Parasaurolophus
| |||
|---|---|---|---|
| Rummatadur filogenetek | |||
| Riezad : | Animalia | ||
| Skourrad : | Chordata | ||
| Kevrennad : | Sauropsida | ||
| Usurzhad : | Dinosauria | ||
| Urzhad : | Ornithischia | ||
| Isurzhad : | Ornithopoda | ||
| Kerentiad : | Hadrosauridae | ||
| Iskerentiad : | Lambeosaurinae | ||
| Genad : | Parasaurolophus | ||
| Spesadoù | |||
| Pelec'h e veze kavet | |||
| Amerika an Hanternoz | |||
| Prantad | |||
| Kretase uhel, ~76-65 milion | |||
D'ar vevoniezh   e tenn ar pennad-mañ. | |||
Ur Parasaurolophus, pe Parasaorolofus zo ur genad dinosaored eus kladenn an ornithopoda a oa o vevañ e diwezh ar c'hretase er pezh zo hiziv Norzhamerika, war-dro 76,5-73 milion vloaz zo.[1] Geotdebrerien e oa loened ar genad-se ha gallout a raent bale en un doare daoudroadek pe pevarzroek. Tri spesad zo anavezet : P. walkeri, P. tubicen, hag ar P. cyrtocristatus kribellet-berr. Kavet ez eus bet dilerc'hioù en Alberta (Kanada), en New Mexico hag en Utah (Stadoù-Unanet). Deskrivet e oa evit ar wezh kentañ e 1922 gant William Parks diwar ur c'hlopenn ha darn eus ur relegenn dizoloet en Alberta.
Ar Parasaurolophused a oa izili eus an hadrosauridae, ur gerentiad liesseurt eus dinosored eus ar c'hretase brudet evit klinkadurioù iskis o fennoù. Anavezet eo ar genad-se dre gribell o c'hlopenn a yae d'ober un duellenn hir gromm a greske etrezek an nec'h ha tu-a-dreñv ar c'hlopenn. Ar Charonosaurus eus Sina, marteze e oa anezhañ ar strollad loened kar tostañ, a oa un hevelep klopenn oute hag ar memes kribell moarvat. Komzet o deus kalz ar skiantourien diwar-benn ar gribell-se. A-du emañ ar pep brasañ da lâret e talveze d'al loened-se da anavezout reizh, ha pesad ar re all, da leuskel trouzioù ha da reoliañ gwrez o c'horf.
Deskrivadur
kemmañEvel evit ar pep brasañ eus an dinosaored, n'eo ket bet adkavet relegenn glok ar Parasaurolophus. Soñjal a reer e oa loened ar spesad P. walkeri 9,5 metr hed. 1,6 metr hed e oa o c'hlopenn, gant ar gribell, e-kichen klopenn etre ar spesad P. tubicen zo brasoc'h evit daou vetr hirder, ar pezh a ziskouez e oa brasoc'h evit ar spesad all.[2] 2,5 tonenn bouez a oa ennañ[3] An arvrec'h nemetañ a anavezer a oa berr a-walc'h evit an Hadrosauridae, ha dezhañ ur plankenn-skoaz berr met ledan. Ar morzhedaskorn a oa 103 kantimetr hirder er spesad P. walkeri ha tev eo e-keñver e hed pa seller ouzh an Hadrosauridae all.[4] Kreñv-kenañ eo ar paler hag al lestr ivez.[5].
Evel Hadrosauridae e oa gouest da vale war daou bav pe war pevar. Gwelloc'h e veze dezhañ peuriñ war e bevar fav moarvat, met redek a rae war daou bav.[6] Anavezout a reer karrekaennoù kroc'hen eus ar spesad P. walkeri, a ziskouez skantoù ingal e stumm torbezennoù met framm ebet brasoc'h.[7]
Ar pezh heberkañ e oa kribell ar c'hlopenn, a valire diouzh tu a-dreñv ar penn hag a oa savet diwar eskern ar rakkarvan hag ar fri. Kleuz e oa ar gribell, gant tuellennoù disheñvel o vont diouzh pep fronell betek penn all ar gribell kent cheñch hent adarre ha diskenn a-hed ar gribell betek ar c'hlopenn. Eeunoc'h e oa tuellennoù ar spesad P. walkeri, ha re P. tubicen a oa kempleshoc'h gant tuellennoù stoufet ha re all en em unane hag en em zispartie.[8] P. walkeri ha P. tubicen o doa kribelloù a oa just un taùù krommet, ha P. cyrtocristatus a oa berr o c'hribell met muioc'h krommet.[9]
Rummatadur
kemmañEvel m'en diskouez e anv, soñjal a raed e oa kar Parasaurolophus da Saurolophus ablamour d'e gribell damheñvel da welet.[7] Koulskoude e oa lakaet buan en iskerentiad Lambeosaurinae eus strollad an Hadrosauridae —Saurolophus zo un Hadrosauridae.[10] Peurliesañ e vez sellet outañ evel ur spesad eus ar Lambeosaurinae, disheñvel diouzh ar C'horythosaurus, an Hypacrosaurus, hag all Lambeosaurus.[6][11],[12] Al loened tostañ a seblant bezañ ar Charonosaurus, ul Lambeosaurinae gant ur c'hlopenn heñvel (daoust ma n'en deus ket ur gribell glok c'hoazh) kavet e-tal ar ster Amour, e biz Sina,[13] ha marteze ez eo an daou ezel eus an hevelpep kladenn Parasaurolophini.[12] P. cyrtocristatus, gant e gribell berr ha kromm zo moarvat ar spesad diazez eus ar gladenn m'emañ an tri spesad Parasaurolophus anavet,[12] pe, marteze, ul loen yaouank pe ur barez P. tubicen.[14]
Dizoloadenn
kemmañ
Paleobevoniezh
kemmañBoued
kemmañEvel an Hadrosauridae all, Parasaurolophus a oa geotdebrerien bras. E zent a veze nevezet dibaouez en ur sichenn a oa enni kantadoù dent, daoust ma ne veze implijet nemet un nebeud war un dro bewezh. . Debriñ a rae moarvat a-rez an douar ha betek 4 metr a-us.[6] Evel ma oa gwelet gant Bob Bakker, al Lambeosaurinae o deus ur genoù strishoc'h evit an Hadrosaurinae, ar pezh a dalvez e c'halle ar Parasaurolophus hag ar spesadoù kar dibab o boued muioc'h evit o c'hendirvi o genoù bras ha digribell.[15]
Kribell ar c'hlopenn
kemmañ
Kalz a vartezeadennoù a oa graet diwar-benn talvoudegezh ar gribell e laez klopenn ar Parasaurolophus, met ar pep brasañ a oa divrudet[16],[17]. Krediñ a reer bremañ e servije da veur a dra : ur "banniel" e oa da anavout spesadoù ha reizh al loened all, servijout a rae ivez da leuskel kriadennoù ha sonioù, ha da reoliañ gwrez ar c'horf. N'eur ket sur pehini eus ar perzhioù-se en doa bet ar muiañ a-bouez en he diorroadur hag e hini ar c'hleuzennoù fri e-barzh.[18]
Notennoù
kemmañ- ↑ Evans, D.C., Bavington, R. and Campione, N.E. (2009). "An unusual hadrosaurid braincase from the Dinosaur Park Formation and the biostratigraphy of Parasaurolophus (Ornithischia: Lambeosaurinae) from southern Alberta." Canadian Journal of Earth Sciences, 46(11): 791-800. Patrom:Doi
- ↑ Richard Swann Lull, Nelda E. Wright, "Hadrosaurian Dinosaurs of North America", 1942, Geological Society of America, 40, p 229
- ↑ Donald F. Glut,Dinosaurs: The Encyclopedia, Jefferson, North Carolina, 1997, p 678–684
- ↑ Lull and Wright, Hadrosaurian Dinosaurs of North America, pp. 209-213.
- ↑ Brett-Surman, Michael K.; and Wagner, Jonathan R. (2006). "Appendicular anatomy in Campanian and Maastrichtian North American hadrosaurids", in Carpenter, Kenneth (ed.): Horns and Beaks: Ceratopsian and Ornithopod Dinosaurs. Bloomington and Indianapolis : Indiana University Press. 135–169 p. ISBN 0-253-34817-X.
- ↑ 6,0 6,1 ha6,2 Horner, John R.; Weishampel, David B.; and Forster, Catherine A (2004). "Hadrosauridae", in Weishampel, David B.; Osmólska, Halszka; and Dodson, Peter (eds.): The Dinosauria, 2nd, Berkeley : University of California Press. 438–463 p. ISBN 0-520-24209-2.
- ↑ 7,0 ha7,1 Parks, William A. (1922). "Parasaurolophus walkeri, a new genus and species of crested trachodont dinosaur". University of Toronto Studies, Geology Series 13: 1–32
- ↑ Sullivan Robert M., Williamson, Thomas E., "A new skull of Parasaurolophus (Dinosauria: Hadrosauridae) from the Kirtland Formation of New Mexico and a revision of the genus", New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin, 1999, 15, Albuquerque, New Mexico, p 1–52
- ↑ John Ostrom, "A new species of hadrosaurian dinosaur from the Cretaceous of New Mexico", Journal of Paleontology, 1961, levrenn 35, Nnn 3, p 575–577
- ↑ Charles Whitney Gilmore, 1924, "On the genus Stephanosaurus, with a description of the type specimen of Lambeosaurus lambei, Parks, Canada Department of Mines Geological Survey Bulletin (Geological Series), levrenn 38, Nnn 43, p 29–48
- ↑ David B. Weishampel, Horner, Jack R., Weishampel, David B. ; Osmólska, Halszka; ha Dodson, Peter (eds.), The Dinosauria, University of California Press, 1990, Berkeley, p 534–561
- ↑ 12,0 12,1 ha12,2 David C. Evans ha Reisz, Robert R., 2007, "Anatomy and relationships of Lambeosaurus magnicristatus, a crested hadrosaurid dinosaur (Ornithischia) from the Dinosaur Park Formation, Alberta", Journal of Vertebrate Paleontology, levrenn 27, Nnn 2, p 373–393, [1]
- ↑ Pascal Godefroit, Shuqin Zan ha Liyong Jin, "Charonosaurus jiayinensis n. g., n. sp., a lambeosaurine dinosaur from the Late Maastrichtian of northeastern China", Compte Rendus de l'Academie des Sciences, Paris, 2000, Sciences de la Terre et des planètes, levrenn 330, p 875–882
- ↑ Thomas E. Williamson, "Review of Hadrosauridae (Dinosauria, Ornithischia) from the San Juan Basin, New Mexico", Dinosaurs of New Mexico, New Mexico Museum of Natural History and Science Bulletin, Nnn 17, Albuquerque, 200, p 191–213
- ↑ Bakker, Robert T. (1986). The Dinosaur Heresies: New Theories Unlocking the Mystery of the Dinosaurs and their Extinction. New York : William Morrow. 194 p. ISBN 0-8217-2859-8.
- ↑ Glut, Donald F. (1997). "Parasaurolophus". Dinosaurs: The Encyclopedia, Jefferson, North Carolina: McFarland & Co. pp. 678–684. ISBN 0-89950-917-7.
- ↑ David B. Norman, The Illustrated Encyclopedia of Dinosaurs: An Original and Compelling Insight into Life in the Dinosaur Kingdom, New York, 1985, p 122–127
- ↑ Evans, David C. (2006). "Nasal cavity homologies and cranial crest function in lambeosaurine dinosaurs". Paleobiology 32, p 109–125