Yezh ar bleunioù

Yezh ar bleunioù^{(Daveoù a vank)} a reer eus un doare da gas kemennadennoù kuzh dre aozañ bokedoù bleunioù.
A-viskoazh ez eus bet graet gant bleunioù evit ezteurel fromoù : bleunioù zo bet kavet e bezioù Homo neanderthalensis e Shalidar (Kurdistan. Helavar e oa ar bleunioù en Henc'hres ha Henroma ; peuzkollet eo bet ar yezh-se, met diwar ar pezh a chome anezhi ez eo bet roet ul lañs nevez da yezh ar bleunioù en Europa ar Grennamzer a-drugarez d'ar varc'hegiezh.
Er Bibl, e Kanenn ar C'hanennoù, e kaver bleunioù arouezius.
E broioù ar Reter-Nesañ e teuas ar yezh da vezañ kemplezhek-kenañ, dre ma veze roet d'ar bleunioù anvioù arabek pe durkek a genglote gant ar gerioù lec'hiel gwirion a zouge ster ar c'hemennadennoù. Kemm-digemm e oa yezh ar bleunioù hervez ar sevenadurioù, ne c'halle ket ur Bersianez kompren ur boked a oa bet aozet evit ur Sirianez.
Er broioù europat avat ez eus sterioù boutin d'ar vleunienn-mañ-bleunienn a-dreuz klouedoù ar yezhoù. William Shakespeare, en e bezh-c'hoari The Tragical History of Hamlet, Prince of Denmark, a zispleg sterioù arouezius lod bleunioù.

Teodek e vez ar bokedoù bleunioù
pa ouzer o aozañ

Barzhoniezh vleuñvel
ha yezh ar bleunioù
London, 1877

Berzh a reas yezh ar bleunioù en XIX^vet kantved e Bro-Saoz da vare ar rouanez Victoria (ren : 1837-1901) ha pelloc'h e Stadoù-Unanet Amerika, pa veze arabat ezteurel santadoù a garantez e kevredigezh strizh-kenañ ar mare-se.

Orin ar c'hiz

Eus lez Kergustentin en impalaeriezh otoman (Istanbul e Turkia a-vremañ) e teuas ar c'hiz, pa oa an tulipez rouanezed al liorzhoù eno abaoe ma oant deuet eus an Himalaya er bloavezh 1000.
Dre ar varzhez Lady Mary Wortley Montagu (1689-1762) ez erruas e Bro-Saoz e 1717, tra ma voe degaset da Sveden gant ar skrivagner ha beajour gall Aubry de la Mottraye (1674-1743) dek vloaz diwezhatoc'h, e 1727.
Berzh a reas yezh ar bleunioù e Bro-C'hall adalek 1810 betek 1850, e Bro-Saoz er mare viktorian betek 1850 ivez ; en hevelep mare e veze diouzh ar c'hiz en Alamagn, e Belgia hag e peurrest Europa, er Stadoù-Unanet ha betek Suamerika.

Geriadurig ar bleunioù

Setu amañ ar sterioù a roer d'ar bleunioù e broioù ar C'hornôg dre vras ; evel-just e c'hall ar vleunienn-mañ-bleunienn dougen ur ster disheñvelik a vro da vro.

Diouzh o anvioù latin eo renket ar bleunioù.
O anvioù brezhonek, pa vez, a gavor dre vukañ al logodenn war ar skeudenn.
Dindan pep skeudenn emañ arouez ar vleunienn dre vras hag ar gemennadenn ersis pe resisoc'h a zegas, diouzh he livioù a-wechoù.

A

Acacia decurrens Surentez	Achillea millefolium Kalonegezh	Aconitum napellus Fals-surentez	Adonis amurensis Doan garantez
Den ne oar en ho karan.	Ho karout a vennan daoust pe zaoust.	Disfiziit diouzh ur vignonez.	Klozañ a ra ma c'halon c'hloazet.
Ageratum conizoides Fiziañs	Alcea rosea Karantez eeun	Amaranthus caudatus Karantez padus	Amaryllis belladonna Ardoù
C'hwi eo ar mad priziusañ.	• Gwenn : Karantez divragerezh • Roz : Karet dre guzh • Mouk : Keuz diwar garantez • Liesliv : Nec'h diwar garantez	Netra na'm skuizho.	• Roz : Re jolif oc'h. • Ruz : Re lesaet oc'h.
Anagallis arvensis Gortoz	Anemone Dalc'hegezh	Angelica sylvestris Awen	Antirrhinum majus C'hoantoù
Deuit, emaon ouzh ho kortoz.	• Glas : Dalc'het on gant fiziañs. • Ruz : Krediñ a ran em c'harantez. • Melen : Garedonet e vo ma dalc'husted.	Soñjoù uhel a zegasit.	Deuit an abretañ ar gwellañ.
Aquilegia vulgaris Follentez, tristidigezh	Aristolochia Uhelegezh	Artemisia absinthium C'hwervoni	Artemisia vulgaris Fealded ar priedoù
Strafuilhet on ganeoc'h.	• Ruz : Sevel a rin betek ennoc'h. • Melen : Kalskit mont betek ennon.	Ma c'halonizañ a rit.	Netra na'm zistroio diouzh ma deverioù.
Arum sp. Ene	Asphodelus sp. Kalon dilezet	Aster sp. Karantez fizius
Selaouit hoc'h ene ; galvet eo gant ma hini.	Mantret eo ma c'halon.	• Glas ha gwenn : Kredit ennon. • Mouk : Ho karout a ran muioc'h eget na rit.

B

Begonia Kaloniezh	Bellis perennis Mennad	Borago officinalis Dalc'hegezh ar galon	Brimeura amethystina Fiziañs
Mignoniezh kalonek.	Deoc'h eo ma c'harantez.	Karet abaoe pell.	Start e kredan ennoc'h.

C

Calceolaria uniflora Eured	Calendula officinalis Glac'har	Callistephus chinensis Bri, fiziañs	Calluna vulgaris Nerzh
Ur goulenn a vo dizale. Ha gortoz a rankan ?	Trist on pell diouzhoc'h.	• Glas : Krediñ a ran ennoc'h. • Gwenn : C'hwi eo an hini genedusañ • Roz : C'hwi eo an hini garetañ.	Bagol eo ma c'harantez.
Calystegia sepium Hegasted	Campanula sp. Jolifted	Camellia Lorc'h	Carduus Displijadur
• Glas : Gortoz a rin devezhioù gwelloc'h. • Gwenn : Perak tec'hel a-zirazon ? • Roz : Tommañ a rin ouzhoc'h.	Perak ma lakaat da c'houzañv ?	• Gwenn : Faeañ ma c'harantez a rit. • Ruz : An hini vravañ oc'h. • Roz : Lorc'h zo ennon gant ho karantez.	Nec'het on gant ho komzoù.
Celosia cristata Hiraezh	Centaurea cyanus Lentegezh	Centaurea maculosa Keloù a garantez	Chamaemelum nobile Joa
Lavarit ho soñj eta.	Ne gredan ket anzav ma c'harantez ouzhoc'h.	Ho karout a ran bepred.	Joa wirion am eus ouzhoc'h.
Chrysanthemum ×morifolium Karantez aet da get	Clematis sp. C'hoantoù	Colchicum automnale Oaz	Conium maculatum Kadarnded
• Gwenn : Karantez nevez ebet. • Roz : N'hoc'h eus ket meizet ennon. • Glas : Kredet em eus ennoc'h.	• Glas : Spi am eus e stekin ouzhoc'h. • Gwenn : Gant ma erruin en ho kalon.	Nag ho kwelout am doagn.	Prest on da dalañ ouzh ar marv.
Convallaria majalis Jolifted diheverzh	Coreopsis sp. Kenoaz	Crocus sp. Nec'h	Cyclamen sp. Kened, oaz
Ho kened eo ho ficherezh gwellañ.	Gouzout ez oc'h karet am doagn.	• Glas: Spi hag aon am eus • Melen : Dinec'hit-me. • Mouk : Keuz hoc'h eus ouzh ma c'harout. • Ruz : Aon am eus rak ar c'harout betek re.	Ho kened am dic'hoanag.
Cytisus Diuz
Karout div wech ne c'hallit ket.

D

Dahlia sp. Anaoudegezh	Datura stramonium Fiziañs stroñset	Delphinium sp. Sorb	Dianthus barbatus Estlamm
• Liesliv : deoc'h eo ma holl soñjoù. • Melen : Peurleun a levenez eo ma c'halon. • Ruz : Ma hevoud eo ho karantez.	Na gredit ket er falsprezegerezh.	• Gwenn : Dever zo warnon. • Livioù all : Diwezhatoc'h.	Setu-me ho sklav.
Dianthus caryophyllus Birvidigezh	Dictamnus albus Grad-vat	Digitalis purpurea Friantiz
• Gwenn : Bev eo ma mignoniezh. • Roz : Bervant eo ma c'harantez. • Ruz : Kredenn am eus en ho karantez.	• Gwenn : Davedoc'h e ya ma soñjoù. • Limestra : Ma c'halon ne zisoñj ket.	Ne c'hallan mui kuzhat ma c'harantez.

E

Erysimum cheiri Dalc'hegezh	Euphorbia sp. Karantez
• Gwenn : Feal eo ma c'halon. • Ruz : Digemm eo ma c'harantez. • Tan : Ho karout a ran mui-ouzh-mui.	Ganeoc'h eo bet dihunet ma c'halon.

F

Fritillaria sp. Estlamm	Fuchsia sp. Birvidigezh ar galon
Diwar estlamm ne nac'hin netra ouzhoc'h.	• Ruz : Ho karout a ran a-greiz kalon. • Ruz ha gwenn : Ho karantez eo ma c'hredenn. • Ruz ha mouk : Divrall eo ma c'harantez.

G

Galanthus nivalis Kroaz	Gardenia Gwirionded	Gentiana lutea Poan	Gladiolus communis Emgav
Brasoc'h karantez goude ar groaz-se.	Gwirion eo ma c'harantez.	Gouzañv a ran pa dec'hit.	(Diwar niver ar bleunioù er boked e ouzer eur an emgav.)

H

Helianthus annuus Trelladur	Helichrysum stoechas Keuz peurbadus	Heliotropium europaeum Joa	Hyacinthus sp. Levenez ar galon
Ne welan nemedoc'h.	Poan beurbadus.	• Gwenn : Ho mignoniezh hepken a c'houlennan. • Mouk : Fiziek e choman.	• Gwenn : Laouen ouzh ho karout. • Glas : Laouen gant ar spi a roit din. • Melen : Eürus e viot gant ma c'harantez. • Roz/Ruz : Don ennon emañ ho karantez.
Hydrangea macrophylla Froudenn	Hypericum perforatum Gortoz	Hyssopus officinalis Yenien
• Arwer : Lezit-me da c'hoanagiñ. • Glas : Ho froudennoù am doagn.	Frankiz da zont.	Perak bout diseblant ?

I

Impatiens balsamina Breskted	Ipomoea purpurea Mignoniezh emroet	Iris sp. Kalon dener	Ixia sp. Dalc'hegezh
• Unliv : Karantez nec'het. • Liesliv : Karantez faeet.	Kontit war ma emroüsted.	• Glas : Ho karout a ran tener. • Gwenn : Ho karout a ran gant fiziañs. • Melen : Ho karout a ran gant hevoud.	Ho karout a rin da viken.

J

Jasminum sp. Karantez orgedus

• Gwenn : Krogit da'm c'harout. • Melen : Mennet on da vout pep tra deoc'h.

L

Lathyrus odoratus Falselevez	Lavandula sp. Teneridigezh doujus	Leontopodium alpinum Noblañs dinamm	Leucanthemum vulgare Eeunded ar galon
N'ho kredan ket.	Ho karout a ran gant doujañs.	Un eñvor nobl ha glan a virin ac'hanoc'h.	C'hwi hepken a welan.
Lilium sp. Glanded, meurded	Lonicera sp. Liammoù
Glan eo ma c'harantez.	Liammoù a garantez.

M

Malva alcea Poan galon	Melilotus officinalis Douster	Melissa officinalis Deltu	Mentha arvensis Koun
N'anavit ket ma foan.	Na gemmomp ket.	Diaes eo din mestroniañ ma c'harantez.	Koun ha spi am eus.
Mimosa pudica Kizidigezh vras	Mirabilis jalapa Evezhiegezh	Myosotis sp. Koun feal	Myrtus communis Nerzh ar galon
Un netraig am feuk.	Ret eo bout evezhiek.	Na'm ankouait ket.	Amprouet eo ma c'harantez.

N

Narcissus jonquilla Melkoni	Narcissus poeticus Emgarantez, vended	Narcissus pseudonarcissus Dale	Nymphaea alba Diseblanted
Jastrañ a ran gant ar garantez.	Digalon oc'h.	Gortozomp ar mare emsav.	N'ouzit ket karout.

O

Ocimum basilicum Kasoni, paourentez	Orchidaceae Gred	Origanum majorana Kened
Ho tisprizoù a gounaan.	• Gwenn : Karantez c'hlan. • Liesliv : Karantez uhelek.	D'an holl e plijit.

P

Paeonia officinalis Gwirionded	Papaver rhoeas Friantiz vresk	Papaver somniferum Hunvreoù.	Passiflora sp. Gloaz
• Gwenn : Eveshait ouzhoc'h. • Roz : Na gontit nemet warnon. • Ruz : Ma c'harantez zo a-evezh warnoc'h.	En em garomp an abretañ ar gwellañ.	Hunvreal a ran ennoc'h.	Gouzañv a ran en abeg deoc'h.
Pelargonium capitatum Ratozhioù	Pelargonium roseum Karantez varzhoniel	Pelargonium sp. Karantez	Petunia sp. Skoilh
• Brizhellet : C'hoantoù eürus. • Gwenn : Glanded ar ratozh. • Roz : Birvidigezh ar ratozh.	Hoalet on gant ho karantez	• Gwenn : Ne gredit ket em c'harantez • Roz : Eürus on en ho kichen • Ruz : Bepred e soñjan ennoc'h.	Ul lizher zo bet daspaket.
Philadelphus coronarius Eñvorenn	Phlox sp. Flammenn	Pimpinella anisum Promesa	Polianthes tuberosa C'hoant
Soñj ac'hanoc'h a zalc'han bepred.	• Brizhellet : Devit ma lizheroù. • Ruz : Deviñ a ran evidoc'h.	Kontit warnon.	Ma c'halon ho c'hoanta.
Primula vulgaris Kentañ karantez
C'hwi hepken am eus karet a-viskoazh.

R

Ranunculus acris Levenez	Ranunculus asiaticus Rebechoù	Reseda lutea Teneridigezh	Rhododendron ferrugineum Kranded
Laouen o karout.	• Gwenn : Perak treiñ kein ouzhin ? • Melen : Dianaoudek oc'h. • Ruz : Dianzav ma c'harantez a rit.	Karout ha goanagiñ a ran.	C'hwi eo an hini genedusañ.
Rhododendron ocidentalis Levenez ar garantez	Rosa Karantez	Rosa canina Hevoud dibad	Rosmarinus officinalis Kalon eürus
• Gwenn : Laouen o c'houzout ez oc'h karet. • Roz : Laouen o vezañ karet.	• Gwenn : Karantez o huanadiñ. • Roz : Le a garantez. • Roz, bras : Rouanez ar galon • Te : Galanterezh.'	Re vuan e tremen an devezhioù laouen.	Eürus on p'ho kwelan.
Rubia tinctorum Falsprezegerezh
Falsprezegerezh eo.

S

Salvia pratensis Bri	Saponaria officinalis Kañv	Scabiosa columbaria Tristidigezh	Sempervivum tectorum Yenadur
Prizañ a ran ho perzhioù mat.	Don eo ma glac'har.	Er begin emañ ma ene.	Na kemmet oc'h !
Senecio cineraria Poan-galon	Silene Mezvidigezh	Stachys officinalis Mignoniezh	Syringa vulgaris Esmae kentañ ar garantez
• Glas : Karantez er boan. • Gwenn : Eñvorenn boanius. • Melen : Kañv kriz.	(Daougementiñ a ra ster ar bleunioù all)	Didorrus eo ma mignoniezh.	• Gwenn : En em garomp. • Mouk : Deoc'h eo ma c'halon.

T

Tagetes patula Disrann	Taraxacum sp. Strew	Thymus vulgaris Karantez padus	Trifolium pratense Entremar
Perak emaon ken pell diouzhoc'h ?	Had mat a strewan.	Biken n'ho ankouain.	Gouzout a garjen.
Tropaeolum majus Diseblanted	Tulipa sp. Disklêriadur
• Gell : Serr eo ho kalon. • Melen : Netra n'ho hoal. • Mouk : Ne c'hellit mui karout.	Disklêriadur karantez.

U

Urtica dioica Krizder

Mantret on gant ho trougiezh.

V

Valeriana officinalis Kalon c'hloazet	Verbena officinalis Kuzhutadennoù	Veronica officinalis Fealded	Viburnum opulus Lorc'h
Jahinet on ganeoc'h.	Komz deoc'h dre guzh a fell din.	Bezit fiziañs ennon.	Lorc'h zo ennon ouzh ho karout.
Vinca sp. Melkoni	Viola odorata Karantez kuzh	Viola sp. Soñjoù karantezus
Ne hunvrean nemet ennoc'h.	Ra vo dianav hor c'harantez.	Deoc'h eo ma soñjoù.

W

Wisteria sinensis Teneridigezh

Mennout a ran ho karantez.

Y

Yucca aloifolia Friantiz kuzh

Deviñ a ran hep gouzout deoc'h.

Z

Zinnia sp. Friolerezh

Ne 'm c'harit mui.

Andonioù

Yezh ar bleunioù

• (fr) Nouveau Larousse Universel, Librairie Larousse, 1948 – Levrenn 1, skeudenn-stag p. 745.

Anvioù ar bleunioù

• (br) (fr) Geriadur Ménard
• (br) (fr) Fañch Duros, Herbarum vernaculi, La Digitale, 1991 (ISBN 978-2-9033-8336-7)

Levrlennadur

• (fr) Nathalie Chahine, Le petit livre du langage des fleurs, Éditions du Chêne, 2016 (ISBN 978-2-8123-1437-7) – Ma kavor orin arouezioù lod bleunioù.