. Kelennet e voe gant kelenneien a bep seurt a deue d'o zi. N'eo nemet e 1829 ez eas d'ar skol da vat, e Richmond Green, e Richmond, e Surrey, renet gant ar pastor Charles Delafosse. E-keit-se e veaje e dud etre bro-Saoz, Bro-C'hall, hag Italia. Diskouez a rae Richard Burton bezañ troet da zeskiñ ar yezhoù, rak buan e teskas galleg, italianeg, napolitaneg, latin, ha meur a rannyezh. En e grennoad en dije darempredet ur plac'h yaouank eus ar bobl Rom, ha desket un tamm eus he yezh, ar romani.

En arme (1842–53)

Burton evel "Mirza Abdullah the Bushri" (war-dro 1849–50)

Hervez a skrivas e-unan, ne oa mat da netra nemet da vezañ "tennet warnañ evit c'hwec'h gwenneg an deiz" ("fit for nothing but to be shot at for six pence a day"),, ha se zo kaoz ez eas da soudard gant an East India Company, sachet gant kamaraded-skol a oa eno en e raok. C'hoant en devoa d'en em gannañ e kentañ brezel Afganistan, met echu e oa ar brezel a-raok dezhañ erruout en India. Lakaet e voe en rejimant en Gujarat dindan ar jeneral Charles James Napier. Eno e teskas kaozeal Hindustani, Gujarati, Punjabi, Sindhi, Saraiki ha Marathi, ouzhpenn perseg hag arabeg. Kement e oa aet war-raok e studioù diwar-benn ar sevenadur indian (pe indou) ma voe aotreet gant e gelenner da zougen sae ar vramaned ( "my Hindu teacher officially allowed me to wear the Janeu (Brahmanical Thread)". Kement-se a gav lod diaes da grediñ rak hiroc'h studi en dije ranket ober, yunañ, ha touzañ e benn, nemet marteze e oa kelennet gant ur renavi.

Ergerzhadennoù kentañ a beaj da Mekka (1851–53)

"Ar Pererin", skeudenn eus levr Burton Personal Narrative (Burton gwisket evel en "Haji Abdullah", 1853)

Broudet gant e c'hoant avanturioù ez eas Burton da c'houlenn skoazell digant ar Royal Geographical Society evit ergerzhout ar broioù-se, hag aotre a voe roet dezhañ gant renerien ar British East India Company da guitaat an arme. Goude seizh vloaz en India e oa kustum Burton ouzh doareoù hag emzalc'h Muzulmaned ha prest en em gave da ober un Hajj (tro-birc'hirinañ da Mekka ha Medina). E 1853 e reas e veaj, ha brud a dapas diwarni. Kemer a reas muzulioù Kaaba Mekka.

Afrika (1854–55)

Isabel Burton

Distro eus Mekka da Cairo, setu Burton lestret da vont da India da adkavout e rejimant. E Meurzh 1854, e voe lakaet da labourat e rann bolitikel an East India Company, ha kaset da Aden (e Yemen hiriv) e beg ledenez Arabia evit aozañ un ergerzhadenn all, harpet gant ar Royal Geographical Society, en sell da ergerzhout Bro-Somali ha pelloc'h, rak esper en doa Burton da zizoleiñ al lennoù bras en doa klevet anv anezho gant beajourien arab. En Aden e Gwengolo 1854 en em gavas gant al letanant John Hanning Speke evit ar wech kentañ. Hennezh a reas gantañ e vrudetañ ergerzhadenn. Burton a reas al lodenn gentañ eus an droiad e-unan. Bale a reas betek Harar (hiriv en Etiopia), ma ne oa bet taolet troad ebet gant Europead ebet biskoazh c'hoazh.

An tamm -se eus an ergerzh a badas eus-talek an 29 a viz Here 1854 betek an 9a viz C'hwevrer 1855, ma rankas Burton chom pell amzer e porzh Zeila, hwisket en ur marc'hadour arab, da c'hortoz ken na vije kemennet dezhañ e oa diogel an hent da Harar. Eno e voe degaset dirak an Emir, hag e chomas dek devezh, evel kouviad ofisiel, e gwirionez evel prizoniad. Diaes e voe an distro, bihan ar pourvezioù, ma skrivas Burton e vije marvet gant ar sec'hed panevet m'en doa gwelet evned an dezerzh ha gouvezet e ranke bezañ dour nepell.

Goude an droiad-se e prientas Burton da vont adarre gant al letananted Speke, G. E. Herne ha William Stroyan,hag un toullad Afrikaned evel simidi. Pa oant o kampiñ e-tal Berbera, e kouezhas warne ur bagad waranle ("brezelourien")Somali ed. An arsailherien a oa un 200 anezho, a gavas d'an ofiserien. Stroyan a voe lazhet en emgann, Speke a voe prizoniet ha gloazet, unnek gwech, met tapout a reas tec'hel. Burton was impaled gant ur goaf-bann, the point entering one cheek and exiting the other. War-lerc'h ar c'hloaz-se e chomas ur pezh kleizenn a weler mat war e boltredoù. Tec'hel a reas gant an arm en e benn. Souezh ebet eta ma kavas e oa ar Somalied ur "fierce and turbulent race" Daoust da se e voe droug er pennoù-bras abalamour d'an ergerzhadenn c'hwitet, ha savet e voe ur bodad enklask, ac'h eas en-dro e-pad daou vloaz, da c'houzout ha kablus e oa Burton eus an drouziwezh. Didamallet rik e voe, met kement-se ne sikouras ket anezhañ da sevel en arme. Kontañ a ra an arsailh en e First Footsteps in East Africa (1856)..

En 1855 e tistroas Burton d'an arme ma voe kaset da vrezeliñ da Krimea. Ober a reas war-dro ar Beatson's Horse, ur bagad Bashi-bazouked, soudarded dindan ar jeneral Beatson, en Dardanelles. Bec'h a voe, emsavadeg e-touez ar soudarded a nac'has sentiñ, divodet ar rejimant, ha tamallet Burton gant ar bodad enklask.

Ergerzhout bro lennoù meur Afrika (1856–60)

Beajoù Burton ha Speke (1857–58) ha Speke ha Grant (1863).

Tabutoù diwar e benn

Tabut a voe diwar e benn en e amzer, hag en arme e veze lesanvet « Dick the Rufian » dre ma ne zouje ket ouzh ar reolennoù nemeur. Met ar gwashañ brud savet dezhañ a oa diwar-benn ar reizh.

Oberennoù

• Goa and the Blue Mountains, 1851.
• Scinde or the Unhappy Valley, 1851.
• Sindh and the Races That Inhabit the Valley of the Indus, 1851.
• Falconry in the Valley of the Indus, 1852.
• A Complete System of Bayonet Exercise, 1853.
• Personal Narrative of a Pilgrimage to Al Madinah and Meccah, teir levrenn, 1855–1856 – gwelit ivez ar facsimile PDF.
• First Footsteps in East Africa, 1856 – gwelit ivez ar facsimile PDF.
• The Lake Regions of Central Equatorial Africa, 1859.
• The Lake Regions of Central Africa, 1860.
• The City of the Saints, Among the Mormons and Across the Rocky Mountains to California, 1861.
• Wanderings in West Africa, 1863.
• Abeokuta and the Cameroon Mountains, 1863.
• A Mission to Gelele, King of Dahomé, 1864.
• The Nile Basin, 1864, gant James McQueen.
• Wit and Wisdom From West Africa, 1865.
• Stone Talk, 1865.
• The Guide-book. A Pictorial Pilgrimage to Mecca and Medina, 1865.
• Explorations of the Highlands of Brazil, 1869.
• Letters From the Battlefields of Paraguay, 1870.
• Vikram and the Vampire or Tales of Hindu Devilry, 1870 – gwelit ivez ar facsimile PDF.
• Unexplored Syria, 1872.
• Zanzibar, 1872.
• Ultima Thule, 1872.
• The Lands of Cazembe. Lacerda's Journey to Cazembe in 1798, 1873, troet hag embannet gant R. F. Burton.
• The Captivity of Hans Stade of Hesse, in A.D. 1547–1555, Among the Wild Tribes of Eastern Brazil, troidigezh gant Albert Tootal ha notennoù gant Richard F. Burton.
• A New System of Sword Exercise for Infantry, 1876.
• Two Trips to Gorilla Land and the Cataracts of the Congo, 1876 – gwelit ivez ar facsimile PDF.
• Etruscan Bologna, 1876.
• Sind Revisited, 1877.
• The Gold Mines of Midian, 1878.
• The Land of Midian (revisited), 1879.
• Os Lusiadas (The Lusiads), div levrenn, 1880.
• The Kasidah of Haji Abdu El-Yezdi, 1880.
• A Glance at the Passion-Play 1881.
• To the Gold Coast for Gold, div levrenn, 1883 – gwelit ivez ar facsimile PDF.
• The Kama Sutra of Vatsyayana, 1883, gant Forster Fitzgerald Arbuthnot.
• Camoens: His Life and His Lusiads, 1883. Troidigezh Os Lusíadas, oberenn veur ar barzh portugalek Luís de Camões .
• Camoens. The Lyricks, div levrenn, 1884.
• The Book of the Sword, 1884.
• The Arabian Nights, troidigezh gant R. F. Burton, dek levrenn, 1885.
• The Perfumed Garden of the Shaykh Nefzawi, 1886.
• The Supplemental Nights to the Thousand Nights and a Night, c'hwec'h levrenn, 1886–1888.
• The Jew, the Gypsy and El Islam, 1898.
• The Sentiment of the Sword: A Country-House Dialogue, 1911.

Skrivañ a reas ivez ur bern pennadoù evit ar c'helaouennoù.