Wikipedia

Paul Gauguin

livour gall

Paul Gauguin (7 a viz Mezheven 1848 - 8 a viz Mae 1903) a oa a oa un arzour goudetrivliadelour eus dibenn an XIXvet kantved, liver, kizeller, engraver, prier ha skrivagner. Levezonet en deus an arz modern en XXvet kantved hag e zoare da zispakañ ster ar sujedoù el livadennoù, dindan levezon ar vevennouriezh, en deus digoret an hent d’ar gentidigouriezh. Brudet eo e daolennoù diwar-benn Breizh ha Tahiti. Unan eus pennoù Skol Pont-Aven e oa.

Emboltred e tog, (1893)
Mirdi Orsay, Pariz
La danse des quatre bretonnes (1888)
Neue Pinakothek - München
Vairumati

Brudet eo ivez evit e zarempredoù gant Vincent ha Theo van Gogh. Dont a reas arz Gauguin da vezañ brudet goude e varv : da skouer e reas kalz strivoù ar gwerzher arz Ambroise Vollard a aozas diskouezadegoù e diwezh e vuhez hag a skoazellas aozañ div ziskouezadeg vras e Pariz goude e varv[1][2].

E vuhezAozañ

YaouankizAozañ

 
Aline Marie Chazal Tristán, (1825–1867) "Mamm an arzour", 1889, Staatsgalerie Stuttgart
 
Flora Tristan (1803–1844), mamm-gozh Gauguin a-berzh mamm, e 1838

Gauguin a oa ganet e Pariz d'ar 7 a viz Even 1848, bloavezh an dispac'hoù en Europa a-bezh. Mab e oa da Guillaume Clovis Pierre Gauguin (1814-1849) ha da Aline Chazal (1825-1867), e bried. E dad, ur c'hazetenner frankizour a oa ganet en un tiegezh embregerien eus Orleañs[3], a voe dleet dezhañ tec'het diouzh Frañs pa oa bet serret e gazetenn gant ar gouarnamant[4]. Mamm Gauguin a oa 22 vloaz ha merc'h e oa da André Chazal, un engraver, ha da Flora Tristan, un skriverez hag un emsaverez eus al luskadoù sokialour kentañ. Paouez a reas o eured pa oa taget Flora gant he gwaz ha pa oa kondaonet da ugent vloaz en toull-bac'h da vezañ esaet muntrañ anezhi[5].

Mamm-gozh Paul Gauguin eus kostez e vamm, Flora Tristan, a oa bastardez Thérèse Laisnay ha Don Mariano de Tristan Moscoso. Ne ouzer ket kalz a dra diwar-benn tiegezh Thérèse, na ma oa ur vaouez a noblañs pe un avanturez[6]. Don Mariano, ofiser en Dragoned, a oa ezel eus un tiegezh tudjentiled spagnol eus kêr Arequipa er Perou. Izili tiegezh pinvidik Tristan Moscoso a zalc'he kargoù uhel er Perou[7]. Dilojañ a rejont da Bariz e 1803. Marv dic'hortoz Don Mariano a lakaas e vestrez hag e vugel, Flora, da gouezhañ er baourentez[8]. Flora a resevas un tamm leve dister a-berzh kerent e dad. Mont a reas d'ar Perou en esper gounit ul lodenn vrasoc'h eus pinvidigezhioù tiegezh Tristan Moscoso. C'hwitañ a reas, met da-c'houde e embannas un danevell veaj hag a reas berzh hag a vroudas anezhi mont daved al lennegezh e 1838. Mamm-gozh Gauguin a roas skoazell da sevel diazez luskadoù dispac'hel 1848. Evezhiet gant polis Bro-C'hall e veaje a-dreuz ar Frañs da brezeg e bodadegoù ma c'halve ar broleterien da unaniñ. Skuizh-marv e faganas e Bourdel hag e varvas eno e miz Du 1844.[9]. Idolenn he mab-bihan Paul e oa, ha derc'hel a reas skouerennoù eus he levrioù gantañ betek fin e vuhez[10].

E 1850, Clovis Gauguin a guitas Pariz, dindan ren Napoleon III, da vont d'ar Perou gant e wreg Aline hag e vugale yaouank en esper sevel ur gazetenn nevez eno gant sikour kerent e wreg e Suamerika[11]. Mervel a reas diwar un taol kalon war an hent hag Aline a erruas er kêr-benn, Lima, intañvezet, asamblez gant Paul a oa 18 miz hag e c'hoar 2 vloaz, Mari. Degemeret e oa gant he goureontr eus tu he zad, Don Pio Tristan Moscoso, a oa tad-kaer da José Rufino Echenique, hag hemañ a zeuio prezidant ar Perou dizale[12]. Betek e c'hwec'h vloaz, Paul a oa desavet evel un denjentil, gant magerezed ha mevelien. Derc'hel a rae soñj mat eus ar prantad-se eus e vugaleaj[13].

Bugaleaj eürus Gauguin a baouezas a-daol-trumm pa'z eas an tu koll gant kostezenn e gerent e-pad ar brezel-diabarzh e 1854. Aline a zistroas da Vro-C'hall gant he bugale, hag a lezas Paul gant e dad-kozh eus tu e dad, Guillaume Gauguin, en Orleañs. Klan Tristan Moscoso a viras outi a gaout al leve brokus roet dezhi gant Don Pio. Aline en em lakaas neuze da labourat evel kemenerez e Pariz[14].

EuredAozañ

 
Gauguin hag e wreg Mette e Kopenhagen, Danmark, 1885

E 1873 e euredas un Danez, Mette-Sophie Gad (1850–1920). E-doug an dek vloaz da-c'houde e oa bet ganet pemp bugel : Émile (1874–1955); Aline (1877–1897); Clovis (1879–1900); Jean René (1881–1961); ha Paul Rollon (1883–1961). E 1884, Gauguin a zilojas da Gopenhagen gant e diegezh, ma labouras evel gwerzher ballinoù. Ne reas ket berzh : ne oa ket evit komz daneg, ha ne blije ket ballinoù Bro-C'hall d'an Daniz. Mette a c'houneze peadra d'o lakaat da vevañ o reiñ kentelioù galleg d'an danvez diplomated[15].

Pa fellas da Gauguin dont da vezañ livour leun amzer e savas bec'h gant e wreg hag he familh. Distreiñ a reas da Bariz e 1885, goude m'o devoa goulennet digantañ mont kuit abalamour m'en doa dilezet an talvoudegezhioù a rannent[16][17]. Gwelet a reas anezhe evit ar wezh diwezhañ e 1891, ha Mette a guitaas anezhañ da vat e 1894[18],[19].

Livadennoù kentañAozañ

 
Studi unan noazh, 1880, Ny Carlsberg Glyptotek
Muioc'h a restroù diwar-benn

a vo kavet e Wikimedia Commons.

E 1873, pa grogas da labourat evel ajant eskemm, Gauguin a stagas da livañ e-pad e amzer vak. Edo o chom d'ar 15, rue la Bruyère, en IXvet arondisamant[20][21]. Nepell ac'hano edo an tavarnioù darempredet gant an drivliadelourien. Daremprediñ a rae Gauguin ar mirdioù ivez alies ha prenañ a rae oberennoù digant arzourien nebeut anavezet c'hoazh. Dont a reas da vezañ mignon gant Camille Pissarro[22] ha dont a rae da welet anezhañ da Sul da livañ en e jardin. Pissarro a lakaas anezhañ da anavezout meur a arzour all. E 1877, Gauguin a zilojas e Vaugirard, e trede solier an 8 rue Carcel[21].

E vignon bras, Émile Schuffenecker, un ajant eskemm kozh a felle dezhañ ivez mont da arzour, a oa o chom e-kichen. Gauguin a ziskouezas livadurioù e diskouezadegoù trivliadelour dalc'het e 1881 ha 1882. Ne oant ket priziet, daoust ma'z eo brudet-kenañ lod anezhe hiziv an deiz, evel Jardinoù legumajerien Vaugirard[23][24].

E 1882 e voe un enkadenn en eskemmdi ha marc'had an arz a zizerias. Paul Durand-Ruel, gwerzher pennañ an driviliadelourien, a oa gwall dapet gant an enkadenn, hag e-pad ur prantad e paouezas da brenañ livadurioù digant liverien evel Gauguin. Gauguin a c'houneze kalz nebeutoc'h, koulskoude e tivizas d'ar mare-se dont da vezañ arzour a vicher[22]. E-pad an div hañvezh goude-se e livas gant Pissarro hag a-wezhioù gant Paul Cézanne.

E miz Here 1883 e skrivas da Bissarro m'en doa graet e soñj da vevañ diwar e livadurioù kousto-pe-gousto hag e c'houlenne e skoazell, ar pezh a reas Pissarro da gentañ. E miz Genver goude, Gauguin a zilojas gant e familh da Rouen, ma c'hallent bevañ marc'hadmatoc'h ha ma soñje da Gauguin e c'hallfe ober berzh. Koulskoude ne zeuas ket a-benn eus e daol, hag e fin ar bloaz ez eas Mette hag ar vugale da Gopenhagen. Gauguin a heulias anezhe e miz Du 1884, gant e zastumad arz, a chomas war e lerc'h e Kopenhagen goude-se[25][26].

Ar vuhez e Kopenhagen a ziskouezas bezañ ken diaes all, ha bec'h a savas en e eured. War goulenn Mette, harpet gant e diegezh, e tistroas Gauguin da Bariz ar bloaz war-lerc'h[27].

Frañs 1885–1886Aozañ

 
Peder Bretonez, 1886, Neue Pinakothek, Munich

Gauguin a zistroas da Bariz e miz Even 1885, gant e vab c'hwec'h vloaz, Clovis. Chom a reas ar vugale all gant Mette e Copenhagen, e lec'h ma oa tiegezh o mamm ha ma c'halle Mette kavout labour evel troerez ha kelennerez war ar galleg. Gauguin a gavas diaes da gentañ antreal adarre e bed an arzoù e e Pariz. Tremen a reas e c'hoañvezh kentañ er baourentez du, ha rediet e oa da ober labourioù dister. Clovis a gouezhas klañv hag a oa kaset d'ur skol-lojañ a-benn ar fin, gant arc'hant c'hoar Gauguin[28][29]. E-pad ar bloavezh kentañ, Gauguin ne reas nemet nebeut a dra war-dro an arzoù. Diskouez a reas triwec'h livadur hag un engravadur koad en eizhvet (ha diwezhañ) diskouezadeg an drivliadelourien e miz Mae 1886[30].

Ar pep muiañ eus al livadurioù-se a oa oberennoù savet e Rouen pe Kopenhagen ha ne oa netra nevez da vat en dornadig livadurioù nevez, daoust ma kaver e Kouronkerezed e Dieppe ur sujed a zeuio en-dro alies e livadurioù Gauguin : ar maouezed er gwagennoù. Koulskoude e prenas Félix Bracquemond unan eus e livadurioù. An diskouezadeg-se a reas ivez eus Georges Seurat penn luskad ar Gward a-raok e Paris. Gauguin a rae fae war teknik neveztrivliadelour ha poentour Seurat ha diwezhatoc'h er bloaz-se e vroc'has da vat gant Pissarro. Adalek neuze e teuas hennezh da vezañ kentoc'h enebour Gauguin[31][32].

Gauguin a dremenas hañvezh 1886 e trevadennad arzourien Pont-Aven e Breizh. Dont a reas abalamour ma oa marc'hadmat bevañ eno. Kouskoude e reas berzh e-touez ar studierien yaouank war an arz a zeue d'eno a-vandennadoù e-pad an hañv. Dalc'het ez eus bet soñj anezhañ e-pad ar prantad-se kement evit e neuz istrogell hag evit e arz. E-touez e gamaraded nevez edo Charles Laval hag a ambrougo Gauguin bloaz goude er Panama hag er Martinik[33][34]

En hañv-se e tresas gant pastel tud noazh e doare Pissarro ha e doare livadurioù Degas diskouezet en eizhvet diskouezadeg trivliadelour e 1886. Livañ a reas maeziadoù dreist-holl, e-giz Ar vaesaerez vreton, ma ne c'hoari an den nemet ur roll dister. E Bretoned yaouank o kouronkat a implij un tem a zistroas gantañ bep gwezh ma teuas da Bont-Aven, zo awenet en un doare anat gant Degas en doare d'e empennañ hag en implij hardizh a ra eus livioù divesk.

Tresadennoù didro ar skeudennaouer saoz Randolph Caldecott, implijet da skeudennaouiñ ul levr-heñchañ diwar-benn Breizh, en doa sachet ijin arzourien ar Gward a-raok e Pont-Aven, mall gante en em zizober eus emzalc'h mirour o akademiezhioù. Ha Gauguin a zrevezas anezhe gant aked en e vrastresoù Bretonezed[35]. Diwezhatoc'h e labouras diwar ar brastresoù-se da sevel livadurioù pa oa distro en e stal labour e Pariz. An hini pouezusañ anezhe eo Peder Bretonez. Diskouez a ra ur c'hemm krenn e-keñver e stil trivliadelour a-ziaraok hag e ra gant un dra bennak eus naoutur didro skeudennoù Caldecott, o vont amplik gant perzhioù zo, betek tizhout al ludresadenn[36][37].

Gauguin, asambles gant Émile Bernard, Charles Laval, Émile Schuffenecker ha kalz re all, a zistroas da Bont-Aven goude e veajoù e Panama hag er Martinik. Implij hardizh al liv divesk ha choaz arouezour an danvez zo perzhioù eus ar pezh a anver Skol Pont-Aven abaoe. Dipitet gant an drivliadelouriezh, Gauguin a soñje e oa deuet al liverezh european hengounel da vezañ re zrevezus hag e tiouere donded arouezel. Er c'hontrol, arzoù Afrika hag Azia a hañvale dezhañ bezañ annez a arouezouriezh kevrinek hag leun a startijenn. D'ar c'houlz-se e oa ur c'hiz en Europa evit arz ar sevenadurioù all, hini Bro-Japan peurgetket. Pedet e oa bet da gemer perzh e diskouezadeg 1889 aozet gant Les XX.

Bevennouriezh ha sintetegezhAozañ

 
Skritell eus diskouezadeg 1889 gant ar strollad trivliadelour ha sintetegour, er Café des Arts, anavezet e-giz Diskouezadeg Volpini 1889

Dindan levezon an arz poblek hag hini Stampennoù Bro-Japan e emdroas oberenn Gauguin etrezek ar vevennouriezh. Badezet e oa bet ar stil-se gant ar buruteller Édouard Dujardin da zeskrivañ doare Émile Bernard da livañ gant gorreadoù livioù plaen ha bevennoù tev, rak degas a rae soñj da Zujardin eus teknik amailh bevennet ar Grennamzer. Gauguin a blije kalz dehzañ arz Bernard hag e hardizhegezh oc'h ober gant ur stil a sache Gauguin en e glask evit dispakañ penn-natur an traezoù en e oberenn[38].

E-barzh Ar C'hrist melen (1889), meneget alies evel un oberenn vevennour beurvat, e teu ar skeudenn da vezañ treset gant gorreadoù liv divesk dispartiet gant linennoù du tev. En hevelep oberennoù ne daole ket Gauguin evezh ouzh ar berspektivenn glasel ha tennañ a rae kuit hardizh pep dereziad liv soutil. Oc'h ober an dra-se e torre gant an div bennaenn arouezusañ eus al livouriezh goude an Azginivelezh. Diwezhatoc'h e emdroas e liouriezh trema ar sintetegezh ma ne drec'h nag ar stumm nag al liv, dezhe pep a roll kevatal.

MartinikAozañ

 
Maeziad eus ar Martinik 1887, Scottish National Gallery

E 1887, goude bezañ bet e Panama, Gauguin a chomas etre miz Mezheven ha miz Du e-kichen Saint-Pierre er Martinik, gant e vignon arzour Charles Laval. Anavout a reer e soñjoù hag e skiant prenet e-doug ar prantad-se a-drugarez d'e lizhiri d'e wreg Mette ha d'e vignon Emile Schuffenecker[39]. Degouezhout a reas er Martinik o tont eus ar Panama ma oa en em gavet hep ur gwenneg hag hep labour. D'ar mare-se en doa Bro-C'hall ur politikerezh advroañ : pa' n em gave ur c'heodedad diarc'hant pe houbet en un drevadenn c'hall e paee ar Stad evit e veaj distro. Pa guitaas ar Panama, goude bezañ resevet o zremenoù-hent, Gauguin ha Laval a zivizas diskenn diwar ar vag e porzh Saint-Pierre.

Da gentañ, ar "foukenn morian" ma o a o chom a blije dezhañ, ha sellet ouzh an dud en o buhez pemdez ivez[40]. Koulskoude e oa tomm-gor an amzer e-pad an hañv ha pa veze glav e tremene an dour a-dreuz an doenn. Gouzañv a reas ivez diwar ar flus-gwad hag ar malaria. Pa oa er Martinik e savas etre 10 hag 20 oberenn (peurliesañ e roer ar sifr a 12 livadur), e veajas e pep lec'h ha war a zeblant e skoulmas darempredoù gant ur gumuniezh vihan a zivroidi indian. Levezonet e vefe e oberennoù gant ar gejadenn-se dre implij arouezennoù eus an hindouegezh. E-keit ha ma oa o chom en enezenn e oa ar skrivagner Lafcadio Hearn eno ivez[41]. E rentañ-kont a bourchas ur c'henarroud istorel da livadennoù Gauguin.

Echuiñ a reas Gauguin 11 livadur anavezet e-pad e chomadenn er Martinik. Kalz anezhe a seblant bezañ diazezet war e foukenn. En e lizhiri da Schuffenecker e tiskouez ar birvilh zo ennañ abalamour d'al lec'h egzotek ha d'ar vroidi a weler en e livadurioù. Hervez Gauguin e oa gwell pevar eus e livadurioù war an enezenn evit ar peurrest[42]. E livadurioù zo arvestoù livet-flamm eus an diavaez. Daoust d'e amzer war an enezenn da vezañ berr e tiskouez bezañ bet a-bouez-bras. Adkelc'hiañ a reas lod eus e labour e livadurioù a savas diwezhatoc'h, evel an tem e-barzh E-mesk ar mangezenned[43] a eilas evit e vignoned. An dud diwar ar maez hag an henvroidi a zalc'has da vezañ un danvez a-bouez en oberenn Gauguin goude e zisparti.

  • Foukennoù dindan ar gwez, 1887, dastumad prevez, Washington

  • War vord ar mor II, 1887, dastumad prevez, Pariz

  • Er poull, 1887, Van Gogh Museum, Amsterdam

  • Diviz dindan an trovanoù (morianezed o kaozeal), 1887, dastumad prevez, Dallas

  • E-mesk ar mangezenned, 1887, Mirdi Van Gogh, Amsterdam[43]

Vincent ha Theo van GoghAozañ

 
Vincent van Gogh, Paul Gauguin (den e vered ruz), 1888, Van Gogh Museum, Amsterdam

Lakaet e voe livadurioù Gauguin livet er Martinik e palier arz renet gant e varc'hadour livioù, Arsène Poitier. Eno e voent gwelet gant Vincent van Gogh a estlammas oute hag gant e vreur Theo a oa gwerzher arz hag a veze e embregerezh Goupil & Cie o labourat gant Poitier. Theo a brenas tri eus livadurioù Gauguin evit 900 lur hag a lakaas anezhe war ziskouez e stal Goupil & Cie, ar pezh a lakaas al liver da vezañ anavezet gant pratikoù pinvidik ar marc'hadour. Kenderc'hel a reas an emglev-se gant Goupil & Cie goude marv Theo e 1891. Vincent ha Gauguin a zeuas da vezañ mignoned vras (eus perzh Vincent e oa ur santimant heñvel a-walc'h ouzh azeulerezh) ha kenskrivañ a raent asambles diwar-benn an arz. Pouezus-kenañ e voe ar c'henskriverezh-se evit Gauguin da lakaat e breder a-zivout an arz e furm[44][45].

E 1888, war atiz Theo, Gauguin ha Vincent a dremenas nav sizhun o livañ asambles e ti melen Vincent en Arles, er Provañs. Darempred Gauguin ha Vincent a zeuas da vezañ stennet. Fallaat a reas o darempredoù hag a-benn ar fin e tivizas Gauguin mont kuit. D'an 23 a viz Kerzu 1888, hervez un danevell graet diwezhatoc'h gant Gauguin, Vincent en em gavas tal-ouzh-tal gant Gauguin, un aotenn gantañ en e zorn. Diwezhatoc'h c'hoazh e troc'has e skouarn gleiz. Pakañ a reas anezhi e follennoù ur gazetenn hag he reiñ d'ur vaouez a oa o labourat en un ti gisti darempredet gant Gauguin ha Vincent, ha goulenn diganti "mirout an dra-se gant evezh, e koun anezhañ". Kaset e oa Vincent d'an ospital antronoz ha Gauguin a guitaas Arles[46]. Ne'n em weljont gwezh ebet ken goude-se, met derc'hel a rejont da genskrivañ, hag, e 1890, Gauguin a yeas betek kinnig sevel ur stal labour asambles en Antwerp[47]. Evit doare, emboltred 1889, Picher e stumm ur penn a ra dave d'an darempredoù diaes etre Gauguin ha Vincent.

Disklêriañ a reas Gauguin diwezhatoc'h en doa bet ur roll a-bouez-bras e diorroadur Vincent van Gogh evel liver en Arles. Vincent a reas taolioù arnod hervez damkan Gauguin diwar-benn "al livañ diwar faltazi" e livadurioù evel Eñvorenn eus al liorzh en Etten. Ne zeree ket outañ hag e tistroas buan d'al livadennoù diwar skouer an natur[48].

Edgar DegasAozañ

 
Marc'hegerien war an traezh, 1902, Museum Folkwang
 
Valérie Roumi, 1880, kizellet ha livet war akajoù, Ny Carlsberg Glyptotek

Daoust ma reas Gauguin lod eus e gammedoù kentañ e bed an arz dindan levezon Pissarro, Edgar Degas a oa an arzour kempred a estlamme ar muiañ Gauguin outañ hag ul levezon vras en doa war e labour adalek ar penn kentañ[49]. Un doujañs bras en doa evit dinentez ha stek Degas[50]. Mignoniezh hirañ ha yac'hañ Gauguin e oa ha padout a reas betek e varv.

Ouzhpenn bezañ unan eus e harperien gentañ (prenañ a rae oberennoù eus Gauguin ha lakaat a reas ar marc'hadour Paul Durand-Ruel d'ober ivez), ne voe biskoazh un harp foran evitañ divralloc'h evit hini Degas[51]. Gauguin a brene ivez oberennoù eus Degas e deroù hag e kreiz ar bloavezhioù 1870 hag e zoug evit ar monotipoù a oa levezonet moarvat gant oberennoù Degas gant an teknik-se[52].

 
Paul Gauguin, Arearea no Varua Ino, 1894, monotip gant livaj dre zour war paper eus Japan, bet perc'hennet gant Degas, National Gallery of Art

E diskouezadeg Durand-Ruel, e miz Du 1893, aozet gant Degas dreist-holl, e resevas Gauguin burutelladennoù a bep seurt. E-touez ar c'hoaperien edo Claude Monet, Pierre-Auguste Renoir ha Pissarro, e vignon a wezhall. Degas, koulskoude, a veulas e labour, ha leun a estlamm evit meurdez egzotek ar folklor diskouezet gant Gauguin e prenas Te faaturuma ("Ar velkoni")[53][54][55]. Da ziskouez e anaoudegezh vat, Gauguin a roas da Zegas Al loar hag an Douar, unan eus al livadurioù lakaet war ziskouez en doa sachet ar burutelladennoù ar muiañ enebet[56]. Taolenn Gauguin anvet Marc'hegerien war an traezh (div stumm zo) a zegas da soñj skeudennoù kezeg kroget gant Degas er bloavezhioù 1860, Roudenn redadeg hag A-raok ar redadeg peurgetket. Diskouez a ra e levezon badus war Gauguin[57]. Degas a brenas daou livadur diwezhatoc'h, er werzh d'an inkant aozet da zastum arc'hant evit e veaj ziwezhañ da Dahiti e 1895 : Vahine no te vi ("Maouez gant ur vangezenn") ha un eilenn a livas Gauguin eus taolenn Manet, Olympia[56][58].

Kentañ beaj e TahitiAozañ

E 1890 e reas Gauguin e vennozh da vont da Dahiti. A-drugarez d'ur werzh livadurioù e Pariz en Hôtel Drouot, e miz C'hwevrer 1891, ha da zarvoudoù all evel ur banvez hag ur sonadeg e tastumas arc'hant a-walc'h[59]. Goude ur weladenn d'e wreg ha d'e vugale e Kopenhagen, evit ar wezh diwezhañ, Gauguin a loc'has evit Tahiti d'ar c'hentañ a viz Ebrel 1891, o prometiñ e tistrofe pinvidik hag e krogfe an traoù a-nevez[60]. Fellout a rae dezhañ tec'het diouzh sevenadur Europa ha "kement zo kalvezel ha kendivizadel"[61][62]. Koulskoude e kasas gantañ un dastumad skeudennoù dindan stumm poltredoù, tresadennoù ha stampennoù[63][64].

Tremen a reas an tri miz kentañ e Papeete, kêr-benn an drevadenn, houmañ levezonet kalz dija gant sevenadur Europa. Skrivañ a ra Belinda Thomson, e vuhezskriverez, e tlee bezañ kouezhet e veud en e zorn. Ne'n doa ket arc'hant a-walc'h da ren stil buhez Europiz e Papeete, hag ar poltred kentañ a reas eno, Suzanne Bambridge, ne oa ket degemeret-mat[65]. Divizout a reas neuze en em staliañ e Mataiea, e Papeari, 45 km diouzh Papeete, en ur foukenn vambouz savet e giz ar vro. Eno e livas taolennoù hag a zeskrive buhez Tahiti evel Fatata te Miti ("e-kichen ar mor") hag Ia Orana Maria (Ave Maria), a zeuas da vezañ al livadur a blije muiañ dezhañ e-mesk re Dahiti[66].

 
Vahine no te tiare (Maouez gant ur boked), 1891, Ny Carlsberg Glyptotek

Kalz eus e livadurioù gwellañ a oa savet er prantad-se. Hervez a soñjer ez eo Vahine no te tiare (Tahitianez he boked) ar c'hentañ taolenn a livas eus ur patrom eus Tahiti. Heverk eo al livadur-se dre an aked lakaet da dresañ enebrezh ar Bolinezianed. Kas a reas anezhi d'e vesen George-Daniel de Monfreid, ur mignon da Schuffenecker, a zeuio da vezañ kampion Gauguin e Tahiti. E diwezh an hañv e 1892 e oa al livadur-se war ziskouez e palier Goupil & Cie e Pariz[67]. Nancy Mowll Mathews, istorianez eus an arz, a gred e oa kejadenn Gauguin gant ar sensualegezh egzotek e Tahiti, ken anat en e daolennoù, a oa darvoud pouezusañ e veaj eno[68].

Prestet e oa bet da c'hGauguin skouerennoù eus Voyage aux îles du Grand Océan[69] hag eus État de la société tahitienne à l'arrivée des Européens[70], enno deskrivadurioù eus sevenadur ha relijion Tahiti gwezhall. Boemet e oa Gauguin gant an danevelloù diwar-benn kevredigezh an Arioi hag o doue, 'Oro. Abalamour ma ne oa skeudenn ebet el levrioù-se ha ma oa aet ar patromoù tahitian da get pell zo, e c'halle lezel e faltazi da redek. Seveniñ a reas war-dro ugent livadur hag un dousennad engravadur war goad e-pad ar bloaz kentañ. Ar c'hentañ e oa Te aa no areois (had an Areoi), a ziskoueze gwreg Oro war an douar, Vairaumati (er Metropolitan Museum of Art emañ hiziv). E garned notennoù skeudennaouet, Ancien Culte Mahorie, zo miret el Louvre hag embannet e oa e stumm ur facsimile e 1951[71][72][73].

En holl e kasas Gauguin nav eus e livadurioù da Vonfreid e Paris. Diskouezet e voent e Kopenhagen en un diskouezadeg a zegemere ivez livadurioù graet gant Vincent van Gogh a oa aet da anaon neuze. Ar vrud ma oant bet degemeret-mat (daoust ma ne oa bet gwerzhet nemet daou eus livadurioù Tahiti e gwirionez ha ma ne oa ket bet kavet kenkoulz e daolennoù abred ha re van Gogh) a roas kalon a-walc'h dezhañ da soñjal distreiñ gant un dek taolenn ha tri-ugent bet echuet gantañ[74][75]. Forzh penaos e oa erru berr ar c'hezeg gantañ p'en doa ranket goulenn skoazell ar gouarnamant da zistreiñ d'ar gêr. Ouzhpenn-se en doa kudennoù yec'hed diagnostiket evel kudennoù kalon gant mezeg ar vro, hag a c'hallfe bezañ bet kentañ sinoù un naplezenn kalon-gwazhied[76].

En e danevell veaj dalif (1901) e intente komz eus e livadennoù ha deskrivañ e veaj e Tahiti. Burutellerien zo o deus lavaret e oa bet hanter faltaziet hag hanter kopiet danvez al levr gantañ[77][78]. Diskuliañ a rae ennañ en doa kemeret ur plac'h trizek vloaz da bried pe vahine (ar ger Tahitieg evit "maouez"), un eured kaset da benn en un penn-devezh hepken. Teha'amana e oa anv ar plac'h, met anvet e oa Tehura en e eñvorennoù. En em gavout a reas dougerez e penn diwezhañ hañvezh 1892[79][80][81]. Mathews a skriv e oa bet pouezet war yaouankiz ar plac'h gant Gauguin evit kaout un efed dramaek. Koulskoude ez eo gwirheñvel e oa Teha'amana e deroù ar grennardiezh, rak d'ar mare-se e veze profet alies merc'hed yaouank evel gwragez da Gornôgiz. N'eus roud ebet eus krouadur Teha'amana goude-se. Hervez Mathews a oa bet advabet hervez giz Tahiti[82]. Teha'amana zo bet an danvez eus meur a livadur gant Gauguin, en o mesk Merahi metua no Tehamana hag Emañ an anaon o sellet ken brudet all, koulz hag an gizelladenn Tehura, e Mirdi Orsay hiziv[83]. E dibenn miz Gouere 1893 e kuitaas Gauguin Tahiti ha ne welas morse Teha'amana nag he bugel mui ha pa 'z eas d'an enezeg en-dro meur a vloaz goude[84].

Distro da Vro-C'hallAozañ

 
Gauguin, c. 1895, o seniñ an armolud e studio Alphonse Mucha e straed la Grande-Chaumière, Pariz (poltred gant Mucha)
 
Paul Gauguin, 1894, Oviri (Goueziad)

E miz Eost 1893 e tistroas Gauguin da Vro-C'hall ma kendalc'has da livañ taolennoù diwar-benn danvezioù a denne da Dahiti e-giz Mahana no atua (Deiz an doue) ha Nave nave moe (Stivell sakr, hunvreoù c'hwek)[85][86].
E miz Du 1893, ne reas ket un diskouezadeg e palier Durand-Ruel ur berzh bras pa voe uhel a-walc'h ar prizioù. Ouzhpen-se e teuas Gauguin ur wezh pep sizun gant dilhad polinezian hag e dreveze bezañ un den egzoteg . Muioc'h c'hoazh e veze ambrouget gant ur grennardez, anavezet dindan lesanv Annah, ar Javaadez[87].
Cheu a darzhas gant ar gwerzher Durand-Ruelle diwar abegoù chomet kuzh ken e kollas e baeroniezh ha marteze kalz muioc'h evel marc'had ar Stadoù-Unanet[88]. E deroù 1894 e adkrogas gant ar c'hoadengraverezh hervez un teknik nevez da vezañ implijet evit an danevell veaj, Noa Noa, a voe war ar stern. Distreiñ a reas e Pont-Aven e-pad an hañv. E miz C'hwevrer 1895 e klaskas gwerzhañ e daolennoù d'an inkant auction en Hôtel Drouot, e Pariz, evel e 1891, met ne reas ket berzh. Ar gwerzher Ambroise Vollard, koulskoude, a stalias un diskouezadeg en e balier e miz Meurzh 1895, met ne voe ket gwerzhet.[89]. E-touezh an oberennoù e kinnigas ur priaj a vent bras, dindan anv Oviri a vije bet nac'het, hervez Charles Morice, e vuhezskriver, evit Saloñs ar Société Nationale des Beaux-Arts raktreset evit miz Ebrel 1895. Met, diwezhatoc'h e skrivas Ambroise Vollard ma voe degemeret ha pa voe kinniget gant Chaplet lakaat e obererennoù da vezañ dilammet kuit. Bezet pe vezet, dre an degouezh-se e kreskas Gauguin e vrud pa lakaas da embann er pemdezieg Le Soir ul lizher diwar-benn an dismegañs en doe santet ha stad fall ar prierezh e Bro-C'hall. Er mare-se e voe anat e teufe an disrann diouzh e bried, Mette, da vezañ peurglok pa ne voe akord ebet war an arc'hant ha ne gredas ket reiñ dezhi ul lodenn vihan eus hêrezh e eontr, Isidore, pa gomprenas e c'hoarie e vignon Schuffeneker ur roll fall en hantererezh.

Klask a reas mignoned Gauguin dastum arc'hant digant ar public foran evit un distro da Dahiti, met pa ne voe ket tizhet ar samm ret e tleas al liver e c'houlenn digant e vignoned o-unan. E miz Mezheven 1895 e voe kavet un treizh marc'had-mat ha e loc'has Gauguin eus e vro da viken[90].

TaolennoùAozañ

Diwar-benn BreizhAozañ

Diwar-benn TahitiAozañ

Oberennoù allAozañ

Gwelout ivezAozañ

Liammoù diavaezAozañ

E galleg
E saozneg

NotennoùAozañ

  1. ↑ Salon d'Automne (1903). Catalogue de peinture, dessin, sculpture, gravure, architecture et arts décoratifs: exposés au Grand Palais des Champs-Élysées. Evreux : Ch. Hérissey. 69 p. 
  2. ↑ Salon d'Automne (1906). Catalogue des ouvrages de peinture, sculpture, dessin gravure, architecture et art décoratif. Paris : Société du Salon d'automne. 191 p. 
  3. ↑ Bowness, 1971, p. 3 : "Clovis came from Orléans, and there is nothing in the Gauguin family history of market gardeners and small businessmen to suggest an artistic temperament".
  4. ↑ Bowness, 1971, p.3-4
  5. ↑ Bowness, 1971, p. 3
  6. ↑ Bowness, 1971, p. 3 : "… Thérèse Laisnay, whose background nothing whatever is known…whether she was an aristocrat or adventuress, it is impossible to say."
  7. ↑ Bowness, 1971, p. 3
  8. ↑ Bowness, 1971, p.3
  9. ↑ Bowness, 1971, p. 3
  10. ↑ Bowness, 1971, p. 3
  11. ↑ Bowness, 1971, p. 4
  12. ↑ Bowness, 1971, p. 4
  13. ↑ Bowness, 1971, p. 4
  14. ↑ Bowness, 1971, p. 4
  15. ↑ Januszczak, Full Story.
  16. ↑ Mathews, 2001, p. 62
  17. ↑ Thomson, 1987, p. 38
  18. ↑ Mathews, 2001, p. 194 ha 210
  19. ↑ Thomson, 1987, p. 29, 182
  20. ↑ Gauguin: Where he lived and loved.
  21. ↑ 21,0 ha21,1 Jean-François Staszak Patrom:Google books
  22. ↑ 22,0 ha22,1 Cindy Kang, Gauguin Biography, Heilbrunn Timeline of Art History, New York: Metropolitan Museum of Art, 2000.
  23. ↑ Thomson, 1987, p. 22
  24. ↑ Mathews, 2001, pp. 38–40
  25. ↑ Thomson, 1987, pp. 27–29
  26. ↑ Mathews, 2001, pp. 52–56
  27. ↑ Mathews, 2001, p. 56, 57–62
  28. ↑ Thompson p. 38
  29. ↑ Mathews, 2001, pp. 63–67
  30. ↑ The Eighth Impressionist Exhibition – 1886. About.com.
  31. ↑ Thomson, 1987, pp. 39–41}
  32. ↑ Mathews, 2001, pp. 67–68
  33. ↑ Mathews, 2001, pp. 70–73
  34. ↑ Thomson, 1987, pp. 42–49
  35. ↑ Blackburn (1880)
  36. ↑ Thomson, 1987, pp. 42–49
  37. ↑ Mathews, 2001, pp. 74–75
  38. ↑ "Gauguin, Paul", The New York Times. "With the artist Emile Bernard, Gauguin invented a method of rendering pictoral space that uses large patches of flat color and thick line; these techniques influenced early 20th-century artists. Gauguin's works include Vision after the Sermon: Jacob Wrestling with the Angel (1888), Mahana no atua (Day of the God) (1814), and Savage Tales (1902)." 
  39. ↑ "Gauguin and Martinique," Karen Kristine Reichnitzer Pope, 1981.
  40. ↑ Philip Vickers, "Martinique in Gauguin's Footsteps", Contemporary Review, 1 June 1997.
  41. ↑ Hearn, Lafcadio (25 February 1890). Two years in the French West Indies. New York, Harper & brothers.
  42. ↑ "Letters to his Wife and Friends," Paul Gauguin, 1946.
  43. ↑ 43,0 ha43,1 De mangobomen, Martinique.
  44. ↑ Thomson 1987, pp. 52–54, 65
  45. ↑ Mathews 2001, pp. 113–117
  46. ↑ Gayford, 2006, p. 284
  47. ↑ Pickvance, Ronald. Van Gogh in Saint-Rémy and Auvers (exh. cat. Metropolitan Museum of Art, New York), Abrams, New York 1986. (ISBN 0-87099-477-8) p. 62
  48. ↑ Thomson, 1987, pp. 76–77
  49. ↑ Cachin, 1992, pp. 16, 19, 123
  50. ↑ Cachin, 1992, p. 17
  51. ↑ Cachin, 1992, p. 16
  52. ↑ Figura, Childs, Foster & Mosier (2014), 26
  53. ↑ Cachin, 1992, pp. 85, 95
  54. ↑ Stuckey p. 231
  55. ↑ Ann Dumas (ed.), The Private Collection of Edgar Degas, levrenn I, p. 57
  56. ↑ 56,0 ha56,1 Ann Dumas (ed.) The Private Collection of Edgar Degas, levrenn I, p. 56
  57. ↑ Cachin, 1992, p. 123
  58. ↑ Stuckey p. 260
  59. ↑ Thomson, 1987, p. 125
  60. ↑ Thomson, 1987, p. 127
  61. ↑ Mathhews pp.157–167
  62. ↑ "The painter who invented his own brand of artistic license," Arifa Akbar, The Independent, 20 April 2010.
  63. ↑ Thomson|1987|p=143
  64. ↑ Deskrivet en deus an dastumad-se en ul lizher da Odilon Redon evel "ur bedig a-bez a vignoned". En dastumad e oa maendresadenn Odilon Redon, La Mort, koulz ha poltredoù eus danvezioù evel rizenn un templ e Borobudur hag ur freskenn eus Henegipt eus ur bez eus an XVIIIvet tierniezh e Teba. Thomson, 1987, pp. 143, 145, 152
  65. ↑ Thomson, 1987, p. 133
  66. ↑ Thomson, 1987, p. 182. Thomson a skriv e profas Gauguin Ia Orana Maria da Mirdi Luxembourg, hag e voe nac'het e brof gant an dud e karg, "ar pezh a gadarnaas hag a startaas kaz Gauguin evit an dud e karg"
  67. ↑ Thomson, 1987, pp. 92, 136–138
  68. ↑ Mathews, 2001, p. 187
  69. ↑ Jacques-Antoine Moerenhout, Voyage aux îles du Grand Océan, 1837
  70. ↑ Edmond de Bovis 1855 État de la société tahitienne à l'arrivée des Européens
  71. ↑ Danielsson, 1969, p. 24
  72. ↑ Thomson, 1987, p. 156
  73. ↑ Mathews, 2001, p. 174
  74. ↑ Mathews, 2001, p. 193
  75. ↑ Thomson, 1987, p. 166
  76. ↑ Mathews, 2001, p. 188
  77. ↑ Cotter, Holland. "The Self-Invented Artist", The New York Times. 
  78. ↑ Solomon-Godeau pp. 326, 328
  79. ↑ Mathews, 2001, pp. 179–182
  80. ↑ Gauguin (1903) Noa Noa, pp. 63–69
  81. ↑ "Is it wrong to admire Paul Gauguin's art?", telegraph.co.uk. 
  82. ↑ Mathews, 2001, p. 180.
  83. ↑ Tehura. Musée d'Orsay.
  84. ↑ Thomson, 1987, p. 181
  85. ↑ The Art Institute of Chicago. (2005). "Examination: Gauguin's Day of the God (Mahana No Atua)", Art Explorer, 2012.
  86. ↑ Thomson, 1987, p.181
  87. ↑ [[[:Patrom:Google books]] "Gauguin's Faithless Javanese"]. LIFE. 11 September 1950. {{cite magazine}}: Check |url= value (help)
  88. ↑ Mathhews p.200
  89. ↑ Mathews, 2001, p. 208
  90. ↑ Wright p.194-8
  91. ↑ Dictionary of Artists' Models, P. 47
Adtapet diwar « https://br.wikipedia.org/w/index.php?title=Paul_Gauguin&oldid=2037168 »