Morfologiezh

penndanvez studi, language subsystem
Iskevrennad eus	yezhoniezh
Rann eus	yezhoniezh
Is the study of	morfem, flexion, kenger
Tikedenn Stack Exchange	https://linguistics.stackexchange.com/tags/morphology

Un dachenn-studi yezhoniel eo ar vorfologiezh a bled gant an doare da sevel ha da grouiñ gerioù.

Meur a zoare morfologiezh a zo e gwirionez, da skouer ar vorfologiezh diazezet war studi ar gerioù (saoz. word-based morphology). Dre vras, avat, e c'heller lavarout eo kevatal peurliesañ an termen morfologiezh gant studi ar morfem. Setu an doare teoriennoù a vo displeget er pennad-mañ.

Pep ger a vez savet diwar elfennoù nebeutañ anvet morfemoù. Klasket e vez reolennoù evit displegañ penaos e c'hell bezañ implijet pep doare morfem evit sevel gerioù diwarne.

Ret eo ober un diforc'h ivez etre an daou zoare morfemoù pennañ:

morfemoù distag: a c'hell bezañ implijet hepmuiken evel gerioù leun.
morfemoù stag: na c'hellont ket bezañ implijet o-unan-penn hep ur morfem diazez

(Gw. kenger)

Deveradur ha displegadur

An deveradurezh hag an displegadurezh eo an argerzhioù morfologel pennañ.

Talvezout a ra an deveradur da gemmañ ster pe rummenn yezhadurel ur ger diazez keit ha ma talvez an displegadur da verkañ kefridioù ha perzhioù yezhadurel, da skouer :

Displeget e vez ur ger pa vez staget morfemoù all outañ evit diskwel perzhioù yezhadurel ar ger-se er frazenn met hep cheñch na rummenn na ster ar ger, da skouer :

Deveradurezh:

"ober" → "adober" (kemm ster)

"ober" → "oberour" (kemm rummenn, verb > anv-kadarn)

Displegadurezh:

"komz" → "komzan" (merk an amzer, ar gour hag an niver)

"merc'h" → "merc'hed" (merk al liester)

Ar c'hevrennadur

Argerzhadurioù morfologel all ez eus avat, en o zouez ar c'hevrennadur.

Ur ger kevrennek a zo anezhañ ur ger savet diwar daou pe vui a vorfemoù distag, da skouer :

ti-post

morgazh

ki-bleiz

Ur ger a c'hell bezañ krouet e yezhoù 'zo diwar daou vorfem-stag. Diouzh an tu all, avat, e c'hell morfemoù stag dont da vezañ implijet evel morfemoù distag. E saozneg e vez implijet da skouer an nevezc'her ism tennet diwar al lost-ger -ism (kevatal da -iezh e brezhoneg, d.s. socialism, conservatism, fascism hag ivez hinduism, buddhism) evit talvezout kement ha ur gredenn bennaket.

Alovorfemoù

Bep morfem a c'hell bezañ distaget e doareoù disheñvel hervez reolennoù rik-pe-rikoc'h o tennañ, peurliesañ, da lec'h ar morfem-se hag ar sonioù all tro-dro dezhañ dreist-holl. E saozneg e vez distaget evel-se mouezhiet pe divouezh ar vorfemenn '-S' a dalvez da verkañ al liesterioù reizh a-benn klotaat gant doare distagañ ar sonenn gent:

cat > cats (distaget /s/ abalamour d'an /t/)

dog > dogs (distaget /z/ abalamour d'an /d/)

Enteuzadur

Gant ar yezhoù enteuzel evel al latin da skouer, e vez enteuzet meur a vorfem plegadel en unan. Da skouer :

dominus « mestr » savet diwar ar wrizienn domin- hag un dibenn-ger (morfem distag) enteuzet a dalv kement ha « (anv-kadarn) gourel, unander, nominativel » war un dro.

Disheñvel rik eo kement-mañ diouzh ar pezh a c'hoarvez gant ar yezhoù daspegel evel an turkeg e lec'h ma vez sklaer ar vevenn etre pep morfem gant pep a berzh resis.

Treuzstummadur

Treuzstummadur (saoz. suppletion) e vez graet outañ pa vez implijet ur ger disheñvel-mik diouzh unan all evit diskwel ur c'hemm a c'hellfe bezañ graet a-hend-all dre implijout morfemoù, da skouer :

lakaet < laka (gwrizienn) + -et (morfem reizh evit merkañ an anv-gwan verb)

mont < aet

paotred < paotr

chas < ki

Gesamtbedeutung

Ober a reer gant an termen alamanek Gesamtbedeutung evit deskrivañ perzhioù semantikel pennañ ur morfem hep derc'hel kont eus ar fed ma vez distag pe get. Da skouer e talvez e brezhoneg ar morfemoù "-er" hag "-our" da verkañ an oberour.