Kenwerzh tric'horniek

Ar c'henwerzh tric'horniek a vez graet eus un hent kenwerzh dre ar meurvor Atlantel a oa adal ar XV^vet kantved betek an XIX^vet kantved. Tri forzh pe penn a oa d'an hent-se setu perak e vez kaoz eus un tric'horn.

Ar c'henwerzh etre Afrika, Amerika hag Europa.

Lodennoù ar C'henwerzh tric'horniek

Penaos e veze graet ar berniañ morianed (stowage e saozneg) en ul lestr morianeta saoz.

Dre an hent-se e veze eskemmet sklaved eus Afrika ha produioù Amerika etrezek Europa. Un hent doare tric'horn damheñvel a oa dija, lesanvet volta do mar. Implijet e veze gant Portugaliz, a-raok beaj Kristol Goulm. Implijet e veze evit mont eus an Inizi Kanariez betek an Azorez. Kristol Goulm en doa astennet an hent evit reiñ an tu da Europiz da dizhout Amerika.

An tenn Atlantel a implije un hent tridoubl treuzatlantel evit ober eskemmoù – anvet a-gozh Kenwerzh tric'horniek – a oa ebt etre Europa, Afrika, hag an Amerikaoù ha padet etre ar XVI^vet kantved hag an XIX^vet kantved. Al labourerien eus Europa a leunie bigi o loc'hañ eus Europa gant madoù savet en Europa evit eskemm anezho e Kornôg Afrika a-enep sklaved. Ar re-se a oa oa kaset ebtek an Amerikaoù, dreist-holl e Brazil hag Inizi Karib. E Kornôg Afrika, an Europeiz a eskemme pe gwerzhe madoù (fuzuilhoù, poultr, bravigoù, gwer...) eus Europa d'ar werzherien sklaved pe roueed afrikan. Goude-se e oa dezouget ar sklaved, ha peurrest ar madoù eus Europa, betek an Amerikaoù hag eno e oa gwerzhet ar sklaved kement hag ar madoù eus Europa da berc'hennerien ar plantadegoù. Ar varc'hadourien a brene danvezioù na oa ket en Europa evel ar sukr ha kaset ganto betek trevadennoù Norzhamerika (deuet da vezañ Stadoù-Unanet Amerika), eno ar varc'hadourien a werzhe peurrest ar madoù europat hag ar sklaved, kement hag ar sukr hag ar melaz prenet e Suamerika d'ar brenerien war blas. Evit echuiñ e oa prenet ganto madoù Norzhamerikan da vezañ gwerzhet en Europa, evel ar butun, sukr, kotoñs, rhum, riz, koad framm, ha krec'hin loened.

Evit an niver a sklaved bet dezouget ar broioù pennañ a oa ar Rouantelezh-Unanet, Portugal ha Bro-C'hall.

Hent ar c'henwerzh tric'horniek

Bigi a loc'he eus porzhioù Europa (Naoned, Bourdel, Bristol, Liverpool, Londrez da skouer) da vont war-zu Afrika. Eno e veze eskemmet bitrakoù, gwiadoù, armoù hag alkool en eskemm ouzh sklaved. Ar sklaved a veze kaset etrezek Amerika evit labourat er parkeier dreist-holl. Ur wech gwerzhet ar sklaved evel chatal e veze prenet danvez evel kotoñs, butun ha sukr.

Stumm un tric'horn a oa gant an hent kenwerzhel-se, setu perak e voe lesanvet ar c'henwerzh tric'horniek :

1 Loc'hañ eus Europa

2 Prenañ sklaved en Afrika

3 Gwerzhañ ar sklaved en Amerika ha distreiñ da Europa gant madoù da werzhañ en ur priz uhel.

Liverpool zo bet lakaet evel porzh brasañ ar c'henwerzh tric'horniek, a-fet sklaved, a vloaz da vloaz betek nebeut amzer 'zo pa'z eo bet lakaet anat ne oa ket met hini Rio de Janeiro.

Ar sklaverezh

Pell eus ar skeudenn poblek, tapout sklaved a oa afer an Afrikaned pe an Arabed hepken, hervez ar skrivagner ha kazetenner amerikan Daniel Pratt Mannix (1911-1997) n'eus bet nemet 2% eus ar sklaved bet skrapet gant marc'hadourien wenn.

Al lançados, tud hanter Afrikaned-hanter Portugaliz a oa ul liamm etre ar werzherien sklaved afrikan hag ar re wenn.

Statistikoù

Hervez studioù gant Skol-veur Emory University ha gant Henry Louis Gates Jr., e vije e-tro 12,5 milion a sklaved a oa bet kaset eus Afrika etrezek an trevadennoù e Norzh ha Su Amerika. El lec'hienn internet Voyages: The Trans-Atlantic Slave Trade Database e vez kavet titouroù a-zivout ar beajoù sklaved o loc'hañ diouzh Afrika. Diskouez a ra e oa Portugal, Rouantelezh-Unanet, Bro-C'hall, ha Spagn ar broioù o devoa gwerzhet ar muiañ a sklaved.

	Bigi dezougen sklaved hervez ar vro
Lec'h erruout	Portugal	Saoz	Bro-C'hall	Spagn	Izelvroioù	Amerika	Danmark	Hollad
Brazil portugalek	4,821,127	3,804	9,402	1,033	27,702	1,174	130	4,864,372
British Caribbean	7,919	2,208,296	22,920	5,795	6,996	64,836	1,489	2,318,251
Antilhez gall	2,562	90,984	1,003,905	725	12,736	6,242	3,062	1,120,216
Amerikaoù spagnol	195,482	103,009	92,944	808,851	24,197	54,901	13,527	1,292,911
Amerikaoù izelvroek	500	32,446	5,189	0	392,022	9,574	4,998	444,729
Stadoù-Unanet Amerika	382	264,910	8,877	1,851	1,212	110,532	983	388,747
Inizi Gwerc'h Danat	0	25,594	7,782	277	5,161	2,799	67,385	108,998
Europa	2,636	3,438	664	0	2,004	119	0	8,861
Afrika	69,206	841	13,282	66,391	3,210	2,476	162	155,568
N'eo ket erruet	748,452	526,121	216,439	176,601	79,096	52,673	19,304	1,818,686
Hollad	5,848,266	3,259,443	1,381,404	1,061,524	554,336	305,326	111,040	12,521,339

Tro-dro d'ar C'henwerzh tric'horniek

• E program skol ar c'hlasoù pevare klas e vez roet an tu d'ar skolajidi vreton da studiañ ar C'henwerzh tric'horniek.
• E-pad pell ez eo chomet mut an istorourien war plas an Afrikaned hag an Arabed er C'henwerzh tric'horniek, abeg da zizemglevioù istorourien ez eo c'hoazh.
• Lod tud a orin eus Afrika a c'houlenn ur sammad arc'hant evit ar gwall dorfedoù graet dezho hervezo gant ar C'henwerzh tric'horniek. Dre al lezenn degaset gant Christiane Taubira Delannon e vefe rediet ar broioù o defe bet gounezet arc'hant da baeañ met n'eo ket sklaer piv a baefe nag evit piv, na penaos.
• Ur c'hounlec'h en eñvor d'ar sklaved bet gwerzhet er c'henwerzh tric'horniek a zo bet savet e kêr Naoned er bloavezh 2012, anvet Kounlec'h torridigezh ar sklaverezh, hag unan all e porzh Brest e 2015.

Er sevenadur

Diell filmoù

• Slave route - Routes de l'esclave : une vision globale gant Sheila Walker ha Georges Collinet, Pariz UNESCO, 2010, 57 munutenn

Filmoù

• Amistad gant Steven Spielberg, 25 a viz C'hwevrer 1998, 2 eur 28

Romantoù

• Roots: The Saga of an American Family gant Alex Haley, 12 a viz Gwengolo 1976

Liammoù diavaez

• Slave route, diell film war lec'hienn an Unesco
• (en) ul lec'hienn gant istor ar C'henwerzh tric'horniek Atlantel kement hag ur renabliñ eus beajoù bigi sklaved.

Breizh

• Kenwerzh ar sklaved adal Naoned etre 1763 ha 1793

Pennadoù kar

• Sklaverezh