Brezhoneg beleg
Ar brezhoneg beleg eo an anv a vez roet dre zismegañs d'an doare brezhoneg a veze komzet gant ar veleien en o sarmonioù (eus brezhoneg kador e veze kaoz ivez) ha skrivet en o levrioù relijiel, en XVIIIvet kantved dreist-holl, hag a zo brudet da vezañ alies leun a c'herioù gallek hag a droiennoù pounner. Ul lavar arbennik implijet gant an Iliz katolik e Breizh eo bet hag ez eo aet da get war-dro 1950[1].
Tagadennoù kentañ a-enep meskaj an div yezh
kemmañHervez Cédric Choplin, eus Kamilh ar Merser a Erm e teu an dro-lavar « brezoneg beleg»[2] hag hemañ diwezhañ bet o skrivañ er bloavezioù 1910.
E 1847 en Essai sur l’avenir de la langue bretonne, ar c'henstkrid da adembannadur geriadur ar Gonideg, emañ an dro-lavar jagouilh kemmesk a dalvez ar brezhoneg gallekaet hervez Teodor Kervarker :
« De plus, [les riches bourgeois] encourageaient les auteurs d’une foule d’ouvrages en jargon mixte, tels que des manuels de conversation, et d’autres livres destinés à corrompre le breton. S’imaginaient-ils qu’en introduisant un grand nombre de barbarismes français dans cette langue, ils apprendraient le français aux habitants de l’Armorique ? Ils ne parvinrent qu’à créer des patois divers et le peuple des villes délaissa peu à peu une langue qu’il parlait correctement pour une autre qu’il ne posséderait jamais bien. »
.
Adimplijet e voe an dro-lavar jargon mixte gant A. Troude ha G. Milin pan adembannjont an Nouvelles conversations en breton et en français, ur seurt dornlevr diviz, frazennoù brezhoneg hep re a c’halleg ennañ[3]. Ne reas ket berzh an doare-se hervez Malo Morvan[4].
E 1869, Yann-Charlez Kerzale, unan eus fealañ skridoaozerien Feiz ha Breiz, a skrivas ur seurt prezegenn d'e genvreudeur, beleien anezho :
« Respetit ivez ho prezoneg, na yit ket da gemmeska gan-t-ha kemment a c’heryou galleg, evel ma ra lod, evel ma ra eur braz euz ar re ac’hannoc’h hag a voar eun tam galleg benag : mall eo gan-t-ho, mar plij, diskouez ec’h ouzont eur gerig galleg benâg, hag e fourront anezho muia ma c’hellont en ho brezoneg. An dra-ze, va mignoned, a zo sklabeza, saotri yez kaer on Tadou. »
Koulskoude, ma oa niverus ar veleien a skrive brezhoneg en XIXvet kantved e oa brezhoneg mat gant an darn vuiañ anezho: Gabriel Morvan, Lan Inizan, pe Yann-Vari Perrot da skouer, ha n'eo ket ken niverus-se ar skridoù tamallet da vezañ brezhoneg beleg.
Menegoù eus ar brezhoneg beleg
kemmañE 2002 e oa bet aozet un diskouezadeg e Mirdi Breizh diwar-benn ar brezhoneg, ha meneg eus ar brezhoneg beleg er gazetenn gatolik c'hallek La Croix[5]. E 2014 e oa bet meneget ivez gant Martial Ménard e Ouest-France(Daveoù a vank).
Yann Gerven : "Ha pesort brezhoneg skrivet a veze kavet er bloavezhioù 1910 ma n’eo ket brezhoneg beleg ?"[6].
E 1996 eo bet implijet an droienn c'hallek breton de curé gant daou skolveuriad breizhat, Jean Le Dû hag Yves Le Berre : Le standard dit « breton de curé » est-il une langue de contact ? » [7].
Diskouez a ra Malo Morvan e oa bet rakmenegoù eus ar pezh a voe anvet brezhoneg beleg diwezhatoc’h, pa gave d'ar beleg Vincent Roudaut en e Supplément aux dictionnaires bretons (1872) e oa aet amplik Yann-Frañsez ar Gonideg pa ijine hennezh gerioù brezhoneg c’hwezhet da lakaat e-lech gerioù gallek aes da dreiñ en ur doare brezhonekoc’h.[8].
Skouerioù eus ar brezhoneg beleg
kemmañ- 1450 : An Dialog etre Arzur Roe d'an Bretouned ha Guynglaff, gwerzennoù 240-244 :
Pan vezo Guengamp disquaret,
Ez forzhor groaguez ha merchet,
Hac ez lazher ezech ha groaguez,
Ha Doe dan fet a permetto,
Hon punissa evit em revengaff.
An Introduction
Entroch, pobl guyrion, deboner,
Gruet silancc ha maz commancer
Antier dre myster disclaeryet
Clouar ystoar sante Barba
- 1644 :Juluan Maner, Canticou spirituel hac instrutionou profitabl evit disqui an hent da vont d'ar Barados. Composet gant an Tat Julian Maner Religius eus ar Compagnunez Iesus. Corriget, hag augmentet gant à nevez en Edition diveza-man, BnF Gallica :
- Trawalc'h eo an titl ; brezhoneg beleg a-hed ar skrid.
- Eus an esperanç hag eus an oræson
- Petra reom-ni dre ar vertuz a esperanç ? — Laquat hon esperanç e Doue.
- Petra rencom-ni esperout digant Doue ? — Ar c'hloar cœlestiel.
- Na c'hoaz ? — Ar pardon eus hor pec'hedoù.
- Na c'hoaz ? — Ar c'hraç da ober pinigen hag œuvriou mat.
- Pe dre voyen esperit-hu an traou-se ? — Dre voyen ar c'hraç Doue.
- Perac ? — Dre maz eo mat ha puissant d'hor sicour.
- Na c'hoaz ? — Abalamour maz eo maro hon Salver evit meritout deomb ar c'hraç da vont er Barados ha pratiqua an œuvriou mat.
- 1722 : Reflexionou profitabl var ar finvezou diveza eus an den, gant ar preparationou d'ar maro [10], lakaet e brezhoneg gant Charlez ar Brizh (1660?-1737), ma c'haller lenn :
- « toudememes ar vadelez divin n'e deveus quet tennet an den eus an neant »
- 1829 : Aleksandr Ledan, Conferançou curius, util hac interessant, evit amusamant an dud divar ar meaz, p. 8 :
- G. Perac eo sall ha c’hoëro an dour môr ?
- R. Dre gombinêson meur a vatier, eus a bere e zeo an haulen al loden principal, hac a deu a fonç ar môr memes, gant re-all digasset gant ar rivierou vras en em dol ebars, hac ives c’hoas ar re a zorti eus a exalêson an douar.
- 1877 : Lan Inizan, Emgann Kergidu [11] :
Ofromp da Zoue ar sakrifis,
Ne zo netra a ger kaer priz
Eget Jezuz krusifiet
En oferenn reprezentet
Brezhoneg beleg a oa gant ar Republikaned ivez, evel m'en diskouez Lan Inisan e pennad 26 e levr, pa embamm skrid-barnedigezh Jan-Mari Branellec : He rei a ran d’eoc’h ger evit ger, gant he brezounek fall, evit diskouez em beuz c’hoant da gounta ar virionez ; hag embannet gantañ Barnediguez rentet dre an Tribunal revolusioner[12].
Daveoù
kemmañ- (fr) Jean Le Dû, "Témoignages : aux origines marxistes de la sociolinguistique". E-barzh Cahiers de sociolinguistique, niv. 8(1), 2003, p. p.267-272.
- (fr) Ar brezhoneg beleg meneget gant Martial Ménard e Ouest-France
- {{fr} Cédric Choplin, « Feiz ha Breiz (1865-1884) ou la genèse d’une langue journalistique ». E-barzh La Bretagne Linguistique, niv. 16, 2011, brassellet d'an 26 a viz Kerzu 2024.
- https://theses.hal.science/tel-01703404 Définir la "langue bretonne". Discours concurrentiels d’origination et d’identification dans les paratextes des dictionnaires bretons. Tezenn doktorelezh dirak Skol-veur Paris_Descartes, 2017.
- Malo Morvan, "L’Étude récréative et sérieuse de Vincent Roudaut, un hérétique du celtisme au XIXe siècle ». E-barzh La Bretagne linguistique, niv. 23, 2019.. Brassellet d’an 8 a viz Kerzu 2024.
- « Yann-Vari ar Joubiouz pe tu garenep ar « brezhoneg beleg ». E-barzh Ar Gedour, 10 Eost 2021. Brassellet d’an 8 a viz Kerzu 2024.
Notennoù
kemmañ- ↑ (fr) Jean Le Dû, Témoignages : aux origines marxistes de la sociolinguistique, Cahiers de sociolinguistique, niv. 8(1), 2003
- ↑ Cédric Choplin, « Feiz ha Breiz (1865-1884) ou la genèse d’une langue journalistique ». E-barzh La Bretagne Linguistique, niv. 16, 2011.
- ↑ A. Troude & G. Milin, Nouvelles conversations en breton et en français = Divizou Brezonek ha Gallek, Sant-Brieg : L. Prud'homme, 1857
- ↑ (fr) Définir la "langue bretonne : discours concurrentiels d'origination et d'identification dans les paratextes des dictionnaires bretons, p. 1040
- ↑ (fr) La Croix, 8 a viz C'hwevrer 2002
- ↑ (br) Hêrezh ar brezhoneg beleg ha penaos en em zizober dioutañ, pennad gant Yann Gerven (2003)
- ↑ (fr) Le Dû, Jean & Le Berre, Yves. In : 'Cahiers de sociolinguistique 2003/1 (n° 8), pp. 267-272. Kavet : 29/09/2022.
- ↑ Malo Morvan, « L’Étude récréative et sérieuse de Vincent Roudaut, un hérétique du celtisme au XIXe siècle », ‘’La Bretagne linguistique, 2021.
- ↑ Kinniget gant Émile Ernault, Archives de Bretagne, 1885
- ↑ (br) An oberenn
- ↑ (br) Levrenn I, p. 78 ; Al Liamm, 1977.
- ↑ Emgann Kergidu, pennad 26
- ↑ Levrig 21 x 21 cm, paper 130 g kleret, 16 pajenn, pevar liv, skrafennaouet, meneg lezennel ebet (embanner, mouller, fiziad lezennel ha disklêriadur hervez lezenn).