Asteroidenn
Un asteroidenn zo ur c'horf-egor bihan. Reolennoù resis zo da anvadur an asteroidennoù.
Asteroidennoù ha douargroazieroù
kemmañ
Un asteroidenn zo un tamm roc'h, enni houarn pe nikel a-wechoù, hag a vez o treiñ en-dro d'an Heol. Al lodenn vrasañ eus an asteroidennoù zo lec'hiet etre ar planedennoù Meurzh ha Yaou war ur gouriz, an hini pennañ. War ul ledander a 70 milion a gilometradoù ez eus milionoù anezho.
Mard emaint lec'hiet eno ez eo abaoe ganedigezh an Hollved, n'o deus ket gellet en em vodañ e planedennoù. Yaou eo a zalc'h anezho er gouriz-se, gant he nerzh e vez diheñchet reoù a zo a gemm amestez.
Un nebeud anezho a c'hell kejañ ouzh amestez an Douar da c'houde : douargroazieroù a reer anezho neuze.
Tri rummad douargroazieroù zo : ar re "Apollon", ar re "Amor" hag ar re "Aten" (diwar anv an asteroidenn vrudetañ e pep strollad).
An holl asteroidennoù, pe dost, zo bet renablet.
Ar riskloù war an Douar
kemmañ_(cropped).jpg)
Er mare-mañ ez eus war-dro 20 000 asteroidenn nepell diouzh an Douar, met bihan-tre eo ar riskl a genstok gant ar re vrasañ anezho. Apofis (320 m a hirder) eo ar gudenn siriusañ a zo bet kavet betek-henn, met n’eus nemet 1 riskl diwar 45 000 e kouezhfe, er bloavezh 2036. Bep bloaz e kouezh asteroidennoù kalz bihanoc’h.
Ur wech an amzer ez eus re gant ur vent etre : e 1908 e kouezhas unan 50 m a hirder e Siberia – ken kreñv eo bet an darzhadenn ha mil gwech hini bombezenn Hiroshima, hag ur mil den bennak a voe lazhet. Mar bije c’hoarvezet teir eurvezh diwezhatoc'h e vije kouezhet war Voskov, a vije bet peurzistrujet.
Bep bloaz e vez reier bihanoc’h o tarzhañ uhel en aergelc'h gant un nerzh kevatal da hini ur vombezenn derc'hanel.
An hini souezhusañ a voe e 2002 a-us ar Mor Kreizdouar, etre Libia ha Kreta : mar bije kouezhet teir eurvezh hanter kentoc'h e vije erruet er Stad Jammu ha Kachmir en India an Norzh, tost da Bakistan ; marteze e vije bet loc'het ur brezel nukleel etre India ha Pakistan en abeg d'an darzhadenn-se, a vije bet komprenet evel un dagadenn.
Studiet eo bet gant an National Aeronautics and Space Administration (NASA) ar pezh a c’hoarvezje mar kouezhje un douargroazier brasoc’h eget 1 km a dreuzkiz : ker bras e vije an distruj ha miliadoù a wechoù distruj holl armoù nukleel ar bed ; kas a raje milionoù a donennadoù douar en aergelc'h ; stanket e vije skinoù an Heol e-pad bloavezhioù, ha loc'het ur « goañvezh nukleel ». Da get ez aje an holl oberioù o deus ezhomm eus an Heol : al labour-douar, ar panelloù-heol, al loened hag ar plant o kreskiñ, hag all. Kemmet e vije ul lodenn vras eus mont en-dro hor c'hevredigezh, ha dreist-holl e vefe un naonegezh planedennel degaset war an Douar. Diaes-tre e vije d'an denelezh en em voazañ diouzh ken trumm ur c'hemm.
En em wareziñ, daou zoare
kemmañE 1998 e c'hourc'hemennas ar C’hongres amerikan digant an NASA evezhiañ an asteroidennoù brasoc’h eget 1 km o zreuzkiz. War-dro 1 200 anezho zo bet kavet, ha dister eo ar riskloù ganto. Risklusoc'h eo ar re a zo bihanoc’h, rak kalz niverusoc'h int. Pep douargroazier etre 100 ha 1 000 m a dreuzkiz a c’hallje lazhañ milionoù a dud. Ouzh o listennañ emañ an NASA c'hoazh, met petra a c’hellfemp ober evit en em wareziñ ?
Diskoulmañ ar gudenn kent ma c’hoarvezfe
kemmañMar merzher bezañs ar riskl un 20 pe 30 bloavezh en a-raok e c'haller raktresañ un diskoulm : lakaat amestez an douargroazier da vrasaat pe da vihanaat evit ma ne gejfe ket ouzh an Douar. Tri raktres bras zo evit kement-se.
- Ar gefridi B612, ijinet gant an Amerikaned Russel Schweickart hag Edward Tsang Lu.
- Dre ma vefe dic'hallus kas ul lestr egor gant trawalc'h a drelosk evit mont en-dro e-pad degadoù a vloavezhioù o deus bet ur mennozh all : staget e vefe un egorlestr emgefreek hag emren trelosket gant ur greizenn derc'hanel vihan. Emañ an NASA o prientiñ an arc'hwelerezh-se evit kefridioù war Yaou. Prest e vefe ar gefridi B612 e-tro ar bloavezhioù 2015(Da wiriañ). Ar gudenn bennañ eo penaos stagañ an egorlestr ouzh an douargroazier, dreist-holl mar tro hennezh warnañ e-unan.
- Un doare all a zo bet kinniget gant Tsang Lu evit ma ne vefe kudenn ebet gant ar stagañ.
- Ret e vefe ober gant an dedennerezh kerc'hellel a zesachfe an asteroidenn. An egorlestr a vefe nepell diouzh an asteroidenn ha mont a rafe war-raok, an dedennerezh a rafe ar peurrest. Hervez e jedadennoù ne vefe ket ezhomm eus ur greizenn derc'hanel, an dour-tan boas a vefe bastus.
- An trede doare eo arverañ bannoù an Heol o skeiñ war ur melezour hag ul « lien heolel» 10 000 m² e c'horread.
- Emañ Alamaned an DLR (Deutsche Zentrum für Luft und Raumfahrt, "Kreizenn Alaman an Aer hag an Egor") o labourat war ar raktres-mañ. Kevatal da 10 g (98,0665 m/s²) e vefe ar c'hwimm, ha dibaouez a-hed kantvedoù. Ur gudenn a chom : penaos fardañ ul lien tanav ha skañv a-walc’h a c’hellfed dispakañ en egor ? E 2006 e klaskas ur strollad Japaniz displegañ ul lien 700 m² e c'horread en egor, hep berzh avat. An eil kudenn eo penaos stagañ al lien-se ouzh an asteroidenn ?
Klemm a ra tud, abaoe 1994, en abeg d'un dañjer bras a c’hellfe bezañ degaset gant an doareoù-se. Ar steredoniour amerikan Carl Sagan, a grouas meizad ar « goañvezh nukleel », a zisplege ne rankfed ket ober war-dro an doareoù da ziheñchañ en a-raok, met gortoz ar mare diwezhañ. Soñjal a ra d’ar glemmerien e c'hallfed neuze diheñchañ asteroidennoù war-du an Douar, dre ma ouifemp ober ar c’hontrol. Kalz dañjerusoc’h c’hoazh e c’hellfe bezañ mar befe resis-tre an diheñchañ. Un arm diharz e teufe da vezañ evit ar broioù gouest d’ober kement-mañ.
Diskoulmañ ar gudenn war ar prim
kemmañEr c’hontrol, mar dizolofemp bezañs an dañjer d'ar mare diwezhañ pe mar befe dalc'het stad eus evezhiadenn Carl Sagan e chomfe un nebeud doareoù war ar prim.
- Ar raktres Icare, kinniget gant studierien ar Massachusetts Institute of Technology (MIT) er Stadoù-Unanet e 1968.
- Lakaet e vije ur vombezenn derc'hanel da darzhañ tost d'an douargroazier, a vije pellaet. Hiziv an deiz ez eo c’hoazh unan eus an diskoulmoù gwellañ a vije implijet evit gwareziñ an Douar.
- Gant ar gefridi Don Quijote, a voe kinniget e 2010 gant Europiz, e vo kaset div sonterez egor betek gorre un asteroidenn.
- Ar sonterez kentañ, 500 kg houarn hag 1 donennad dour-tan enni, a yaje da 35 000 km/h a-benn en asteroidenn. An eil sonterez a enrollje an darvoudenn hag a gasje an disoc’hoù d’an Douar. Resisoc’h eo an doare-se eget an hini kentañ. Heñvel e chom ar bennaenn : pellaet e vije an asteroidenn.
Ur gudenn a vije marteze gant hent nevez an asteroidenn, a c’hellje kejañ adarre ouzh hini an Douar un nebeud bloavezhioù diwezhatoc'h.
Un eil kudenn zo ivez : gant an taol e c’hellje ar roc’h en em rannañ e lodennoù bihanoc’h a vefe dañjerusoc’h, ha dic'hallus e vije difoarañ diouto-holl.
Ul lodenn vras eus ar steredoniourien a soñj e vije an doareoù-se da vezañ implijet d'ar mare diwezhañ-holl hepken.