Noël du Fail
| Noël du Fail | |
|---|---|
| Obererezh | skrivagner gwiraour reizhaouer |
| Ganedigezh | war-dro 1520 e Sant-Ervlon-an-Dezerzh, Breizh |
| Marv | d'ar 7 a viz Gouere 1591 e Roazhon, Breizh |
| Yezh skrivañ | galleg |
| Luskad lennegel | Lennegouriezh an Azginivelezh |
| Oberennoù pennañ | |
| |
kemmañ  |
|
Noël du Fail, aotrou La Hérissaye, ganet war-dro 1520 e domani e diegezh e Château Létard e Sant-Ervlon-an-Dezerzh, ha marvet d'ar 7 a viz Gouere 1591 e Roazhon, zo ur gwiraour, reizhaouer ha skrivagner breizhat.
E oberenn, dudius ha sirius war un dro, zo un testeni talvoudus eus kevredigezh maezioù Breizh er XVIvet kantved.
Buhez
kemmañGanet e voe war-dro 1520 e maner e diegezh e Château Létard e Sant-Ervlon-an-Dezerzh. E dad, François du Fail, a oa un denjentil a-ziwar ar maez dezhañ madoù dister, hag a oa deuet e diegezh d'ober e ziazez war an douaroù-se er XIVvet kantved. Bez' e oa ar yaouankañ eus pemp bugel hag eus pevar faotr. Goude studioù kentañ e Gwern-ar-Sec'h dindan renerezh ur mestr anvet Caillard, e lakaas e anv e Skol-veur Pariz e-lec'h ma chomas betek 1539 d'an diwezhatañ ; studier e skolaj Santez-Barba e voe moarvat hag e-touez traoù all e heulias kentelioù mezegiezh Jacobus Sylvius.
Enluañ a reas evit ur vrezeliadenn en Italia e 1543/44 (perzh a gemeras en emgann Ceresole d'an 11 a viz Ebrel 1544) ha tro a gavas da weladenniñ Venezia, Roma ha meur a gêr all. Izel an dour gantañ ez arc'hantas e zistro eus Italia da Vreizh dre reiñ kentelioù yezhadur ha lennegezh latin e meur a gêr. Goude-se e reas tro meur a skol-veur c'hall evit bezañ stummet war ar gwir peogwir e felle dezhañ mont da reizhaouer. Skolioù war ar gwir Añje, Poitiers, Toloza, Avinhon, Bourjez hag Orleañs e-touez re all a voe pleustret gantañ. Embann a reas Propos rustiques e 1547 e Lyon e ti Jean de Tournes ha Baliverneries e 1548.
E 1548 en em stalias e Roazhon evel alvokad pe prokulor. E 1549 e voe degemeret e breuriezh Papegaut, ur gevredigezh akebuterien en em vode da zeizioù merket evit pleustriñ war an tennañ hag envel ur « roue », a oa ur seurt breou keodedad ar gêr. E 1533 e teuas da vezañ unan eus seizh kuzulier prezidial Roazhon a oa bet savet nevez a oa (Bertrand d'Argentré e oa ar prezidant anezhañ) ; evit gounit ar garg-se e oa aet d'al lez a oa e reter Bro-C'hall d'ar c'houlz-se. War-dro ar mare-se e timezas da Jeanne Perraud, merc'h d'un alvokad, a zegasas madoù dezhañ. En abeg d'e garg e kemere perzh alies e divizadegoù korf an ofiserien-kêr.
Anvet e voe da guzulier e Breujoù Breizh gant ul lizher aotren eus ar 14 a viz Here 1571 (e post ur « c'huzulier gall » dre zisdalc'h), ha degemeret e voe er garg-se d'an 21 a viz C'hwevrer 1572 (stag ouzh dalc'h Eost-Gwengolo-Here). Tamallet e voe da vezañ protestant ha naket ken abred ha 1573. Ret e voe dezhañ gounit ur prosez ha n'eo nemet e 1576 ma c'hellas dont en-dro d'ar Breujoù. Goude bezañ bet ezel eus Kambr an Enklaskoù e voe degemeret er Gambr-Veur e 1578. Abalamour da varradoù urloù ne voe oberiant nemet a-frapadoù adal 1581. Mont a reas war e leve e miz Here 1585 (anvet e voe e warlerc'hiad d'an 12 a viz Ebrel 1586), ha roet e voe ar statud a guzulier-enor dezhañ (gant : mont-tre, dalc'h, mouezh ha meno divizout) gant lizher aotren ar 6 a viz Mezheven 1586. Met n'eo nemet d'an 31 a viz Here 1587 e voe enrollet al lizher-se gant ar Breujoù dre ma kave dezho e veze aloubet o brientoù gantañ. E 1589 e voe skrapet gant ar Gevreerien ha laosket da vont kuit en eskemm ouzh un daspren. Evel gwiraour hag istorour ar gwir e skrivas ar Mémoires recueillis et extraits des plus notables et solennels arrests du Parlement de Bretaigne e teir levrenn (Roazhon, Julien Duclos, 1579, in-folio), a zedias da Loeiz VI a Roc'han-Gemene (en doe sikouret anezhañ da gaout e garg kuzulier er Breujoù).
Mervel a reas en e di e Roazhon, e straed ar Puits-Mesnil.
Oberenn
kemmañArroudennoù
kemmañ- "Dieu donne du bien aux hommes et non des hommes aux biens" (Baliverneries ou Contes nouveaux d'Eutrapel)
- "Quand la bourse se rétrécit, la conscience s'élargit" (Baliverneries ou Contes nouveaux d'Eutrapel)
- "Marchandise offerte est à demi vendue" (Baliverneries ou Contes nouveaux d'Eutrapel)
Oberennoù
kemmañ- Propos rustiques de maistre Léon Ladulfi, Champenois, Lyon, Jean de Tournes, 1547, in-8°
- Baliverneries ou contes nouveaux d’Eutrapel, autrement dit Léon Ladulfi, Pariz, Pierre Trepperel, 1548.
- Mémoires recueillis et extraits des plus notables et solennels arrests du Parlement de Bretagne, Roazhon, Julien du Clos, 1579.
- Les Contes et Discours d’Eutrapel, par le feu seigneur de la Herissaye, gentilhomme breton, Roazhon, evit Noël Glamet de Quinper-Corentin, 1585, in-8°.
Adembannadurioù
kemmañ- Propos rustiques de maistre Leon Ladulfi champenois, 1547, embannadur burutellet gant Arthur de La Borderie gant adstummoù embannadurioù 1548, 1549, 1573, Pariz, Lemerre, 1878 (ademb. Slatkine, 1976).
- Propos rustiques de maistre Leon Ladulfi champenois, 1549, embannadur gant digoradur, notennoù hag geriaoueg savet gant Gabriel-A. Pérouse ha Roger Dubuis, Geneva, Droz, 1994.
- Propos rustiques, Troidigezh e galleg a-vremañ gant Aline Leclercq-Magnien, kinniget gant Michel Simonin, P., Jean Picollec, 1988.
- Propos rustiques ha Baliverneries in Conteurs français du XVIe siècle, emb. Pierre Jourda, Gallimard, Pléiade, 1965.
- Les Baliverneries d'Eutrapel, embannadur burutellet savet gant Gaël Milin (tezenn 3e kelc'hiad), rakskrid gant Charles Foulon, P., Klincksieck, 1970.
Levrlennadur
kemmañ- Emmanuel Philipot, La vie et l’œuvre littéraire de Noël du Fail gentilhomme breton, Pariz, Champion, 1914.
- Emmanuel Philipot, Essai sur le style et la langue de Noël du Fail, Pariz, Champion, 1914.
- Gaël Milin, « Modèles idéologiques et modèles culturels dans l’œuvre narrative de Noël du Fail », in Annales de Bretagne et des Pays de l’Ouest, t. LXXXI, n°1, 1974.
- Gabriel-A. Pérouse, « Le dessin des Propos rustiques », in Etudes seiziémistes offertes à V-L. Saulnier, Geneva, Droz, 1980.
- Denis Baril, « La peur des villes chez les paysans des contes de Noël du Fail », in La nouvelle française à la Renaissance, Geneva-Pariz, Slatkine, 1981.
- Jean Larmat, « Variations sur des motifs rabelaisiens chez Noël du Fail », in Rabelais en son demi millénaire, Etudes rabelaisiennes, t. XXI, Droz, 1988.
- Noël du Fail écrivain, 15 articles sur du Fail réunis par Catherine Magnien-Simonin, Pariz, Vrin, 1991.
- Romain Weber, « Contribution à l’étude du lexique des Propos rustiques de Noël du Fail : l’obstacle des locutions » in Bibliothèque Humanisme et Renaissance, LXV, n°2, Geneva, Droz, 2003.
Notennoù ha daveennoù
kemmañ