Barzonek pé kanaouen ar Vrétoned

Kanaouen ar Vretoned zo ur pezh barzhoniezh savet gant Aogust Brizeug e miz Gouere 1836. Kanet e voe gantañ e Pariz er bloaz-se e-doug banvez gant kouvidi vrezon. Priziet-bras e voe ha lakaet da zanvez kan broadel Breizh gant ar Vrezhoned o devoa he selaouet. Pa voe moullet el levr brezhonek ‘’Telen Arvor’’ e 1845, an titl a voe hiraet da Barzonek pé Kanaouen ar Brétoned’'.

Eztaol kentañ

E diskar-amzer 1836, goude un hir a droiadenn e Breizh (An Oriant, Kerne ha Koad Breselien) e kemeras Brizeug perzh e banvez kentañ ar Vrezhoned e Pariz dalc’het e enor Yann-Frañsez ar Gonideg hag e kinnigas kanañ Kanaouen ar Vretoned war ur don anavezet, hini An Hini Gozh. Eztaoliñ a reas ar selaouerien "un darzhadenn virvilh diaes he zreiñ" ha Teodor Kervarker a ouzhpennas, naontek vloaz goude : "Den ebet, kent hor barzh, n'en devoa soñjet e kanañ Breizh, Breizh keltiek wirion, e brezhoneg. [...] Gant birvilh e tegemeras-hi ar vuzenn vreizhat wirion , en daoust d'he neuz lentik hag he fouez-mouezh parizian. Ar saliad a-bezh a savas, ha a adkanas a-gor an diskan a zo bet adkanet kel lies gwech abaoe : Ni zo bepred Bretoned / Bretoned, tud kalet. ».

Nevez-tre e voe intrudu Brizeug, pan eztaolas en ur yezh nebeut priziet ur seurt manifesto dambolitikel war un ton poblel ha pa vourre lakaat war wel seurt sonerezh divoaz.

Aozadur

E 1836 e oa Aogust Brizeug ur barzh priziet gant tud al Lizhiri, p'en doa embannet stumm kentañ un dastumad barzhonegoù gallek, Marie e ditl e 1832. Ne ouzer ket kalz a dra diwar-benn e spered hag endro an aozadur, hag-eñ e veze o werzaouiñ e brezhoneg hep patrom ebet, met harpet war ar meuleudioù e-keñver ar barregezh en doa resevet ha war ar brezhoneg en doa mestroniet dre zaremprediñ tud an Arzhanaoù, bihannik ma voe keit-all.

Er c’hanaouenn-se e ra meneg eus ar brezhoneg evel un teñzor na c'hell ket bezañ didroc'het eus e gorf : Me drouc'hô ma zéôd em bék / Kent diziski ar brézonek.

Brezhoneg

Heuliañ a reas an oberour reizhskrivadur Yann-Frañsez ar Gonideg, pa ne oa ket bet embannet c'hoazh sonioù ha gwerzioù Barzhaz Breizh. E 1834 e oa deuet Yann-Frañsez ar Gonideg da chom da Bariz, goude tapet e leve-kozhni digant melestradurezh Dourioù ha Koadeier, met gopret gant Compagnie des Assurances générales. Evit doare e talc'he, evel Brizeug, da zaremprediñ saloñs lennegel Charles Nodier, hag ur vignoniezh a ziwanas etre an daou zen, prederiet ma oant gant dazont ar brezhoneg. Doujet evel ar mestr brezhoneger, Ar Gonideg a roe kentelioù brezhoneg d'e geneiled, met Brizeug a zegase e anaoudegezh war brezhoneg ar pemdez adnevezet bep bloaz.

Neuz ar ganaouenn-bobl a weler mat, pa ziskouez erbedennoù politikel ha buhezegezhel (Torr e ben !, mirit, gourennit), koulz ha traou eeun ar vuhez war ar maez (euredoù, biniou, koad, mor, penn-baz, blev hir, bragou-bras, gourener, derv).

Kavout a rae dezhañ e oa brezhoneg Kerne ar brezhoneg etre a c'hell bezañ komprenet gant komzerien an eskoptioù all.

Embannadennoù

Goude bezañ bet dasparzhet, koulz ha kanaouennoù all savet gantañ, war follennoù-distag e lakaas embann Aogust Brizeug ar ganaouenn en un teskad brezhonegoù brezhonek dezhañ an titl « Telen Arvor », unan eus ar c'hentañ levrioù barzhoniezh vrezhonek, e 1845, paeet ar frejoù-moullañ gantañ hervez kont. Lakaet e voe Telen Arvor e-barzh an « Oeuvres complètes » gant ti-embann Alphonse Lemerre, e Pariz, e 1879. Adembannet e voe an teskad gant Feiz ha Breiz e 1939.

Levrlevrennadurezh

• Constantin Lecigne, Brizeux, sa vie et ses œuvres, Lille, 1898 (Priz Bordin an Académie française e 1899).
• Auguste Brizeux, Oeuvres complètes, Pariz, Alphonse Lemerre, 1879
• Aogust Brizeug, Telenn Arvor, Brest, Feiz ha Breiz, 1939, 32 p.
• Joseph Rio, Auguste Brizeux 1803-1858 : inventeur de la Bretagne ?’', Roazhon : Presses universitaires de Bretagne, 2021. (ISBN 9782753581869)