Doubladur (yezhoniezh)

War dachenn ar yezhoniezh e implijer an termen doubladur (e saozneg: reduplication) evit komz eus un argerzh morfologel ma vez implijet div wezh renk-ouzh-renk gwrizienn pe kelf ur ger, pe a-dammoù pe en o fezh.

Implijet e vez alies an doubladur e brezhoneg, peurliesañ evit kreñvaat ster ur ger bennak ha liammet e vez ivez an eil elfenn ouzh eben peurvuiañ gant ur morfem (ur stagell pe un araogenn) a dalvez da etreger en degouezhioù-mañ, da skouer:

"buan-ha-buan"

"daou-ha-daou"

"mui-ouzh-mui"

"renk-ouzh-renk"

"keñver-ouzh-keñver"

"tamm-pe-damm"

"mui-pe-vui"

"den-pe-den"

"den-mañ'n-den"

"a den da den"

"koshoc'h-koshañ"

Implijet e vez an doubladur e meur a yezh disheñvel dre ar bed. Gallout a ra an doubladur talvezout da verkañ karg kevreadurezhel ur ger bennak (morfologiezh yezhadurel) pe evit kemmañ ster ur ger bennak hag evit sevel diwar ur stumm diazez gerioù all (morfologiezh deverañ) evel e brezhoneg.

Alies e c'hell bezañ ur ger heskeudennel, dreist-holl pa denn d'ar gerioù drevezañ, da skouer:

"toc'h toc'h"
"dav-dav"

Deskrivadur tipologel

A-bouez eo an doubladur war dachenn deorikel ar yezhoniezh dre ma tiskwel penaos e c'hell en em groaziañ div dachenn-studi, hini ar fonologiezh ha hini ar vorfologiezh:

War al live fonologel e vez lakaet kemm etre daou doare doubladur:

Doubladur skizhadoù, d.l.e. (heuliadoù) kensonennoù ha/pe vogalennoù
Doubladur elfennoù nann-skizhadel, d.l.e. silabennoù ha/pe moraoù.

War al live morfologel e laker kemm ivez etre an elfennoù doublet, d.l.e. gerioù, kelfoù pe gwriziennoù.

Graet e vez an "diazez" eus ar ger pe al lodenn eus ar ger da vezañ doublet ha "doublad" (saoz.: reduplicant) eus an elfenn doublet, skrivet alies RED pe a-wezhoù R hepmuiken.

Diwar patrom ar ger "morfem" e reer ivez gant an termen "doublem" (saoz. dupleme) a-wezhoù evit komz eus un doare doubladur resis gantañ an hevelep karg ha/pe an hevelep ster atav.

Peurliesañ e vez adimplijet un elfenn div wezh renk-ouzh-renk, met a-wezhoù e kaver degouezhioù ma vez implijet teir gwezh, anvet "tripladur". Implijet e vez an tripladur gant yezhoù eus familhoù disheñvel, en o zouez an eweeg, an twieg, ar chipiboeg (shipibo), ar mokileg (mokilese) ha mineg ar su.

E pingelapeg (Pingelapese), da skouer, e vez implijet an doubladur hag an tripladur:

Verb diazez	Doubladur	Triadur
kɔul 'kanañ'	kɔukɔul 'o kanañ'	kɔukɔukɔul 'o kanañ c'hoazh'
mejr 'kousket'	mejmejr 'o kousket'	mejmejmejr 'o kousket c'hoazh'

Doubladur kensonennel

A-wezhoù e vez implijet ivez an termen "doubladur" evit komz eus kensonennoù hir (saoz.: gemination), da skouer en italianeg :

penne [ˈpen.ne] ("pluñv"/"un doare toazennoù") kv. pene [ˈpɛːne] ("kalc'h")

Doubladur leun hag a-dammoù

Gant an "doubladur leun" e vez doublet ur ger en e bezh, da skouer e khameg ur yezh tibetek:

		[gin]	'ni hon-unan'	→	[gingin]	'dimp-ni'	(gin-gin)
		[jaː]	'int o-unan'	→	[jaːjaː]	'dezhe-i'	(jaː-jaː)

Gant an "doubladur a-dammoù" avat e vez doublet ul lodenn eus ur ger nemetken, da skouer e marchalleg:

		kagir	'gouriz'	→	kagirgir	'gwiskañ ur gouriz'	(kagir-gir)
		takin	'loer'	→	takinkin	'gwiskañ loeroù'	(takin-kin)

Gant meur a yezh e vez implijet an doubladur leun hag an doubladur a-dammoù, da skouer e motoueg (motu):

Verb diazez	Doubladur leun	Doubladur a-dammoù
mahuta 'kousk'	mahutamahuta 'kousk diehan'	mamahuta 'kousk (liester)'
	(mahuta-mahuta)	(ma-mahuta)

Lec'h an doubladur

An doubladur a c'hell bezañ graet e penn-kentañ ur ger (doubladur rakgerel) e dibenn ur ger ((doubladur lostgerel) pe e-kreiz ur ger (doubladur engerel), da skouer

Kavet e vez an doubladur lostgerel ha rakgerel kalz aliesoc'h evit an doubladur engerel, kalz raloc'h anezhañ.

Doubladur rakgerel en agtaeg (rakger KV- ):

		[ɸuɾab]	'abardaez'	→	[ɸuɸuɾab]	'diwezhat d'an abarzaez'	(ɸu-ɸuɾab)
		[ŋaŋaj]	'un amzer hir'	→	[ŋaŋaŋaj]	'un amzer hir (bloavezhioù)'	(ŋa-ŋaŋaj)

Doubladur lostgerel e lakotaeg (lostger -KKV):

		[hãska]	'uhel (unander)'	→	[hãskaska]	'uhel (unander)'	(hãska-ska)
		[waʃte]	'mat (unander)'	→	[waʃteʃte]	'mat (unander)'	(waʃte-ʃte)

Doubladur engerel e samoaeg (en ger -KV-):

		savali	'kerzhout a reont'	→	savavali	'kerzhout a ra'	(sa-va-vali)
		alofa	'karout a reont'	→	alolofa	'karout a ra'	(a-lo-lofa)

Tu an doubladur

Eilet e c'hell bezañ un doublad (an elfenn da vezañ doublet) a gleiz da zehoù ("K → D") pe a zehoù da gleiz ("D → K"). Peurliesañ e tegouezh an doubladur rakgerel a gleiz da zehoù keit ha ma tremen an doubladur lostgerel a zehoù da gleiz.

Setu un nebeud skouerioù:

Doubladur rakgerel K → D e koundjeneg (kunjen) komzet en Aostralia:

		[eder]	→	[ededer]	'glav'	(ed-eder)
		[algal]	→	[algalgal]	'reut'	(alg-algal)

Doubladur lostgerel D → K e sirionoeg (sirionó):

		achisia	→	achisiasia	'troc'hañ a ran'	(achisia-sia)
		ñimbuchao	→	ñimbuchaochao	'en em dizober a-dammoù'	(ñimbuchao-chao)

Kavet e vez doubladurioù savet en tu all, met raloc'h. Da skouer:

Doubladur rakgerel D → K e tilamoukeg (tillamook):

		[gaɬ]	'lagad'	→	[ɬgaɬ]	'daoulagad/lagadoù'	(ɬ-gaɬ)
		[təq]	'terriñ'	→	[qtəq]	'terriñ a reont'	(q-təq)

Doubladur lostgerel K → D e tchoukieg (chukchi):

nute-

'douar'

→

nutenut

'douar/tir (difetis unan.)'

(nute-nut)

An doubladur engerel a c'hell mont a gleiz da zehoù pe a zehoù da gleiz. Da skouer:

Doubladur engerel K → D e kileuteg (quileute):

		[tsiko]	'e wiskañs a reas'	→	[tsitsko]	'e wiskañ a rae (gwezh ha gwezh all)'	(tsi-ts-ko)
		[tukoːjoʔ]	'erc'h'	→	[tutkoːjoʔ]	'erc'ha amañ hag ahont'	(tu-t-koːjoʔ)

Gant an temiareg e vez doublet kensonenn diwezhañ ar wrizienn hag adstaget e vez a-raok vogalenn greiz ar wrizienn, da skouer:

Doubladur engerel D → K e temiareg (temiar) komzet e Malaysia:

		[sluh]	'tennañ (peurechu)'	→	[shluh]	'tennañ (diastal)'	(s-h-luh)
		[slɔg]	'dimeziñ (peurechu)'	→	[sglɔg]	'dimeziñ (diastal)'	(s-g-lɔg)

Raloc'h eo an doare doubladur resis implijet gant ar semaieg komzet e Malaysia: un doubladur rakgerel a eil elfenn gentañ hag elfenn diwezhañ an diazez, da skouer:

		[kʉːʔ]	→	[kʔkʉːʔ]	'dislonkañ'	(kʔ-kʉːʔ)
		[cruhaːw]	→	[cwcruhaːw]	'glav-puilh ar monson'	(cw-cruhaːw)

Doubladur ha argerzhioù all

Bez' e c'hell bezañ implijet an doubladur drezañ e-unan hepmuiken pe c'hoazh a-gevret gant argerzhioù morfologel all, en o zouez kengerioù (rakgerioù, lostgerioù, h.a., hag an diverkadur.

Da skouer, e tzutuc'hileg (tz'utujil) e vez savet anvioù-gwan disheñvel o ster diwar ul leksema diazez dre doubladur lostgerel elfenn gentañ an diazez ha dre stagañ ouzh ar stumm eilet-se al lostger [oχ] ouzhpenn:

[kaq] 'ruz' → [kaqkoχ] 'ruzig; damruz' (kaq-k-oχ)
[q’an] 'melen' → [q’anq’oχ] 'melenig; damvelen' (q’an-q’-oχ)
[jaʔ] 'dour' → [jaʔjoχ] 'dourek' (jaʔ-j-oχ)

Implijet e vez an doubladur a-gevret gant ul lostger gant ar somalieg evit sevel liesterioù diwar ar stummoù unander, da skouer:

[tog] 'touflez' → [togag] 'touflezioù' (tog-a-g)
[ʕad] 'tamm kig' → [ʕadad] 'tammoù kig' (ʕad-a-d)
[wɪːl] 'paotr' → [wɪːlal] 'paotred' (wɪːl-a-l)

E papagoeg (tohono o'odham) ec'h implijer an doubladur mui hiradenn ar gensonenn gentañ, da skouer:

[nowiu] 'ejen' → [nonnowiu] 'oc'hen' (liest. lodennañ) (no-n-nowiu)
[hódai] 'roc'h' → [hohhodai] 'reier' (liest. lodennañ) (ho-h-hodai)
[kow] 'dizouarañ'(ur wezh)' → [kokkow] 'dizouarañ (gwezh ha gwezh all)' (ko-k-kow)
[gɨw] 'skeiñ (ur wezh)' → [gɨggɨw] 'skeiñ (gwezh ha gwezh all)' (gɨ-g-gɨw)

Implij ha ster an doubladur

Gant ar yezhoù malayek-polinezek e vez implijet an doubladur evit sevel stumm al liester diwar stumm diazez an unander, da skouer:

Malayeg rumah "ti", rumah-rumah "tiez".

A-raok 1972 e c'helled skrivañ "2" evit merkañ an doubladur hervez reolennoù reizhskrivañ kozh ar malayeg hag an indonezeg, da skouer: orang "den", orang-orang pe orang2 "tud"

E namaeg e implijer an doubladur evit kreñvaat ster ur verb, da skouer:

Namaeg: go, "sellet;", go-go "sellet pizh"

Gant ar sinaeg hag ar japaneg e c'hell talvezout an doubladur evit merkañ al liester mar bez ezhomm evit pouezañ war fed al liester rak ne lakaer ket an diforc'h dre ret etre an unander hag al liester er yezhoù-se, da skouer:

Mandarineg: 人 rén "den", 人人 rénrén "tud; meur a hini"
Japaneg: 時 toki "amzer", tokidoki 時々 "a-wezhoù"

Implijet e c'hell bezañ gant an div yezh-se an hevelep diverradur ispisial evit merkañ an doubladur (々) daoust ha na reer ket gant ar sinalun-se ken e sinaeg unvan.

Gwezhall e talveze an doubladur evit sevel stummoù verbel resis er yezhoù indezeuropek, dreist-holl an amzer dremenet strizh hag ar stummoù peurachu. Kavet e vez roudoù eus an doubladur-se e latin, e henc'hresianeg (gant ablaut) hag e goteg. Da skouer:

Kengeltieg: *wrag- « gra », *wewrāge « greas, eure » (> guerue, geure, guere e krennvrezhoneg > eure e brezhoneg)
Latin: spondeo « touiñ a ran », spopondi « touiñ a ris »
Henc'hresianeg: leímō « mont a ran kuit », léloima « mont a ris kuit »
Henc'hresianeg: dérkomai « gwelet a ran », dédorka « gwelet a ris »
Goteg: háitan « envel », haíháit « envel a ris »

Nevez 'zo eo deuet an doubladur da dalvezout ec'h eo peurwirion un dra bennak e yezh ar re yaouank e finneg, da skouer:

ruoka "boued", ruokaruoka "boued gwirion" (dl.e. eo "boued a-feson ha mat da debriñ, leun a draoù mat evit magañ ar c'horf)
koti "er gêr", kotikoti "er gêr (e ti an tad hag/pe ar vamm)"

En alamaneg Suis e ranker doublañ ar verboù gah pe goh "mont", cho "dont", la pe lo "lezel" hag and aafa pe aafo "kergiñ" pa vezont implijet gant ur verb all, da skouer:

Skouer:	Si	chunt	üse	Chrischtboum	cho	schmücke.
Troidigezh ger-ha-ger:	hi	a zeu	hon	gwezenn Nedeleg	dont	kinlañ
Troidigezh:	Dont a ra da ginklañ hon gwezenn Nedeleg.

Skouer:	Si	lat	ne	nid	la	schlafe.
Troidigezh ger-ha-ger:	hi	a leusk	anezhañ	ket	kousk	kousk
Troidigezh:	Ne leusk ket anezhañ kousk.