Stepan Bandera

den
Reizh pe jener	paotr
Bro ar geodedouriezh	Republik Poblel Ukraina ar C'hornôg, Eil Republik Polonia, Aostria-Hungaria, statelessness
Anv e yezh-vamm an den	Степан Бандера
Anv-bihan	Степан
Anv-familh	Bandera
Patronym or matronym	Andriyovych
Deiziad ganedigezh	1 Gen 1909
Lec'h ganedigezh	Staryi Uhryniv
Deiziad ar marv	15 Her 1959
Lec'h ar marv	München
Doare mervel	muntr
Abeg ar marv	ampoezonet
Killed by	Bohdan Stashynsky
Lec'h douaridigezh	Munich Waldfriedhof
Tad	Andriy Bandera
Mamm	Myroslava Bandera
Breur pe c'hoar	Vasyl Bandera, Oleksandr Bandera, Oksana Bandera, Bohdan Bandera
Pried	Jarosława Bandera
Bugel	Andrii Bandera
Yezh vamm	ukraineg
Yezhoù komzet pe skrivet	ukraineg
Place of detention	Sachsenhausen
Micher	politiker, sponter
Bet war ar studi e	Lviv Polytechnic
Strollad politikel	Organization of Ukrainian Nationalists, Organization of Ukrainian Nationalists (Bandera movement)
Relijion	Ukrainian Greek Catholic Church
Ezel eus	Organization of Ukrainian Nationalists
Ideologiezh politikel	Ukrainian nationalism, integral nationalism, enep-komunouriezh, anti-Sovietism, faskouriezh
Prizioù resevet	Hero of Ukraine, Order of the State

Stepan Bandera (ukraineg : Степа́н Андрі́йович Банде́ра) (1909-1959) a oa ur politikour ukrainat, penn-bras istorel Aozadur Broadelourion Ukraina (OUN(B)) hag unan eus diazezerien Lu Emsavadegel Ukraina (UPA). D'an 22 a viz Genver 2010, prezidant Ukraina, Viktor Yushchenko, a enore Bandera gant an titl a Haroz eus Ukraina, ar pezh a voe degemeret fall-tre dre ar bed. Lammet e oa bet an enor e 2011 gant an digarez ne oa bet biken keodedour ukrainat Stepan Bandera.

Red-buhez

Ganet eo d'ar 1añ a viz Genver 1909 e-barzh kêriadenn Staryi Uhryniv, rannvro Kalouch e Galitsia (hiziv an deiz en oblast Ivano-Frankivsk) a oa dindan beli Aostria-Hungaria d'ar mare-se. Bez e oa bet e dad, Andriy Bandera, a oa beleg katolik-gresian, beleg er gêriadenn. Diskennet eo e vamm eus ur familh kozh a veleion gatolik-gresian (merc'h eo da veleg Staryi Uhryniv).

Tremen a ra Stepan e vugaleaj er gêriadenn-se, e ti e zud hag e zud-kozh, o vrasaat en ur aergelc'h kar-e-vro ukrainat hag en ur sevanadur vroadel kreñv. Dedennet eo gant ar gudenn sokial hag ar politikerezh.

E nevez-amzer 1922 e varvas e vamm diwar an dorzhellegezh.

Ur broadelour ukrainat

E miz Gwengolo 1928 e krog Stepan e studioù e skol lieskalvezerezh Lviv.

E 1931 e teu da vezañ eilrener an heñcherien rannvroel, penn skipailh seveniñ rannvroel an OUN da c'houde ha komandant an UVO.

D'ar mare-se eo tennoc'h-tennañ an traoù etre ar pennadurezhioù polonat hag ar bihanniver ukrainat. Ouzh un oberenn gastiz a « beoc'hadur » renet gant ar veli bolonat e stok azgoulennoù an Ukrainiz. Divizet e vez gant an OUN mont war hent ar gwalldaolioù politikel.

E 1934 eo kondaonet da varv Stepan Bandera evit bout aozet gant 11 den all ar gwalldaol a-enep minist an diabarzh Polonia. Fuajet eo bet an diviz lez-varn-mañ. Kondaonet eo hed e vuhez. E miz Gwengolo 1939, abalamour da argadenn al lu alaman, e vez dilezet al lec'hioù gant ar velestradurezh-kastiz polonat hag ar brizonidi, Bandera en o zouesk, da guitaat an toull-bac'h.

An Eil brezel-bed

En henvelep miz a 1939, da heul emglev alaman-ha-soviedel, e vez aloubet Ukraina ar c'hornog gant al lu soviedel. Gwasket e vez ar boblañs gant ar renad stalinour. E miz Here 1939 ez eas Bandera da gKrakόw gant ur bagad broadelourien ukrainat hag e savas ur batailhon ukrainat e-kreiz al lu alaman (batailhon Nachtigall) a furmas, a-gevret gant ar batailhon Roland, al Lejion Ukrainat.

E 1940 e renas strollad dispac'hel an OUN ha d'an 30 a viz Mezheven 1941 e voe anvet da c'houarnamant Stad nevez Ukraina embannet e Lviv a-enep da youl an Alamaned. Goude-se e voe toullbac'het e kamp tolpañ Sachsenhausen. E 1944 e voe dieubet gant an Alamaned a gemme o folitikerezh e-keñver Europa ar Reter abalamour d'ar fed e voe tostoc'h-tostañ an Arme Ruz. Neoazh ne lakaas ket e anv er Poellgor Broadel Ukraina hag ez eas a-zindan guzh.

Marv un harluad

War-lerc'h ar brezel e chomas en Alamagn e-lec'h ma kendalc'has da ren Aozadur ar vroadelourion Ukraina (OUN(B)). D'ar 15 a viz Here 1959, e mont tre un ti ar 7 straed Kreittmayr (Kreittmayrstraße) e München, e voe kavet en ur poullad gwad o vevañ c'hoazh. Goude e voe kaset keloù gant un enselladenn mezegel ma voe ur c'hontammadur a oa kiriek d'e varv. Daou vloaz war-lerc'h, d'ar 17 a viz Du 1961, e voe lavaret gant justis Alamagn ar C'hornôg e oa Bohdan Stachynski, gwazour ar c'hKGB oc'h heuliañ urzhioù Chelepin ha Khrouchtchev, muntrer Stepan Bandera. Goude un enklask don e tegouezhas ar prosez eus an 8 d'ar 15 a viz Here 1962. Divizad al lez-varn a voe embannet d'ar 19 a viz Here : kondaonet e voe Stachynskyi da 8 vloaz toull-bac'h hep goursez. Kadarnaat a reas lez-veur alaman Karlsruhe kiriegezh gouarnamant soviedel Moskov e muntr Stepan Bandera. D'an 20 a viz Here 1959 e voe douaret hemañ e bered Waldfriedhof e München.

Tonkadur skijus familh Bandera

E vreur yaouañ Bohdan a gemer renadur ur strollad harz dindan an Dalc'herezh. Lazhet e voe e 1942 (pe 1943).

D'an 22 a viz Mae 1941, tad Stepan Bandera -ar beleg Andrij Bandera – a voe harzet gant an NKVD ha drouklazhet d'an 10 a viz Gouere 1941.

D'an deiz-se e voe forbannet da Siberia e c'hoarezed, Maria-Marta hag Oksana, evel izili familh un « enebour ar bobl ». Dieubet e voent e 1960 hep kaout an aotre da zistreiñ da Ukraina. E Siberia e varvas Marta e 1982. Gallout a reas Oksana distreiñ da Ukrainia e 1989.

Harzet e voe e drede c'hoar Volodymyra e 1946 gant an NKVD ha kondaonet da 10 vloaz a « gamp-labour ».

E vreudeur Vasyl hag Oleksandr, harzet gant ar Gestapo e 1941, a voe bac'het en Auschwitz e-lec'h ma'z ejont da get e 1942.

Goudevezh

Chom a ra Stepan Bandera un den dael diwarnañ en Ukraina, tud zo ouzh e welout evel un haroz ar Vroad, reoù all evel ur c'henlabourer nazi.

Anvet eo bet, a-drugarez d'un dekred sinet d'an 22 a viz Genver gant ar prezidant Viktor Iouchtchenko, d'an uhelgarg dalif a Haroz Ukraina, ar pezh a zegas ur gaouad enebadur e Kevre Rusia hag e-touesk poblañs reter Ukraina a gomz ruseg. D'an 29 a viz Genver e tisklêrias ar greizenn Simon-Wiesenthal, en ul lizher kaset da gannati Ukraina er Stadoù-Unanet, e oa ur vezh dereiñ an titl-se d'ur « c'henlabourer nazi kiriek da lazhadeg miliadoù a Yuzevion e-kerz brezel 1939-1945.»

Neoazh evit kalz a Ukrainiz, broadelourien ar c'hornog dreist-holl, eo Stepan Bandera ur gwir haroz broadel. Meur a savadur zo bet savet en Ukraina e koun dezhañ.

Liammoù diavaez

(en) Stepan Bandera - Perspectives for Ukrainian Revolution (audio recordings)
(en) PETLIURA, KONOVALETS, BANDERA - Three Leaders of Ukrainian Liberation Movement murdered by the Order of Moscow. Ukrainian Publishers Limited. 237, Liverpool Road, London, United Kingdom. 1962. (audiobook).
(en) Stepan Bandera, His Life and Struggle