Damani

Damani a reer en daksonomiezh vevoniel eus renk uhelañ ar bevedegoù er reizhiad 3 damani ennañ bet termenet gant ar c'horrvevoniour stadunanat Carl Woese (1928–2012) hag e skipailh e 1990.

Gwezenn filogenetek Carl Woese

Hervez ar reizhiad-se ez eus tri damani e gwezenn ar vuhez : Archaea, Bacteria hag Eukarya.
Archaea ha Bacteria zo garvevien unkelligek dinukleüs, tra ma'z a an holl organegoù all, nukleüsek ha speurennek o c'helligoù, da ober an damani Eukarya.

Perzhioù an tri damani

BUHEZ
damani	eukarya
riezad	Animalia
skourrad	Chordata
kevrennad	Mammalia
urzhiad	Carnivora
kerentiad	Ursidae
genad	Ursus
spesad	Ursus maritimus
Rummatadur ar vuhez	Skouer

Ar perzh boutin d'an tri damani eo ez int diazezet war bezañs TRNr. Ar pezh o diforc'h eo bezañs un nukleüs speurennek en Eukarya, na gaver ket en Archaea ha Bacteria ; etre an daou zamani diwezhañ-mañ ez eus diforc'hioù TRN.

Archaea

Prokarioted eo Archaea ; o speurennoù zo lipidoù savet divar chadennoù hidrokarbonek skourrek liammet dre eter ouzh glikerol, ar pezh a ro tro dezho da vevañ en un endro tomm-gor pe trenk-meurbet met c'hwek e vez endro an darn vrasañ anezho.
Bihan a-walc'h eo Archaea, pa'z eo etre 0.1 µm ha 15 µm o zreuzkiz ha betek 200 µm o hirder ; a-vent int gant Bacteria ha gant ar mitokondri a zo e kelligoù Eukarya.

Bacteria

Disheñvel diouzh re Archaea eo speurennoù Bacteria : savet int diwar chadennoù diskourr trenkennoù druz liammet ouzh glikerol dre ester (ha n'eo ket eter).
Ken ledan eo an damani Bacteria ma ne c'heller ket gouzout pet spesad zo war an Douar, ha dic'hallus eo o renkañ e stumm ur wezenn hep na vefe liammoù etre ar skourroù e live pe live.

Eukarya

En holl Eukarioted ez eus kelligoù speurennek enno un nukleüs m'emañ an TDN. Pemp riezad zo en damani Eukarya : Animalia, Chromista, Fungi, Planae ha Protista.

Viruzoù ha prion

E-maez reizhiad C. Woese emañ ar viruzoù hag ar prion, peogwir n'o deus kellig ebet.
Er bloaz 2011 ez embannas ar gazetenn rusian Protistology ur pennad anvet New view on the megaclassification of life ma kinnigas ar bevoniour Stefan Luketa (* Sarajevo, 1990) ur rummatadur nevez 5 damani ennnañ :

1. Prionobiota (organegoù digellig hep trenkenn nukleek)
2. Virusobiota (organegoù digellig gant trenkenn nukleek)
3. Bacteriobiota (organegoù prokaryotek)
4. Archaebiota (organegoù dibar prokaryotek o framm)
5. Eukaryobiota (an holl voudoù bev eukaryotek o framm).

Rummatadurioù all

Reizhiad an div impalaeriezh

Ar reizhiad-se eo a veze lakaet da glasel a-raok ma vefe erlerc'hiet hini skipailh Carl Woese outi.

Gwrizienn rummouriel	Daou c'hourzamani	Div impalaeriezh	Tri damani	C'hwec'h riezad
Biota / Vitae (BUHEZ)	Acytota / Aphanobionta (buhez digellig : viruzoù, prion hag all)
	Cytota (buhez kelligel)	Prokaryota / Procarya (Monera)	Bacteria	Eubacteria
			Archaea	Archaebacteria
		Eukaryota / Eukarya		Protista
				Fungi
				Plantae
				Animalia

Pa voe kinniget reizhiad an tri damani e 1990 e kavas da lod vevoniourien e poueze re war an disrann etre Archaea ha Bacteria, met da get pe dost ez eas an enebiezh-se abalamour d'an araokadennoù er genetik.

Reizhiad Lake

E 1984 e kinnigas ar bevoniour stadunanat James A. Lake (*1941) ur rummatadur all ma lakae Eukaryota en hevelep damani ha hini Archaea abalamour da zamheñvelded ribozomoù Eukaryota ha lod Archaea.

Liammoù diavaez

• (en) Ar gazetenn Protistology