Medeia

Ur pennad Medea (disheñvelout) zo ivez.

Medeia (Μήδεια / Mếdeia e henc'hresianeg, Medea e latin) a oa merc'h da Aietes, roue Kolc'his, e mojenn ar maoutken aour. Hudourez e oa, evel he moereb Kirke (a vefe c'hoar dezhi, hervez oberourien zo, hag int ganet gant Hekate). Kalz muntroù a reas, betek lazhañ he bugale. Hiziv e komzer eus kemplezh Medeia, a grog er maouezed a ra droug d'o bugale dre zroug ouzh o gwaz.

Médée furieuse (1862),
gant Eugène Delacroix.

Ar vojenn : a Golc'his da Golc'his

Teñval ha kriz eo mojenn Medeia, muntroù a-leizh enni, tec'hadennoù ha beajoù.

Medeia, murlivadur roman, v. 70-79, Galleria Nazionale di Capodimonte (Napoli)

An Argonaoted e Kolc'his

Kregiñ a ra istor Medeia gant donedigezh Iason hag an Argonaoted da Golc'his, rouantelezh he zad. Emaint o klask ar maoutken aour a zo e dalc'h ar roue Aietes, diwallet noz-deiz gant un aerouant dihegar. Prometiñ a ra ar roue leuskel ar maoutken burzhudus ganto, war-lerc'h m'o devo graet un toullad troioù kaer pe gaeroc'h, dreist galloud den ebet.

Medeia a oa orgedet ouzh Iason d'ar c'hentañ gweled. Ar paotr avat, mar plije merc'h ar roue dezhañ, a blije muioc'h c'hoazh he galloud hud, a gave talvoudus evit teurel e grabanoù war ar maoutken diwallet mat. Prometiñ a ra dezhi pezh a gar, dimeziñ, rouantelezh ha bugale, pa vint en-dro gant ar maoutken en Hellaz. Gant skoazell ar briñsez hudourez eta e teuont a-benn eus kement amprouenn zo roet dezho. Hag int kuit gant ar maoutken.

Ar roue avat a oa droug ennañ, rak biskoazh ne oa bet en sell da lezel ar maoutken da vont gant Iason. Hag eñ war o lerc'h.

Medeia a zo o tec'hel gant Iason, ha degaset he deus he breur Absyrtos ganti. Pa wel he zad war o lerc'h e lazh-hi Absyrtos, e tispenn e gorf, hag e taol e izili unan-hag-unan war hent ar roue evit e spontañ hag evit ma paouezfe da zont war o lerc'h, e-keit ma vije o tastum an tammoù. Hervez mojennoù all koulskoude e oa bras Absyrtos, hag eñ an hini a oa o kas war-lerc'h an dec'herien ken e oa bet lazhet gant e c'hoar.

Iason ha Medeia, laour-vaen romaneus dibenn ar Iañ kantved, Palazzo Altemps (Roma)

Distro da Iolkos

Pa voe distro Iason da Iolkos e welas ne oa ket bet kollet e amzer gant ar roue Pelias, e eontr : lazhet gantañ tad Iason, ha kaset e diegezh kuit. Ha setu Medeia da aozañ un dro-widre biskoazh spontusoc'h da gas an dorzh d'ar gêr da Belias.

Mont a reas da balez ar roue evel belegez Artemis ha dirak e verc'hed e yaouankaas ur maout goude bezañ e lakaet da virviñ en ur gaoteriad louzoù ; lakaat a reas anezho da grediñ e c'hallent ober kemend-all gant o zad, nemet ne ro dezho nemet louzoù diefed.

Ha setu penaos e voe lazhet an tad roue gant e verc'hed.

Medeia, gant Anthony Frederick Augustus Sandys

Medeia hag he bugale

En oberennoù arzel

Muntroù a-walc'h a oa e mojenn Medeia evit awenañ arzourien a bep mare. Anaout a reer :

• Medeia en Eleusis, krater troellennek apulian diwar zorn Livour Darius ;

• Medea, opera gant Pascal Dusapin, komzoù gant Henri Müller

Lennegezh

e gregach

• Medeia, trajedienn c'hresianek gant Euripides ;

e latin

• Medea, trajedienn gant Seneca ar Yaouankañ ;
• Medea, trajedienn kollet, gant Ovidius ;

e galleg

• Médée, trajedienn gant Corneille ;
• Médée, trajedienn gant Hilaire de Longepierre (1694) ;

en alamaneg

• Medea: Stimmen, romant gant Christa Wolf e 1996 ;
• Medeamaterial, pezh-c'hoari gant Heiner Müller .

Livadurioù

Medea, gant John William Waterhouse

• Médée, taolenn gant Eugène Delacroix ;
• Medea, gant Anthony Frederick Augustus Sandys
• Medea, gant John William Waterhouse
• Medea, gant Evelyn De Morgan
• Médée, skritell gant Alfons Mucha ;

Filmoù

• Medea (1969 film), film italian e 1969 gant Pasolini ;
• Medea (1988 film), e 1988 gant Lars von Trier
• Médée (2001 film), e 2001 film gall
• Medea (2009 film), e 2009 film rus

Levrlennadur

• Apollodoros , Bibliotheke (I, 9, 23-28),
• Apollonios Rodos Epitome (I, 4 ; V, 5).
• Argonautika (III, 248).
• Diodoros Sikilia, Bibliotheca istorica (IV, 45, 3 ; IV, 53, 2 ; IV, 55, 7).
• Euripides, Medea (passim).
• Hesiodos , Teogonia (v. 962).
• Hyginus, Fablennoù (XXV).
• Ovidius , Metamorfozoù (VII, 1-424).
• Paosanias, "Deskrivadur Hellaz" (II, 3, 8-9).
• Pindaros (Pythik, IV, 9).

Levrioù

• (en) Emma Griffiths, Medea, Routledge, New York, 2005 (ISBN 0-415-30070-3).
• Alain Moreau, Le Mythe de Jason et Médée. Le Va-nu-pied et la Sorcière, Les Belles Lettres, coll. « Vérité des mythes », Paris, 1994 (ISBN 2-251-32420-8).

Liammoù diavaez

• Orphée et Médée. Approche comparative de deux gestes mythiques, par Marie-Adélaïde Debray.
• The Medea of the modern times