Apofoniezh

Er yezhoniezh e vez implijet an termen apofoniezh (saoz.: apophony) war tachennoù ar fonologiezh hag ar vorfologiezh evit komz eus un doare kemmadur kensonennel pe vogalennek evit merkañ perzhioù pe arc'hweloù yezhadurel, da skouer kembraeg corff « korf » > cyrff « korfoù » ha brezhoneg maen > mein.

Peurliesañ e teu an apofoniezh diwar diorroadur ur yezh a-hed an amzer pa deu da vezañ ur perzh morfologel ha/pe kevreadurezhel kemmoù a orin fonologel.

Doareoù apofoniezh

Meur a zoare aponiezh ez eus hervez ma vez kemmet perzhioù ur vogalenn, ur gesonenn pe c'hoazh un donenn

Kemmañ a ra arc'hwel yezhadurel resis pe degouezh apofoniezh a yezh da yezh.

Apofoniezh vogalennek

Kavet e vez stank apofoniezh vogalennek (anvet « dereziadur vogalennek » pa gomzer eus diorroadur an indez-europeg dre voaz) e yezhoù ar bed, da skouer e dinkeg:

Unander	Liester	Ster	Kemm vogalennek
dom	dum	'park/parkeier'	(o-u)
kat	kɛt	'framm/frammoù'	(a-ɛ)

Apofoniezh dreistskizhel

Kemmet a c'hell bezañ ivez meur a elfenn dreistskizhel, en o zouez tonennoù, lec'h an taol-mouezh pe an hirder vogalennek, da skouer e vietnameg:

		Kemm tonenn
đây « amañ »	đấy « aze »	(tonenn ngang > tonenn sắc)
bây giờ « bremañ »	bấy giờ « goude »	(tonenn ngang > tonenn sắc)
kia « aze »	kìa « ahont »	(tonenn ngang > tonenn huyền)
cứng « kaled »	cửng « dihodiñ »	(tonenn sắc > tonenn hỏi)

En albaneg e c'hell kemmañ hirder ar vogalennoù evit merkañ niver ha/pe jener an anvioù-kadarn, da skouer:

[ɡuːr] « maen »	[ɡur] « mein »
[dy] « daou »	[dyː] « div »

E saozneg e c'hell kemmañ lec'h an taol-mouezh evit lakaat an diforc'h etre un anv-kadarn hag ur verb, da skouer:

Anv	Verb
pérmit « aotre »	permít « aotreañ »
récord « enrolladur »	recórd « enrollañ »

A-wezhoù, kentoc'h evit o lakaet da apofoniezh e vez dielfennet seurt kemmoù dreistskizhel evel kengerioù ispisial anvet « dreistgerioù ».

Apofoniezh kensonennel (« kemmadur »)

Pennad pennañ: Kemmadur (yezhoniezh)

Implijet e vez an termen « kemmadur » evit komz eus an apofoniezh kensonennel, dreist-holl pa gomzer eus ar yezhoù keltiek. Estreget er yezhoù keltiek e vez kavet apofoniezh kensonennel, stank a-walc'h int e yezhoù ar bed, da skouer e bembaeg ma talvez ar c'hwibanusadur hag ar staonekadur da verkañ verboù kaozus:

Verb nann-tranzitivel	Verb kaozus
pona "kouezhañ"	ponya "lakaat da gouezhañ"
enda "pourmen"	ensha "lakaat da bourmen"
kula "kreskiñ"	kusha "lakaat da greskiñ"

Apofoniezh hag elfennoù all

Alies a-walc'h e c'hoarvez an apofoniezh gant kemmoù all, da skouer kengerioù staget ouzh ur wrizienn pe ur c'helf, da skouer e brezhoneg:

Unander	Liester
gad	gedon
roc'h	reier

Apofoniezh kv. Treuzkemmadur

A-wezhoù e vez dielfennet ivez evel un doare apofoniezh ar patromoù treuzkemmadur implijet gant yezhoù semitek] evel an arabeg ma kemm vogelennoù implijet gant ar c'helfoù, da skouer:

Ger	Ster	Patrom kemm
katab	"skrivañ"	(a - a)
kataba	"bez' e skrivas"	(a - a - a)
kaatab	"kenskrivañ"	(aa - a)
kitaab	"levr"	(i - aa)
kutub	"levrioù"	(u - u)
kaatib	"skrivagner"	(aa - i)
kuttaab	"skrivagnerion"	(u - ːaa)

Gwelit ivez:

Porched ar yezhoù hag ar skriturioù

Adkavit pennadoù Wikipedia a denn d'ar yezhoù.