Xipe-Totec

(Adkaset eus Camaxtli)

E mitologiezh an Azteked, Xipe Totec (Xīpe Totēc /ˈʃiːpe ˈtoteːk(ʷ)/ e nahouatleg klasel) pe Xipetotec[1] ("Hon Aotrou, an hini digroc'henet")[2] a oa un doue eus al labour-douar, eus ar struj, ar reter, an nevezamzer, an orfebourien, an dieubadur, hag ar c'houlzoù-amzer[3]. Anavezet e oa Xipe Totec dindan anvioù all, en o mesk Tlatlauhca (e nahouatleg /t͡ɬaˈt͡ɬawka/), Tlatlauhqui Tezcatlipoca (/t͡ɬaˈt͡ɬawki teskat͡ɬiˈpoːka/) ("Melezour ruz a zivoged"), Yohuallahuan ("an ever diouzh an noz"),[4] ha Yaotzin ("Enebour enoret")[5]. Azeulet e oa ur furm eus an doue-se gant an Dlaxcalteked hag an Huexotzincaed anvet Camaxtli[6], hag heñvel eo ouzh Yopi, un doue Zapotek a weler skeudennaouet war jarloù eus ar prantad klasel[7]. An doueez kevatal da Xipe Totec e oa Xilonen-Chicomecoatl[8].

Xipe-Totec
god, Aztec deity, dying-and-rising deity
Reizh pe jenerpaotr Kemmañ
TadŌmeteōtl Kemmañ
Breur pe c'hoarTezcatlipoca, Quetzalcoatl, Huitzilopochtli Kemmañ
Xipe Totec er C'hodex Borgia, un arm gwadek gantañ en e zorn ha kroc'hen un den gantañ da bezh dilhad.

Xipe Totec zo un doue eus nevezadur ar struj hag eus ar brezel[9]. En em gignañ a rae e-unan da reiñ boued d'an dud, un arouez eus an doare ma koll an had maiz o gwiskadoù diavaez a-raok diwan hag eus an naeron a cheñch kroc'hen. Taolennet e vez alies e ruz dindan ar c'hroc'hen kignet gwisket gantañ, ar pezh a ra dave d'ar fed m'eo kignet e-unan. Krediñ a rae an Azteked e oa bet ijinet ar brezel gant Xipe Totec[10]. Dougen a ra an tog begek hag ar vazh-strakell, evel an impalaerien vec'hikat er brezel[11]. Un templ anvet Yopico en doa e diabarzh Templ bras Tenochtitlan[7]. Liammet eo Xipe Totec ouzh ar burbuennoù, an danijenn, ha kleñvedoù an daoulagad[12][13], ha marteze gant ar vosenn[14]. Xipe Totec en deus ul liamm kreñv gant kleñvedoù evel ar vrec'h, ar c'hlogorennoù ha drougoù an daoulagad[15] ha pa c'houzañve unan bennak unan eus ar c'hleñvedoù-se e veze graet profoù dezhañ[16].

Diasur eo orin an doue-se. Azeulet e veze Xipe Totec un tamm e pep lec'h e kreiz Mec'hiko da vare Aloubadeg ar Spagnoled[7], hag anavet e oa er pep brasañ eus Mezoamerika[17]. Kavet ez eus bet skeudennoù eus an doue-mañ ken pell ha Tazumal er Salvador. Azeulet e veze Xipe Totec hed-ha-hed arvor Pleg-mor Mec'hiko da vare deroù ar prantad goude-klasel. Dont a reas an doue-mañ da vezañ un doue pouezus evit an Azteked goude o aloubadeg eus arvor Pleg-mor Mec'hiko e-kreiz ar XVvet kantved[7].

E miz Genver 2019, arkeologourien eus Mec'hiko a laboure evit Skol-uhel vroadel an antropologiezh hag an Istor a gadarnaas o doa dizoloet ar c'hentañ templ anavet a oa gouestlet da Xipe Totec e stad Puebla e Mec'hiko[18]. Kavet e oa an templ dre ma oad o studiañ aspadennoù eus ar pobloù popolucat. Savet e oa bet an templ ganto en un tolead anvet Ndachjian-Tehuacan etre 1000 ha 1260 goude J.-K. a-raok aloubadeg an Azteked[19].


Un delwenn eus Xipe Totec, e-tro ar bloaz 1500

Levrlennadur

kemmañ

Notennoù

kemmañ
  1. Robelo 1905, p. 768.
  2. Marshall Saville, 1929, p. 155.
  3. Fernández 1992, 1996, pp.60-63 ; Matos Moctezuma 1988, p.181 ; Matos Moctezuma & Solis Olguín 2002, pp.54-5 ; Neumann 1976, pp.252.
  4. Fernández 1992, 1996, p.60. Neumann 1976, p.255.
  5. Brinton, Daniel G. (April 17, 2021). XV. Hymn to a Night-God.
  6. Fernández 1992, 1996, p.60-1.
  7. 7,0 7,1 7,2 ha7,3 Miller & Taube 1993, 2003, p.188.
  8. Matos Moctezuma & Solis Olguín 2002, p.426.
  9. Evans and Webster 2001, p. 107.
  10. Matos Moctezuma & Solis Olguín 2002, p.423.
  11. Toby Evans & David Webster, 2001, p.107
  12. (11 September 2013) Archaeology of Ancient Mexico and Central America: An Encyclopedia. Taylor & Francis. 218 p. ISBN 978-1-136-80185-3. 
  13. worldhistory.org
  14. (2007) Walking with the Green Man: Father of the Forest, Spirit of Nature. Career Press. 148 p. ISBN 978-1-56414-931-2. 
  15. Fernández 1992, 1996, p.62"
  16. Citing Bernardino de Sahagún: (1970-01-01) General history of the things of New Spain : Book I, the Gods. School of American Research. ISBN 9780874800005. OCLC 877854386. 
  17. Fernández 1992, 1996, p.60.
  18. Wade, Lizzie, "Archaeologists have found a temple to the ‘Flayed Lord’ in Mexico", Science, 4 a viz Genver 2019
  19. Mexican experts discover first temple of god depicted as skinned human corpse (3 January 2019).

 
Commons
Muioc'h a restroù diwar-benn

a vo kavet e Wikimedia Commons.