Emirelezh Treuzjordania : diforc'h etre ar stummoù
Pajenn krouet gant : "{| class="infobox" cellspacing="2" style="font-size:85%;" |- | colspan="2" align="center" style="background-color:Green; color:#FFFFFF; font-family:Verdana, Arial, Helvetic..." |
(Disheñvelder ebet)
|
Stumm eus an 7 C'hwe 2015 da 11:28
Emirelezh Treuzjordania (arabeg : إمارة شرق الأردن – Imārat Charq al-Ourdoun, "Emirelezh Reter ar stêr Jordan") a reer eus ur Stad a voe krouet e 1921 da heul Emsavadeg Veur an Arabed (1916-1918), ha gwarezet gant ar Rouantelezh-Unanet.
A-c'houde Kuzuliadeg Kaero, a voe dalc'het e miz Meurzh 1921, e voe fiziet Treuzjordania e tiernac'h an Hachemited : Abdoullah, anezhañ trede mab cherif Mekka Hussein ben Ali, a voe anvet da emir Treuzjordania dindan evezh ur c'hannad eus ar Rouantelezh-Unanet.
Emirelezh Treuzjordania | |
إمارة شرق الأردن Imārat Charq al-Ourdoun | |
Melestradur | |
Rouantelezh-Unanet | Rouantelezh Hedjaz |
Arouezioù | |
Banniel 1928-1939 | Banniel goude 1939 |
An tiriad meret dre leuriad an R-U evit Palestina | |
Gouarnamant | |
Gouarnamant | Monarkiezh |
Emir | Abdoullah I |
Ren | 1921-1946 |
Kêr-benn | عمّان Ammān 31° 57' N - 35° 56' R |
Yezh ofisiel | Arabeg |
Amzeroniezh | |
• Kuzuliadeg Kaero | Miz Meurzh 1921 |
• Kurunadur | 11 a viz Ebrel 1921 |
• Dizalc'hiezh velestradurela voe | 25 a viz Ebrel 1923 |
• Feur-emglev R-U/Emirelezh |
20 a viz C'hwevrer 1946 |
• Rouantelezh | 22 a viz Meurzh 1946 |
• Dizalc'hiezh werc'hek | 25 a viz Mae 1946 |
Hiziv e | Jordania Arabia Saoudat |
Istor
Da vare an Impalaeriezh otoman e oa an darn vrasañ eus Treuzjordania e vilayet (proviñs) Siria ; a-viskoazh e oa pobl Treuzjordania an Norzh desachet gant Siria, pa oa hini ar Su tost da Arabia, ma oa rouantelezh hachemit an Hedjaz. E-kerzh ar Brezel-bed kentañ e c'hoavezas Emsavadeg Veur an Arabed a-enep an Impalaeriezh otoman, hag e Treuzjordania pergen e voe emgannoù. Gant harp an ofiser kembreat Thomas Edward Lawrence e c'hallas cherif Mekka kas an emsavadeg da bennvat, ar pezh a vuanaas diskar an Impalaeriezh otoman.
Pa voe echu gant ar Brezel-bed kentañ, ha da heul an emglevioù kuzh Sykes-Picot (1916), e voe dasparzhet trevadennoù an Alamaned hag an tiriadoù otoman d'ar Gevredidi gant Kevredigezh ar Broadoù.[1]
- Bro-C'hall a voe mestrez war Liban ha Siria.
- Ar Rouantelezh-Unanet a voe mestrez war Mezopotamia ha Palestina.
D'ar 7 a viz Meurzh 1920 e Damask e voe krouet Rouantelezh Arab Siria (hachemit) gant Kuzul Vroadel Siria ; Treuzjordania an Norzh a oa un darn vras eus ar rouantelezh nevez, tra ma oa Su ar vro en Hedjaz.
Diskaret e voe rouantelezh kentañ Siria gant ar C'hallaoued goude o zrec'h en Emgann Maisaloun, nepell diouzh Damask, d'an 23 a viz Ebrel 1920 : ne voe Stad ebet ken e Norzh Treuzjordania betek ma teuas cherif Mekka dre ar Su gant ul luadig a 300 den da gemer Ma'an, ur gêr e Su an tiriad (sellit ouzh ar gartenn), d'an 20 a viz Du 1920 ; e miz Meurzh 1921 e voe an darn vrasañ eus Treuzjordania dindan beli ar cherif Abdoullah.
Er miz-se end-eeun e voe dalc'het Kuzuliadeg Kaero, ma voe divizet envel breur ar cherif, Faisal ben Hussin, da roue Iraq hag ar cherif e-unan da emir Treuzjordania ; div Stad a voe krouet neuze, ha Treuzjordan ne vije ket endalc'het gant ar Stad yuzev a oa war-nes bezañ krouet ivez war glann gornogel ar stêr Jordan.
D'an 11 a viz Ebrel 1921 e stalias an emir Abdoullah ben Hussein e c'houarnamant en Emirelezh Treuzjordania, dindan evezh ar Rouantelezh-Unanet.
D'ar 15 a viz Mae 1923 ez anzavas an R-U e oa Emirelezh Treuzjordan ur Stad renet gant an emir Abdoullah ben Hussein ; fuloret e voe ar sionourien abalamour ma oa disrannet Treuzjordan diouzh Palestina, ar pezh a grenne war ar Stad yuzev a vennent sevel er Reter Nesañ.[2]
D'an 23 a viz Mae 1923 e voe distaget an emirelezh diouzh ar Rouantelezh-Unanet, ha d'ar 25 a viz Mae diouzh Palestina.
E 1925 e voe lakaet proviñsoù Ma'an hag Aqaba, a oa e rouantelezh Hedjaz betek neuze, en emirelezh gant an emir Abdoullah, ar pezh a grouas un digor strategek war ar Mor Ruz dre borzh Aqaba.
E 1928 e voe sinet ur feur-emglev etre an R-U hag an emirelezh : dizalc'h e oa ar stad arab, met ar Rouantelezh-Unanet a vire soudarded war an tiriad evit skoazellañ an emirelezh da stourm ouzh aloubadegoù pobladoù eus Norzh Arabia Saoudat a-vremañ er Su d'an tiriad ; an R-U ivez a rae war-dro an aferioù estren ha war-dro ul lodenn eus kellidsteuñv ar Stad. Ken abred ha miz ebrel 1928 e voe embannnet ur vonreizh hag ur Parlamant a 21 ezel a voe dilennet e e miz C'hwevrer 1929.
D'an 22 a viz Meurzh 1946 e voe sinet ur feur-emglev gant ar Rouantelezh-Unanet hag emirelezh Treuzjordania, a roas he dizalc'hiezh da Dreuzjordan ; daou viz diwezhatoc'h, d'ar 25 a viz Mae 1946, e voe an emi Abdoullah ben Hussein lakaet da roue gant Parlamant an emirelezh, a gemmas hec'h anv e Rouantelezh Hachemit Jordania.
Notennoù
- ↑ Emglevioù Sykes-Picot (fr)
- ↑ The Making of Transjordan (en)