Pipi Gonto

Pipi Gonto zo un dastumad danevelloù diwar zorn Dir-na-Dor (Dir-na-Dorr a vije skrivet bremañ), anv pluenn Erwan Charlez Mari ar Moal (1874-1957), aozet en ur skritur tregeriek.
E gwirionez eo tri levr disheñvel zo bet en anv-se : daou embannet ha moulet e Sant-Brieg, e 1902 ha 1908, hag unan embannet e Kemper ha moulet e Brest e 1925.

Embannadur kentañ

E 1902 e voe kentañ embannadur Pipi gonto, gant an ti-moullañ Prudhomme, e Sant-Briek ; in-8 e oa e vent, 225 pajenn a oa ennañ, ha 7 skeudenn gant E. Dudoret^[1].

Pajennoù	Danvez

V-VII	KINNIG^[2] gant ERVOAN AR MOAL
IX-XI	KENSTSKRID
1-19	Pipi ar Bourdou ha Yan an Asanter^[3]
21-63	Ki ar Pen-Maro An torfed. (23-26) Hent ar binijen. (27-31) Kastel ar Milouriou. (32-36) Ar pred. (37-40) Ar gwele. (40-45) Kambr ar Milouriou. (46-52) An tan-gwall. (52-57) Ar pen-Maro. (57-63)
65-94	Hostaliri ar Jistr mad An diaoul en hostaliri Arnus. (67-73) Arnuz hag an Diaoul oc'h ober ar gwin-ardant. (74-80) Al leur-neve. (81-86) Eur vammen a varo. (86-89) Arnus dêvet gant ar gwin-ardant. (89-94)
95-116	An Ankou dimezet Per. (pajennoù 97-99) Per war-lerc'h an Ankou. (99-103) Per war hent ar maro. (103-106) Ar pez a oa war an hent-ze. (107-109) Park ar vue ha park ar maro. (110-112) Maro Per. (112-116)
117-149	An Diaoul-Pôtr Lutun an Displeg. (119-124) Pardon Plouvôr. (125-130) Da varc'had an diaoul. (130-136) An Diaoul-Pôtr. (139-144) An taol jech divezan. (144-146) Penoz e achu an Diaoul-Pôtr. (146-149)
151-186	Pôtr e skourje lêr Ar skourje burzudus. (153-163) Ar Blei hag ar skourje lêr. (164-167) Personik en toull ar Blei. (168-181) Pep hini d'e gêr. (182-186)
187-225	Ar Pen-Baz dero Emzivaded ! (189-193) Eur skoïlh. (193-210) Dindan gazel Ie. (210-222) An distro. (222-225)

Ur pennad diwar-benn al levr a oa bet embannet en Annales de Bretagne^[4], gant Georges Dottin.

Doare-skrivañ

Skrivet e veze an ar son /ã/
Ne veze ket skrivet ar "z" na vez ket distaget e yezh Treger : bue, blei, neve, met divezan.

Eil embannadur

E 1908 e voe embannet ul levr all, anvet Pipi Gonto ivez, gant kontadennoù nevez avat, bepred gant Prudhomme Sant-Brieg ; ment in-8, VIII-184 fajenn^[5]. Hini ebet eus ar c'hontadennoù ne oa en embannadur 1902.

Ur c'hentskrid gallek, pemp pajennad anezhañ, zo diwar-benn unvaniñ ar yezh, KLT nevez-flamm e 1908, hag a zispleg lod eus an doareoù leonek a gaver amañ hag ahont e-barzh ar skrid.
Ur c'hentskrid brezhonek zo goude.
Ar c'haz du
Beaj Fanch Ar Minous da Bariz
Kovizion eur pôtr Yaouank
Eun nosvez Nedeleg
Job an ti-all pezig en pemp tolen. pezh c'hoari fentus.
Kloareg Kersaozon

Geriaoueg

anvañ^[6] (skrivet hanvan), evit envel.

Trede embannadur

E 1925 e teuas trede embannadur Pipi Gonto E Kemper e ti Ad. Le Goaziou, leorier – 7, streat Sant-Fransez ; in-4 eo ar vent, 240 pajenn zo el levr.
Arabat eo bout souezhet gant stumm leonek ar ger straet, pa lenner e diwezh trede embannadur Pipi Gonto : Peurvoullet gant Ti-Moullerez La Presse Libérale du Finistère – 4, streat ar C'hastell, Brest – an 31 a viz Eost 1925.

War ar golo :

DIR-NA-DOR (E. AR MOAL) — PIPI GONTO – MARVAILHOU – Mouladur neve reizet

Un erminig gant al lugan Evit ar yez hag ar Vro

E KEMPER - E TI AD. LE GOAZOU, LEORIER - 7, STREAT SANT-FRANSEZ - 1925

A-raok an talbenn ez eus bruderezh evit Gwechall-goz e oa..., Marvailhou G. MILIN (priz : 10 real), Eur zac'had marvailhou Yvon CROQ (Eostig Kerinek) (20 real) ha Bilzig F. AL LAY (20 real), gant ar meneg "Evit ar frejou-kas dre ar post 15 dre gant ouspenn."
Tresadennoù giz keltiek/iwerzhonat zo e penn hag e dibenn pep kontadenn, hogen n'eus meneg ebet eus anv o aozer(ez) neblec'h. Un unarouez bihan zo e korn gevred tresadenn pevare tal ar golo^[7].

Disheñvel eo diouzh an embannadurioù diagent : 6 kontadenn nevez zo en trede embannadur, met lamet ez eus bet div gontadenn hag un tamm pezh a oa e levr 1908.

Pajennoù	Danvez

(Gwarez)	Moulet a zo bet ivez pemzek leor war baper Holland, niverennet eus a 1 da 15.
I-II	EUR GIR A-ROK^[8]
III-IV	KENTSKRID^[9]
LODENN GENTAN
1-28	Ki ar penn-maro
29-46	Ostaliri ar jistr mad
47-58	An Ankou dimezet
59-79	An Diaoul-Pôtr
80-103	Pôtr e skourje ler
104-128	Ar Penn-baz dero
EIL LODENN
131-151	Ar c'haz du^[10]
152-165	Eun nozvez Nedeleg
166-238	Kloareg Kersaozon^[11]
239	(Taolenn)

Div lodenn zo el levr

el lodenn gentañ e kaver 6 eus 7 kontadenn embannadur 1902,
en eil lodenn e kaver 3 eus 6 kontadenn embannadur 1908.

Eus an daou levr all e vank 4 c'hontadenn:

eus al levr kentañ:
- Pipi ar Bourdou ha Yan an Asanter, moarvat ne oa ket kavet mat a-walc'h.
eus an eil levr
- Beaj Fañch Ar Minous da Bariz...
- Kovizion eur pôtr Yaouank
- Job an ti-all

Unvaniñ

Abalamour d'an unvaniñ degaset gant emglev ar skrivagnerien e 1908 e voe kemmet doare-skrivañ geriennoù zo, en ur virout doareoù tregeriek ("z" ebet e gerioù evel "anaveet, anean, bean, de, gweenn, ive, koueet, neve, ru, trugare", hag all).

e 1902

- pajenn 68 : ar mestro, an treo
- pajenn 69 : skwiz ê
- pajenn 106 : lez da voto
- pajenn 107 : treo all
- pajenn 108 : (karget a) zonezono, parko
- pajenn 109 : dellido, pividik a vado
- pajenn 121 : sonjo
- pajenn 196: kildroenno

Ouzhpenn al liesterioù en o e kaver ivez lod en ou:

toullou (106); juntou, a-wechou (107); e waziou, sailhou-pik (108)

e 1908

Daoust ma lavar an oberour klask unvaniñ, e vir alies doareoù tregeriek, ken e kaver an daou zoare aliezik (hag a-wechoù an daou stumm er memes frazenn):

a-wechoù eo, a-wechoù e :
- pajenn 21 : n'e ket Itien eo ken n'e ken gantan, diskarg eo e gonsians, n'e ket mantrus
- pajenn 68 : n'e ket d'ac'h
- pajenn 69 : n'e ket gwir, n'e ket sec'hed, pan e toull
- pajenn 96 : N'e ket se eo se.
- pajenn 112 : vel eo dleet, n'e ket gwir
a-wechoù o, a-wechoù ou :
- pajenn 18 : ivinou, stalafou, a galonou, deliou ha boto, serr da c'heno
- pajennoù 68 ha 89 : tudou; pajenn 93 tudo
a-wechoù er-meaz (hervez distagadur Leon) a-wechoù er-maez, e-kichen da vez
- pajenn 18 : er-meaz da distanan
- pajenn 67, 68 : er-meaz
- pajenn 69 : otro (aotrou); d'ac'h (deoc'h) ;
- pajenn 110 : er-maez, 'maez
kemmadur d/z a-wechoù, kemmadur ebet a-wechoù all:
- pajenn 21 : da zen, da derc'hel
verboù zo a echu gant a, re all gant an:
- pajenn 21 :flastra, paran
pajenn 67 : fazi: 35 vla, e-lec'h 35 pla.

e 1925

- pajenn 28 : war-zu
- pajenn 29 : ar mestrou, an traou, skuiz eo,
- pajenn 53 : lez da votou, (karget a) zonezonou,
- pajenn 54 : parkou, dellidou
- pajenn 60 : sonjou
- pajenn 108 : kildroennou
- pajenn 232 :
  - emean (skrivet bremañ emezañ), pakan (pakañ), d'ean (dezhañ), warnan, aman, heman...
  - tennou, a-wechou, taoliou
- pajenn 233 : sur oun

Er XXI^añ kantved

Pipi Gonto. Emgleo Breiz. 2001. Adembannadur e falc'huneg, ha n'eo ket er skritur orin. Ret e vefe gwiriañ peseurt kontadennoù zo bet adembannet neuze.

Notennoù ha daveennoù

↑ Er pajennoù 15, 59, 77, 113, 137, 177 ha 205.
↑ Skrivet e "Kervabrouz" (Koadoud, Aodoù-an-Hanternoz), "an de kentan ar bla 1902".
↑ Goap eus Kerneviz ; anv eus Dreyfus e-barzh : daoust hag abalamour da se ne voe ket adembannet ? dister a-walc'h eo an danvez.
↑ Pennad an Annales de Bretagne : [1].
↑ Doare 1908 Pipi Gonto war lec'hienn an Institut de Documentation Bretonne et Européenne.
↑ anvañ
↑ Galv d'an arbennigourien !
↑ Sinet : E. AR MOAL.
↑ Disinadur.
↑ A gaved en embannadur 1908.
↑ A yelo d'ober lodenn gentañ ar romant Roue al Lazh.

[1] Er pajennoù 15, 59, 77, 113, 137, 177 ha 205.

[2] Skrivet e "Kervabrouz" (Koadoud, Aodoù-an-Hanternoz), "an de kentan ar bla 1902".

[3] Goap eus Kerneviz ; anv eus Dreyfus e-barzh : daoust hag abalamour da se ne voe ket adembannet ? dister a-walc'h eo an danvez.

[4] Pennad an Annales de Bretagne : [1].

[5] Doare 1908 Pipi Gonto war lec'hienn an Institut de Documentation Bretonne et Européenne.

[6] anvañ

[7] Galv d'an arbennigourien !

[8] Sinet : E. AR MOAL.

[9] Disinadur.

[10] A gaved en embannadur 1908.

[11] A yelo d'ober lodenn gentañ ar romant Roue al Lazh.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]