Pyramos ha Thisbe

Pyramos ha Thisbe (e gregach: Πύραμος καὶ Θίσϐη / Púramos kaì Thísbê) zo daou amourouz e mojennoù Hellaz ha Roma gozh. Hogen eus Asiria e vije danvez ar vojenn.

Mojenn kemmañ

Kentañ meneg eus Pyramos ha Thisbe a oa gant Caius Julius Hyginus, met ne ra anv nemet eus o emlazh.
Ovidius avat eo an hini kentañ a gont ar vojenn er Metamorfozoù: Pyramos ha Thisbe zo daou zen yaouank eus Babilon hag a zo o chom e daou di stok-ha-stok, hag en em garout a reont en desped d'an enebiezh ruz zo o ren etre o zud a nac'h reiñ aotre dezho da zimeziñ.
Un noz e fell dezho en em gavout e-maez kêr, dindan ur bod-mouar gwenn. Thisbe an hini a erru da gentañ, met pa wel ul leonez o tostaat, ha gwad ouzh he geol, e red kuit. Koll a ra he gouel, a zo drailhet gant al leonez, ha labezet a wad. Pa zeu Pyramos e wel ar ouel ha roudoù al loen ferv. Krediñ a ra dezhañ eo bet lazhet Thisbe, m'en em lazh gant ar glac'har o'n em deurel war e gleze. Ha Thisbe pa zistro a wel korf marv he c'harantez, hag en em lazh ivez gant kleze he muiañ-karet.

A c'hwi, ma zud re reuzeudik ! C'hwi, ma zad ha c'hwi, a voe tad dezhañ, selaouit ma fedenn diwezhañ! Na nac'hit ket ouzhimp an hevelep bez pa'z eo an hevelep karantez, an hevelep marv a venne hon unaniñ! Ha te, gwezenn ar c'hañvoù, a c'holo korf Pyramos gant da skeud, hag a zo o vont da c'holeiñ ma hini emberr, mir roud hon gwad! doug bremañ frouezh hag a vo arouez ar boan hag an daeroù, testeni gwadek eus daou aberzh daou garedig! (Troet diwar Ovidius).

Diwar an deiz-se, hervez Ovidius, eo ruz ar mouar. Ha boas e oa ar Romaned da ober Pyramea arbor (« gwezenn Pyramos ») eus ar gwez-mouar.

E meur a skrid all eus an Henamzer diwezhañ (re Nonnos Panopolis pe romant kristen ar Recognitiones) e kaver doareoù all disheñvel diouzh hini Ovidius. Enne e c'hoarvez an istor en Kilikia, e tiskouezer Thisbe o'n em lazhañ da gentañ pa wel eo dougerez, dre aon rak he zud, ha Pyramos d'ober kemend-all war he lerc'h. Neuze eo metamorfozet an daou zen yaouank, troet Pyramos e stêr ha Thisbe e mammenn. Ur stêr Pyramos a red en Kilikia, ha kement-se a c'hallfe diskouez eo gwall gozh an doare-se eus ar vojenn, ha marteze koshoc'h eget hini Ovidius en-eeun.

Lennegezh kemmañ

Er Grennamzer kemmañ

Er bloavezhioù 1300 e voe adkontet istor Pyramos ha Thisbe gant Giovanni Boccaccio ha Geoffrey Chaucer.

Gant Giovanni Boccaccio
- e De mulieribus claris evel buhezskrid niverenn 12 (a-wechoù 13)^[1]
- en Il Decamerone e lenner un istor damheñvel dindan pluenn Boccaccio, e pempet danevell ar seizhvet devezh. Daou zen yaouank zo ret dezho kengomz dre frailh ur voger evit mirout ouzh o zud da c'houzout o darempred. Disheñvel avat eo dibenn an istor.
E Canterbury Tales, gant Chaucer, e The Legend of Good Women.
E Confessio Amantis, gant John Gower
Amoryus and Cleopes zo un doare all eus ar XV^vet kantved.
gant Cristóbal de Castillejo

Er XVI^vet kantved kemmañ

William Shakespeare ivez zo bet awenet gant ar vojenn:

e Romeo and Juliet gant William Shakespeare e 1595, eo an hini vrudetañ anezho. Diazezet eo an drajedienn saoznek war ar vojenn hellazat, pe war skrid latin Ovidius, pe war an droidigezh anezhañ gant Golding e 1567.
er pezh A Midsummer Night's Dream. Ennañ e teu an istor da vezañ ur pezh bihan er pezh bras, c'hoariet da-geñver eured Theseüs, dug Aten, ha Hippolyte, rouanez an Amazonezed.

Er XVII^vet kantved kemmañ

E 1618 e skrivas Luis de Góngora ur Fábula de Píramo y Tisbe.
E 1636 e skrivas Cristóbal de Salazar Mardones un Ilustración y defensa de la fábula de Píramo y Tisbe embannet e Madrid.
Gregorio Silvestre a skrivas ur varzhoneg anvet Fábula de Píramo y Tisbe.
Antón de Marirreguera, skrivagner asturian eus ar XVII^vet kantved a veras an danvez-se ivez.
Les Amours tragiques de Pyrame et Thisbé, trajedienn c'hallek gant Théophile de Viau e 1621;
- trajediennoù gallek all, diwar-benn amourouzien reuzeudik zo bet ivez gant Jean Puget de La Serre, ha Nicolas Pradon;
Absurda Comica oder Herr Peter Squenz, komedienn gant Andreas Gryphius

En XIX^vet kantved kemmañ

E 1897, er pezh gallek Cyrano de Bergerac, gant Edmond Rostand, ez eus anv eus Pyramos er gwerzennoù-mañ (I,4), diwar-benn fri an haroz:

Enfin parodiant Pyrame en un sanglot :

« Le voilà donc ce nez qui des traits de son maître

A détruit l'harmonie ! Il en rougit, le traître ! »

Kement-se n'eo ken nemet un dave da bennad prezeg Thisbe e pezh Théophile de Viau pa varv he c'harantez: « Ah voici le poignard qui du sang de son maître / S'est souillé lâchement. Il en rougit, le traître ! »

E Les Romanesques ec'h implijas Edmond Rostand danvez Romeo and Juliet nemet lakaat a reas tadoù an daou yaouank da iriennañ evit lakaat o bugale d'en em zaremprediñ oc'h ober van da zifenn outo en em welout;
- Diwar Les Romanesques eo bet savet ar gomedienn war gan Fantasticks, a vefe an hini hirañ er bed.

En XX^vet kantved kemmañ

Er romant Don Camillo e Peppone, gant Giovannino Guareschi, hag er film savet diwar ar romant.

Liverezh kemmañ

Lawrence Alma Tadema: Ask Me No More (Piram in Tizba), e 1906.

John William Waterhouse, Thisbe, 1909, dastumad prevez. Thisbe o selaou Pyramos dre ur frailh er voger.

Pyramus und Thisbe, gant Niklaus Manuel, e 1520;
Pyrame und Thisbé, eoullivadur war goad gant Hans Baldung Grien, war-dro 1530, Berlin, Staatliche Museen;
Piramo e Tisbe, gant Gregorio Pagani (1558-1605), en Ofisoù Firenze;
Piramo e Tisbe, gant Andrea Boscoli (1560-1607), en Ofisoù Firenze;
Piramus in Tisba, gant Jasper van der Laanen (war-dro 1592-1626);
Pyrame et Thisbé, eoullivadur war lien gant Nicolas Poussin, 1651, Frankfurt, Stadel Kunstinstitut;
E 1906, Ask Me No More gant Lawrence Alma Tadema.
E 1909, Thisbe, gant John William Waterhouse.

Sonerezh kemmañ

E 1726 e voe c'hoariet Pirame et Thisbée, trajedienn war gan gant François Francœur ha François Rebel, libretto gant Jean-Louis-Ignace de la Serre (1662-1756), e Pariz. Adkemeret ha daskemmet e voe en 1740, 1759 ha 1771. C'hoariet e voe en 2007 en Opéra d'Angers-Nantes, renet gant Daniel Cuiller. Ur bladenn a voe embannet gant an embanner Mirare en 2008.
- Embannet eo bet libretto 1726, gant an holl zoareoù ha kemmoù, e-barzh Pyrame et Thisbé, un opéra au miroir de ses parodies (1726-1770), Montpellier, Éditions Espaces 34, 2007;
E 1745 e voe troet en ur fentc'hoarigan gant John Frederick Lampe.
E 1768 e voe c'hoariet Piramo e Tisbe, c'hoarigan gant Johann Adolph Hasse, e Vienna.
En XX^vet kantved e voe sonet Pyramus and Thisbe gant The Beatles^[2]

Mammskridoù kemmañ

HygFab (CCXLII ; CCXLIII).
NonDio (VI, 347).

Liammoù diavaez kemmañ

Commons

Muioc'h a restroù diwar-benn

Pyramos ha Thisbe

a vo kavet e Wikimedia Commons.

(fr) « Pyrame et Thisbé » dans les Métamorphoses d'Ovide : l'élégiaque, tragique de l'Éros et le romanesque, épique de l'Éros ?, gant Anne Videau
(fr) Skrid latin Ovidius ha troidigezh c'hallek, gant displegoù, e lec'hienn Skol-veur katolik Leuven, e Belgia.

Notennoù kemmañ

↑ Virginia Brown's translation of Giovanni Boccaccio’s Famous Women, pp. 27-30; Harvard University Press 2001; ISBN 0-674-01130-9
↑ Pyramus and Thisbe performed by The Beatles

[1] Virginia Brown's translation of Giovanni Boccaccio’s Famous Women, pp. 27-30; Harvard University Press 2001; ISBN 0-674-01130-9

[2] Pyramus and Thisbe performed by The Beatles

[1]

[2]