Puma

Puma

Kudenn ebet (LC)

Rummatadur filogenetek

Riezad :

Skourrad :

Kevrennad :

Urzhad :

Kerentiad :

Genad :

Puma

Anv skiantel

Puma concolor
Linnaeus, 1771

D'ar vevoniezh

e tenn ar pennad-mañ.

Ar puma (Puma concolor) zo ur bronneg bras a vev en Amerika.

Rouzmouzat a ra ha hervez lod e c'hell choual en un doare hogozik denel pa vez o rudañ. Nesoc'h eo d'ar c'hazh-ti eget ar pevar c'hazh meur (tigr, leon, jagoar ha loupard). Eus ar c'hetchaneg e teu e anv. E Brazil e vez graet suçuarana anezhañ, un anv a zeu eus an toupieg.

Hemolc'hiñ a ra ar c'hirvi dreist-holl petra bennak ma c'hell chaseal geotdebrerien arall, krenn pe bihan o ment. Kar eo d'ar jagwarundi, ar gwepard amerikan.

Annez

Annez ar Puma

Unan eus an tiriadoù brasañ e-touez ar c'hazheged en deus ar puma, asambles gant al liñs, ar c'hazh gouez hag ar banterenn. A-raok an trevadennerezh e veze kavet en darn vrasañ eus ar c'hevandir. War vihanaat eo aet e dachenn met e gavout a reer c'hoazh eus ar Yukon betek Chile. Un nebeud hiniennoù a zo bet gwelet e Bro-Saoz Nevez. En arvar emañ er Stadoù-Unanet, e Florida ha war aod ar reter dreist-holl, abalamour ma vez distrujet e lec'hioù bevañ.

Poblañsoù er Stadoù-Unanet hag e Kanada

Hogozik diouennet e voe ar puma er Stadoù-Unanet met kroget eo e boblañs da greskiñ adarre. Krediñ a reer ez eus un 30 000 bennak e stadoù ar c'hornôg. Ar rannvro ma'z int an niverusañ enni eo hini Vancouver met o c'havout a c'heller en Ontario ha Manitoba ivez. Posupl eo e treuzvev un toullad hiniennoù e Kebek hag e Brunswick Nevez.

War gresk emañ o zachenn e Texas ha tizhout en deus graet Missouri, Michigan ha Kansas. Abaoe m'eo adkrog ar poblañsoù da greskiñ eo aet e argasadennoù ouzh an dud da stankoc'h. Ral ez int c'hoazh zoken ma'z eo boutin an tagadennoù a-enep an anevaled-ti bremañ.

Perzhioù

Puma, skeudennet en Arizona-Sonora Desert Museum, Tucson, Arizona

Bej eo ar pumaed gant penn o lost du. En hanternoz eo stankoc'h o blevad hag ruz-gell eo o c'hreoñ tra m'eo gris en Amerika ar Su. Ar puma a c'hell redek da 70km/e ha lammat 6 metr. Unan anezho a voe gwelet o pignat e-barzh ur wezenn gant ur c'harv en e c'henoù. Kreñvoc'h eo o c'hrogadenn eget hini ar c'hi nerzhusañ.

E hanternoz Amerika ez int un tamm brasoc'h eget panterenned met bihanoc'h eget jagoared. Gallout a reont muzuliañ 2,4 metr ha pouezañ etre 50 ha 70 kg. Ar re vrasañ a c'hell tizhout 120 kg. Gallout a reont bevañ war-dro 10 bloavezh en natur ha 25 pa vezont dalc'het.

Liv

Bej pe melen-traezh eo blevad ar puma, evel hini e breizhoù pennañ. Brizhelloù liesstumm o deus ar c'holened met da get ez eont pa dizh al loen e vloaz kentañ. Bez' ez eus pumaed gwenn (leukistek met pas albino) ha pumaed teñval-tre o c'hreoñ a zo bet livet gant Georges-Louis Leclerc, Kont Buffon. Biskoazh n'eus bet kavet pumaed peurzu, avat.

Emzalc'h

Ar puma a c'hell lazhañ ha ruzañ ur preizh seizh gwech brasoc'h egetañ. Bronneged bras evel kirvi pe elaned a hemolc'h ar peurliesañ. Debriñ a raio anevaled bihanoch evel avanked ha hoc'hed-dreinek pe zoken logodennoù m'o deus ezhomm. En e-unanig e hemolc'h ha chaseal a ra e breizhoù dre sourpren. O lazhañ a ra dre gregiñ enno er chouk ha dre derriñ anezhañ. An eskern a zouar neuze d'o c'huzhat diouzh ar breizherien arall. Ar pumaed n'int ket gagnaouerien, avat, ha ral eo dezho debriñ kargasennoù lazhet gant anevaled arall.

Un dachenn eus 250 km² en deus ur par en oad. Hini ar parezed a vez bihanoc'h, etre 50 ha 150 km². Un aneval tachennadel eo ar puma hag emgannoù, zoken ma'z int ral, a c'hoarvez gwechoù 'zo. Gouher ez int ha pell eus an dud e chom pa c'hellont.

Ur par a c'hell gouennañ gant meur a barez. Ar re-se a c'han etre 3 ha 4 c'hazhig. Pa gemer ur par tachenn unan arall e c'hell lazhañ ar c'helin da lakaat ar barez da barañ adarre.

Argadennoù ouzh an dud

Ral ez eo argasadennoù ouzh an dud met c'hoarvezout a reont, avat. Renablet ez eus bet 100 argasadenn e-barzh ar Stadou Unanet etre 1890 ha 2004. 16 a dud a voe lazhet. E Kalifornia ma kenvev ar pumaed gant ur boblañs zenel vras e oa 14 argasadenn ha 6 den a voe lazhet. Boutinoc'h eo an argasadennoù ar c'hornioù-bro koadek ma vev ur boblañs zenel bouezus. Alies e vez kavet eno kirvi du o lost a sach o bezañs ar pumaed. Da voazet ouzh an dud e ya ar re-mañ neuze ha kregiñ a reont d'o gwelout evel preizhoù.

Isspesadoù

Panther Florida (Puma concolor coryi)
Cougar Wisconsin (Puma concolor shorgeri)
Cougar ar Reter (Puma concolor cougar)
Cougar Mec'hikan (Puma concolor azteca)
Cougar Costa Rica (Puma concolor costaricensis)
Cougar Brazil (Puma concolor concolor)
Cougar Baja California (Puma concolor improcera)
Puma Patagonia (Puma concolor patagonica)
Cougar Missoula (Puma concolor missoulensis)
Cougar Colorado (Puma concolor hippolestes)
Cougar Oregon (Puma concolor oregonensis)
Cougar Vancouver (Puma concolor vancouverensis)
Cougar Kalifornia Puma concolor californica)
Cougar Kaibab (Puma concolor kaibabensis)
Puma Yuma (Puma concolor browni)
Cougar Texas (Puma concolor stanleyana)
Cougar Maya (Puma concolor mayensis)
Cougar Kolombia (Puma concolor bangsi)
Cougar Ecuador (Puma concolor soderstromi)
Cougar Amazon (Puma concolor discolor)
Cougar an Inkaed (Puma concolor incarum)
Cougar Bolivia (Puma concolor osgoodi)
Cougar Mato Grosso (Puma concolor acrocodia)
Puma Chile (Puma concolor puma)
Puma Arc'hantina (Puma concolor pearsoni)
Puma an Andoù (Puma concolor araucanus)

Hervez Culver (2000) eo heñvel an darn vrasañ eus an isspesadoù-se. Hervezañ eo aet da get puma Amerika an norzh e-kerzh ar pleistosen hag adpoblet e voe ar c'hevandir gant pumaed eus Amerika ar Su. An isspesadoù gwir a vefe :

Cougar Amerika an Norzh
Cougar Costa Rica (Puma concolor costaricensis)
Cougar Norzh Amerika ar Su (Puma concolor concolor)
Puma Su Amerika ar Su (Puma concolor puma)
Cougar Amerika ar Gevred (Puma concolor capricornensis)
Puma Arc'hantina (Puma concolor cabrerae)

N'eus kenemglev ebet e-touez ar glaskourien diwar-benn ar gudenn-mañ.

Hironed

Kar eo ar pumaed d'ar panterenned hag e c'hellont gouennañ ganto. Gant an oselot e c'hell gouennañ ivez.

Liammoù diavaez

Ar puma