Doare-skrivañ

Krogit e-barzh !
Un danvez pennad eo ar pennad-mañ ha labour zo d'ober c'hoazh a-raok e beurechuiñ.
Gallout a rit skoazellañ Wikipedia dre glokaat anezhañ.

Un doare-skrivañ pe skritur a zo anezhañ ur sistem arouezioù a dalvez da skrivañ ur yezh bennaket.

Istor ar skritur

Kregiñ a reas an dud da skrivañ mod-pe-vod evit ar wezh kentañ tro-dro d'ar IV^e milved a-raok Jezuz.

Kredet e vez e oa ar skritur sumerek ar sistem skrivañ klok kentañ, bet diorroet tamm-ha-tamm betek dont da vezañ ar skritur gennheñvel. Dont a reas war wel ivez ar hieroglifoù d'ar memes mare mui-pe-vui.

Ar skritur sinaek a voe diorroet tro-dro da 1200 a-raok Jezuz.

Implijet e voe al lizherenneg kentañ en Egipt e-tro 2000 a-raok Jezuz.

Silabennegoù

Ur silabenneg (pe silabennaoueg) a zo un doare-skrivañ ennañ ul lizherenn oc'h ober dave d'ur silabenn, da lâret eo ur gensonenn mui ur vogalenn.

En ur silabenneg rik ne vez ket heñvel stumm lizherennoù implijet evit skrivañ silabennoù heñvel o son, da skouer e vefe disheñvel-poch al lizherenn evit skrivañ ar silabenn "ta" diouzh an hini evit "ti", "to", hag all.

Damheñvel ouzh ar silabennegoù eo an abugidaoù, met en eil re ez eo heñvel stumm al lizherenn gensonennel diazez a ra dave d'ur silabenn pa vez cheñchet ar vogalenn enni.

Ouzhpenn ar sinalunioù a zeu eus ar sinaeg (kanji) implijet dre vras evit skrivañ ar gwiriennoù pe ar gerioù diazez e vez implijet div silabenneg rik ivez gant ar japaneg: ar hiragana, implijet dreist-holl evit skrivañ ar rannigoù yezhadurel hag ar katakana implijet evit treuzskrivañ gerioù o tont eus yezhoù estren estreget ar sineg. Klotaat-brav a ra an doare-skrivañ-mañ gant ar japaneg a-drugarez da struktur e fonologiezh diazezet war silabennoù savet kazi atav war ur gensonenn + ur vogalenn.

Lizherennegoù

Ul 'lizherenneg a zo anezhi un doare-skrivañ diazez war un niver biah pe vihanoc'h a arouezioù (lizherennoù) a dalvez pep hini anezhe d'ober dave d'ur fonem en ur yezh bennaket, da lâret eo kement ar c'hensonennoù hag ar vogalennoù.

Chench a ra ar yezhoù a-hed an amzer avat, buanoc'h peuliesañ evit ma vez chenchet an doare d'o skrivañ ha neuze meur a wech e vez kavet lizherennoù gante reolennoù skrivañ luziet a-walc'h evel hini ar saozneg pe hini ar galleg e-lec'h ma ne glot al lizherennoù gant bep a fonem.

Abjadoù

Un doare-skrivañ ispisial eo un abjad a implij lizherennoù a ra dave da gensonennoù hepken. Krouet e oa bet an termen gant Peter T. Daniels.

Implijet e vez seurt doareoù-skrivañ gant ar yezhoù semitek nemetken a-drugarez da berzhioù resis yezhadur ar yezhoù-se.

Koulskoude, an darn vrasañ eus ar yezhoù semitek a-vremañ evel an arabeg a implij doareoù-skrivañ a c'hell bezañ abjadoù rik, da lâret eo hep diskwel penaos e rank bezañ distaget ar vogalennoù, pe c'hoazh damabjadoù oc'h implijout skrapoù hag all evit diskwel distagadur ar vogalennoù (gw. niqqud).

Meur a doare-skrivañ a zo bet diorroet diwar un abjad oc'h ouzhpennañ sinoù evit ar vogalennoù hag o tont da vezañ dre-se lizherennegoù, da skouer al lizherenneg c'hresianek savet diwar an abjad fenisek. Gwechoù all, avat, int deuet da vezañ un abugida evel ar skritur etiopek.

Abugidaoù

Ur vrizhsilabenneg pe c'hoazh un damlizherenneg (saozneg "alphasyllabary") eo un abugida, da lâret eo ez eo un doare-skrivañ a implij lizherennoù a ra dave da bep ur gensonenn mui ur vogalenn. N'eo ket kevatal un abugida d'ur silabenneg rik rak kemmet e vez al lizherenn diazez evit diswel penaos e rank bezañ distaget ar vogalenn a da ya heul ar gensonenn. En ur silabenneg, avat, ez eus ul lizherenn diazez ispisial evit pep silabenn hep ma vefe heñvel stumm lizherennoù oc'h ober dave da silabennoù heñvel, da skouer e vefe disheñvel-poch a lizherenn implijet evit skrivañ ar silabenn "ka" diouzh an hini implijet evit skrivañ ar silabenn "ki" hag all evel e silabenneg an tsalagi (tcherokeeg).

Da skouer, en un abugida ne vefe lizherenn diazez ebet evit ar gensonenn "k", met ul lizherenn diazez evit ar silabenn "ka" a c'hellfe bezañ kemmet e meur a doare evit lakaat anezhi da vezañ distaget "ki" pe "ku", h.a. Sinoù ispisial a vez implijet ivez, mar vez ezhomm, evit diskwel ez eo mut ar vogalenn diazez el lizherenn silabennek diazez, d.s. "kat" e lec'h "kata". Pa vez ezhomm hervez ar yezh ma vez implijet un abiguda evit he skrivañ e c'hell bezañ kemmet e meur a doare ivez al lizherennoù silabennek diazez evit skrivañ meur a gensonenn da heul hep vogalenn ebet kenetreze, d.s. "apta" e lec'h "apata".

An tu

Liammoù diavaez:

Omniglot. Lec'hienn dispar diwar-benn an doareoù-skrivañ (e saozneg)