Yann-Vari Perrot
Yann-Vari Perrot (3 a viz Gwengolo 1877-12 a viz Kerzu 1943) a oa ur beleg katolik hag ur skrivagner brezhonek hag a voe drouklazhet e 1943 e Skrigneg. Labouret en doa a-hed e vuhez evit ar brezhoneg. Rener ar gazetenn “Feiz ha Breiz” ha krouer ar “Bleun-Brug” e oa.
Hiziv eo brudet muioc'h abalamour d'an doare ma oa marvet, a zo bet danvez da gaoz etre an holl, eget d'al labour en doa graet evit ar yezh[1]
| Reizh pe jener | paotr  |
|---|---|
| Bro ar geodedouriezh | Frañs |
| Anv e yezh-vamm an den | Jean-Marie Perrot |
| Anv-bihan | Jean-Marie |
| Anv-familh | Perrot |
| Deiziad ganedigezh | 3 Gwe 1877 |
| Lec'h ganedigezh | Plouarzhel |
| Deiziad ar marv | 12 Kzu 1943 |
| Lec'h ar marv | Skrigneg |
| Doare mervel | muntr |
| Killed by | Jean Thépaut |
| Yezh vamm | brezhoneg |
| Yezhoù komzet pe skrivet | galleg, brezhoneg |
| Yezh implijet dre skrid | galleg |
| Micher | beleg katolik, barzh, skrivagner |
| Relijion | Katoligiezh |
| Perzhiad e | WWII Axis collaboration in France |
| Brezel | Brezel-bed kentañ |
| Ezel eus | Kevredigezh Vroadel Breizh, Consultative Committee of Brittany |
E vuhez kemmañ
Ganet e oa Yann-Vari Perrot e 1877 e Plouarzhel e ti labourerien-douar. Eizh miz e oa ar bugel pa varvas e vamm. Savet e voe gant ur c'hoar d'e vamm-gozh, e Kerbrieg, e parrez Lanriware, da gentañ, hag e Brendege, e Lokmaria-Plouzane, da c'houde. D'e 11 vloaz ez eas Yann-Vari d'ar skol da Wengamp ma oa un eontr dezhañ : c'hoant en doa ar paotrig da vont da veleg. Goude-se ez eas d'ober e studioù da gloerdi bihan ar Pont, ha diwezhatoc'h da gloerdi bras Kemper. Beleget e voe d'ar 25 a viz Gouere 1903. Mont a reas da gure da Sant-Nouga e-pad dek vloaz. Embann a reas Buhez ar Sent e 1912. E miz Meurzh 1914 e voe kaset da gure da Sant-Tegoneg, met e miz Eost e rankas kuitaat e barrez nevez da vont d'ar brezel. Kravazhataer e voe da gentañ, ha sekretour ur bredvezeg da c'houde. E miz Genver 1919 e tistroas da Sant-Tegoneg gant ar Groaz a Vrezel. Bloaz goude e voe anvet e Plougerne, e-lec'h ma chomas dek vloaz. E 1930 e voe anvet da berson ha kaset da Skrigneg. Eno e voe drouklazhet e 1943.
Ar brezhoneg kemmañ
Pa erru Yann-Vari e Gwengamp e lavar e eontr dezhañ : "Difennet eo komz brezhoneg er skolaj !" Sentiñ a ra ar c'hrennard met kavout a ra eo direizh al lezenn. Adkavout a ra ar yezh er c'hloerdi. Beleien Breizh-Izel o devez ezhomm eus ar brezhoneg bemdez. Kentelioù brezhoneg a vez roet er c'hloerdioù. Yann-Vari Perrot a studi ar brezhoneg. Bodañ a ra ivez ar gloer kar-o-yezh e « Kenvreuriez ar Brezoneg ».
Feiz ha Breiz kemmañ
E Sant-Nouga e labour kalz ar c'hure yaouank evit ar brezhoneg. E 1911 e sav un embannadur nevez eus Buhez ar Sent. Er c'hloerdi e skrive pennadoù evit ar gazetenn vrezhonek Feiz ha Breiz. E 1911 e teu da vezañ rener ar gazetenn hag ober a ra war he zro betek e varv. Bep miz ec'h embann Feiz ha Breiz keleier, pennadoù diwar-benn istor Breizh, kontadennoù ha kanaouennoù. Lennet e vez e 10 000 tiegezh e Leon hag e Kernev.
Bleun Brug kemmañ
Ezhomm o deus ar vrezhonegerien a ziduamantoù brezhonek. Sevel a ra Yann-Vari Perrot ur strollad c'hoariva : Paotred Sant-Nouga. Skrivañ a ra pezhioù-c'hoari evitañ. E kement parrez ma vo anvet e savo strolladoù c'hoariva : Paotred Sant-Tegoneg, Paotred Mikael an Nobletz, Paotred Skrignag. Merc'hed a zo er strolladoù-se, un dra nevez eo. Da-heul un abadenn gant Paotred Sant-Nouga e Kastell Keryann e sav Yann-Vari Perrot hag un nebeud pennoù bras ur gevarzhe nevez : ar Bleun-Brug. Difenn spered Breizh eo pal ar Bleun Brug. Bep bloaz e vez gouelioù bras en ur barrez : Un doare “Eisteddfod” eo gant oferenn ha gousperoù, prezegennoù kan ha c'hoariva ha ... tud a-viliadoù o tont eus Breizh-Izel a-bezh.
Ar politikerezh kemmañ
Ar vroad kemmañ
Un amzer gaer eo ar « Belle Epoque » evit sevenadur Breizh. Theodore Botrel hag Anatol ar Braz a zo e-kreiz o brud. Skrivagnerien ampart a labour e brezhoneg: Frañsez Vallée, Erwan ar Moal, Job ar Bayon, Yann-Ber Kalloc'h, Ivon Krog, Tangi Malmanche ... Al lezennoù a-enep an iliz a lak ar veleien da embann levriou ha kazetennoù. Skrivet int en ur brezhoneg kempenn ha n'eo ket e "brezhoneg beleg". Ur vroad eo Breizh evit an holl dud-se met n'int ket broadelourien. Krediñ a reont e ranker mirout sevenadur ar vro.
Ar vroadelouriezh kemmañ
Ar gatoliked o deus un abeg mat evit difenn ar brezhoneg. An doareoù-bevañ nevez, ha digristen, a zeu gant ar galleg. Krediñ a reont e c'heller, gant ar brezhoneg, mirout an doareoù-bevañ kozh ha kristen. Kredenn kure yaouank Sant-Nouga eo ivez: "Ar Brezhoneg hag ar Feiz A zo breur ha c'hoar e Breizh." Buan, avat, e kas ar gudenn war dachenn ar politikerezh. Ur vro gatolik eo Breizh. Gouarnamant Pariz a vot lezennoù a-enep an iliz. Kontrol eo al lezennoù-se da sonjoù ar Vreizhiz. Dont a ra Yann-Vari Perrot da gredin e-rank ar Vreizhiz sevel o-unan al lezennoù evit Breizh. Dont a ra da vezañ broadelour eta. E vroadelouriezh a zo diskleriet fraezh en e destamant savet e-pad ar Brezel Bras.
Breiz Atao kemmañ
Frankiz politikel Breizh a zo, dres, pal ar re yaouank a embann ar gazetenn « Breiz Atao » adalek 1918. Ganet int war-dro 1900 ha gwelet o deus Iwerzhon o c'hounit he frankiz. Laouen eo Yann-Vari Perrot o welout ar re yaouank o labourat hag o stourm evit frankiz politikel Breizh. E gouelioù ar « Bleun Brug » e tegemer tud « Breiz Atao » ha skolaerien « Ar Falz ». Labour ar re-mañ evit ar brezhoneg er skolioù-Stad a zo ur skouer evit ar skolioù kristen. Nec'het eo ar beleg gant un dra : lik eo « Breiz Atao ». Da be vad difenn Breizh hep difenn ar feiz ? Ha n'ez eus emsav broadelour ebet evit ar gristenien yaouank !
1927 kemmañ
Kavout a ra an diskoulm. E 1927 e kemm reolieg ar Bleun-Brug. Palioù ar gevarzhe a oa difenn sevenadur Breizh hag ar feiz. Reiñ a ra ur pal nevez dezhi: labourat evit emrenerezh Breizh. Displijout a ra ar c'hemm-se da eskob Kemper-ha-Leon, an Aotrou Duparc. Hemañ a zifenn ouzh ar veleien labourat evit ar Bleun-Brug. Ret eo da Yann-Vari Perrot dilezel ar politikerezh ha distreiñ d'ar sevenadur.
Tabutoù kemmañ
N'eo ket echu gant an tabutoù etre an eskob hag e berson broadelour. Lennet pizh e vez Feiz ha Breiz ha roll abadennoù ar Bleun Brug gant sekretourien an eskob. Sonjit 'ta ! E-pad Brezel Spagn emañ ar gatoliked e genou dirak Francisco Franco. Hemañ eo difennour bras ar relijion en tu all d'ar Pireneoù. Ha setu Yann-Vari Perrot o tifenn Euskariz! Spontet an Eskob! Person Skrignag a respont dezhañ ez eus kalz beleien euskarat o stourm a-enep Franco.
Skrigneg kemmañ
Kalz beleien a zo da vare Yann-Vari Perrot. Ret eo dezho gortoz pell a-raok bezañ anvet da berson. 53 bloaz eo Yann-Vari Perrot. Poent eo envel anezhañ e penn ur barrez. Daoust pelec'h e vo kaset ar beleg broadelour ? Kavout a ra an eskob an diskoulm. Kas a ra Yann-Vari Perrot da Skrignag. Ur barrez paour eus Menez Are eo ha, dreist-holl, ur barrez e-lec'h ne c'houlenn ket an dud ali o ferson a-raok mont da votiñ.
Yann-Vari Perrot e-kreiz e vrud kemmañ
Ar pont kemmañ
Un den brudet eo Yann-Vari Perrot en Emsav. Ur pont eo etre an amzer wechall hag an amzer da zont. Laouen eo yaouankiz Breiz Atao o kavout un den eus an Emsav kozh hag a gompren o mennozhioù. E labour pennek evit ar yezh a zo ur skouer evit difennerien yaouank ar brezhoneg. E feiz start e talvoudegezh ar frankiz politikel evit Breizh a zo ur skouer all. Ken darempredet eo presbital Skrigneg ha ma vo, diwezhatoc'h, ti Anjela Duval. Ur pont eo ivez etre ar Vreizhiz hag an Emsav. Bez emañ Yann-Vari Perrot e penn ar Bleun Brug ha Feiz ha Breiz. Anavezet eo e anv, hini ar gevarzhe hag hini ar gazetenn, gant milieroù a dud.
An eil brezel-bed kemmañ
E-pad ar brezel e talc'h person Skrignag da embann Feiz ha Breiz, da aozañ gouelioù ar Bleun Brug ha da zaremprediñ an emsaverien. Kemmoù a zo en Emsav. Dont a ra ar P.N.B. da vezañ ur strollad politikel bras. En e benn emañ Remont Delaporte, ur broadelour kristen. Hemañ a zo bet e penn ar Bleun Brug. Kemmoù a zo e Skrignag ivez. Ar veleien yaouank a zo aet d'ar brezel ha kresket eo samm ar person kozh. Ret eo dezhañ lojañ Alamaned en e bresbital. Ne c'houlenne ket Skrignagiz ali o ferson evit votiñ. Ne c'houlennont ket kennebeut ali Vichy pe Berlin evit gouzout petra ober. Kalz anezho a zeu da vezañ stourmerien er strouezheg.
Ar bloavezh 1943 kemmañ
E miz Even 1943, ec'h embannas Perrot un destenn anvet Karnel Katyn en e gelaouenn Feiz ha Breiz. Ur skrid enepkomunour a-grenn e oa, ha taolenniñ a rae lazhadeg Katyn ma voe lazhadeget Poloniz, prizonidi brezel anezho, gant al Lu Ruz dindan urzhioù Stalin er bloavezh 1940. En destenn e promet d'ar Vretoned e vijent aberzhet memes mod evel Poloniz ma vefe trec'h ar Soviediz er Brezel-Bed.
Ar sponterien (?) a glaskas lazhañ ar Person d'ar 25 a viz Du 1943, pezh a c'hwitas. D'an 12 a viz Kerzu 1943, eo bet enskrivet anv Perrot gant ur gleizenn war monumant ar re varv eus ar brezel bras, war blasen ar bourk ; pa oa o tont eus ur chapel, o vale en un hent don, e oe lazhet person Skrignag gant ur sponter yaouank implijet dindan urzhioù ar benn-komunourien.
Ar gazetenn l'Heure Bretonne, hini Strollad Broadel Breizh a savo meur a bennad war muntr Yann-vari Perrot, embannet e vezo ivez e zestamant dindan an titl "Ra chomo peb unan Breizhad. Dre holl, bepred, betek mervel!" oc'h adkemer ur frazenn eus an testamant.
Abaoe an amzer-se e klasker gouzout perak eo bet lazhet Yann-Vari Perrot.
Div zisplegadenn a zo bet :
- Hervez kalz tud e Skrignag eo bet lazhet ar person gant sponterien ar vro abalamour m'en dije roet harp d'an Alamaned.
- Evit kalz tud en Emsav eo bet lazhet Perrot war urzh pennoù bras ar sponterezh e liamm gant Moskou. C'hoant o doa spontañ an emsaverien. Yann-Vari Perrot a oa doujet gant an holl, lazhañ anezhañ a oa skeiñ an holl, en o c'hreiz.
Displegadennoù savet a-posteriori int marteze:
N'eus prouenn ebet eus kenlabour Yann-Vari Perrot gant an Alamaned nemet ar fed ma'z eo bet lazhet gant un den eus ar strouezheg. N'eus prouenn ebet da ziskouez e teue an urzh eus pennoù bras an harzerezh nemet efed marv Yann-Vari Perrot. Skoet eo bet Breizh a-bezh gantañ ha ne c’helle strouezheg Skrigneg kemer divizoù evit Breizh a-bezh.
Goude e varv kemmañ
Ur c'hazetenner, Thierry Guidet, en deus klasket dirouestlañ ar gudenn. Un dra hepken a zo anat, emezañ : biskoazh n'en doa labouret Yann-Vari Perrot gant an Alamaned. Lazhet e vije bet Yann-Vari Perrot abalamour da stad follentez ar speredoù en Breizh. En un tu ar re o tagañ ar bed breizhek, ha gante banniel ar gomunouriezh, levezonet gant Moskva, en tu arall tud troet war difenn o yezh diouzh dañjer bras ar mare-se hag a zo Bro-C'hall. Un enebiezh a savas etre Bretoned hag a oa broadelourien, a enep-bro c'hall ha Bretoned all, evit ar "mere patrie" hag a oa komunourien, pezh a reas d'an darempredoù bezañ kriz ha taer e 1943. Ar brezel a oa o ren e Skrigneg. Kalz eus paotred ha merc'hed ar strouezheg a oa marvet etre daouarn an Alamaned. Ret e oa dezho kavout an hini kablus, ha respont en un doare kalet ha kalz aesoc'h e oa lazhañ ur beleg broadelour eget tagañ an arme alouber. An Aotrou Perrot a oa person, - da lavarout eo enep-komunour, - ha broadelour breizhat, - da lavarout eo, war a greded, tost d'an Alamaned. Un dañjer e oa evit stourmerien ar strouezheg ha ret e oa lazhañ anezhañ. N'ouzer ket hiroc'h.
Ur groaz-ruz a zo bet savet war al lerc'h m'edo bet drouklazhet an aotrou Perrot nebeut bloavezhioù war-lerc'h. Er bloavezh 1982 ez eo troc'het, nebeut mizioù da heul Talbenn Dieubidigezh Breizh pe FLB a zistruj ar mein-koun d'ar re varv e Skrigneg[1] . Abaoe ez eo bet adsavet ar groaz-ruz.
12 a viz Kerzu 1985 ez eo c'hoariet ur pezh-c'hoari war buhez Yann-Vari Perrot gant ar strollad c'hoariva en Brezhoneg Strollad ar Vro Bagan e Montroulez. Trouz a vo tro-dro d'ar pezh-c'hoari a-wechoù e vezo difennet[2]
Ingal e vez lidet un devezh e koun Yann-Vari Perrot gant ar gevredigezh Unvaniezh Koad Kev.
Distruj bez Yann-Vari Perrot e 2018 kemmañ
D'ar sadorn 31 a viz Meurzh 2018 ez eo bet adkavet distrujet kroaz bez Yann-Vari Perrot gant un anneziadez eus Skrigneg[3]. An deiz war-lerc'h e oa adkavet skrivet luganioù gant pentur ruz war ar bez, Chapel Koad Kev. Al luganioù a zo reoù eus an tu kleiz pellañ hag a embann: FTP, Menez Are enep faskour, faskourien er maez[4].
Douget ez eus bet klemm gant parrez Sant Herbod, skourr eskopti Kemper, hag unan all gant perc'hennerien ar bez[5],[6].
E oberennoù kemmañ
- Gwerz hag istor Koatkeo, Saint-Pol-de-Léon, Feiz ha Breiz, 1933, 23 p.
- Soniou Feiz ha Breiz, embannet e 1930 (120 pajenn)
Buhez ar Sent kemmañ
- Buez ar Zent, Ar Gwaziou, Montroulez, 1911, 917 p.
- Bue ar Zent, evit Eskopti Sant-Brieg ha Landreger, gant E. ar Moal, Ar Gwaziou, Montroulez, 1912, 955 pajenn.
Pezhioù c'hoari kemmañ
- Alanik al Louarn. Pe "n'euz den fin n'en deuz e goulz". Pez c'hoari plijadurus rimet e daou Arvest, Brest, Moullerez "Ar c'hourrier", 1905, 104 p. Savet diwar ar pezh gallek "La Farce de maître Pathelin".
- Ar C'hornandoned, Imprimerie Simon, Roazhon, 1907. C'hoari farsus. 42 bajenn.
- Dragon Sant Paol, Imprimerie Simon, Roazhon, 1907. Drama e gwerzennoù. 95 pajenn.
- Dizro an dianket Keriolet, savet gant J. ar Bayon, lakaet e brezhoneg Leon gant Perrot, ti-embann Simon, Roazhon, 1908, 15 p.
- Mouez ar goad, savet gant J. ar Bayon, lakaet e brezhoneg Leon gant Perrot, Le Goaziou, Montroulez, 1912, 46 p.
- An Aotrou Kerlaban, 1922. Savet diwar pezh Molière Monsieur de Pourceaugnac.
- Eun Nozveziad reo gwenn, savet gant R. G. Berry, troet e brezhoneg diwar kembraeg gant Y.-V. Perrot ha Geraint Dyfnallt Owen, Brest, Moullerez ru ar C'hastell, 1922, 18 p.
- Yann Landevenneg, savet gant François Cornou, lakaet e brezhoneg Leon gant Perrot, Brest, Presse Libérale, 1924, 151 p.
- E-tal ar poull, Brest, Moullerez ru ar C'hastell, 1928, 16 p., diwar ar pezh gallek La Farce du Cuvier.
- En o eil bugaleach, savet gant R. G. Berry, troet e brezhoneg diwar kembraeg gant Y.-V. Perrot ha Geraint Dyfnallt Owen, Brest, Moullerez ru ar C'hastell, 1928, 22 p.
- Ar Vamm, savet gant Betty Eynon Davies ha Kate Roberts (Y Vam), troet e brezhoneg diwar kembraeg gant Y.-V. Perrot et Meirion Dyfnallt Owen, Castell-Paol, éd. d’Arvor, 1935, 23 p.
Goude e varv kemmañ
- Nonik, ar filouter fin, savet diwar Fourberies de Scapin, gant Molière. Meneget gant Lukian Raoul, hogen roud ebet eus embannadur ebet.
- Barzaz Bro-Leon, kanaouennoù dastumet e Goueled Leon gant Yann-Vari Perrot, embannet gant Eva Guillorel, Presses Universitaires de Rennes, 2012, 605 p. (ISBN 978-2-7535-2244-2)
Levrioù diwar e benn kemmañ
- « 10vet Bloavez maro an Ao. Perrot », Bleun-Brug, niv. 66, kerzu 1953, 27 p.
- L'abbé Jean-Marie Perrot, gant ar chaloni Henri Poisson, rakskrid gant ar chaloni François Falc'hun. Édition Plihon (1955).
- Yann-Vari Perrot - Istor ur pezh-c'hoari, Strollad ar Vro Bagan, Embannadurioù Al Lanv, 1991.
- Qui a tué Yann-Vari Perrot ? gant Thierry Guidet. Édition Coop Breizh (1997), (ISBN 2-909924-84-X).
- L'abbé Jean-Marie Perrot, fondateur du Bleun-Brug, adembannet gant Unvaniezh Koad-Kev (1998).
- E-barzh "Actes du Colloque de l'université de Brest (2001) : Bretagne et identités régionales pendant la Seconde Guerre mondiale ", er pennad gant Yvon Tranvouez.
- Archives secrètes de Bretagne 1940-1944, gant Henri Fréville, embannadurioù Ouest France, 2004.
- Les nationalistes bretons sous l'occupation, gant Kristian Hamon, An Here, 2001, (ISBN 2-86843-224-7)
- « Stourm Yann-Vari Perrot en-dro d'ar Bleuñ-Brug », gant Maoris ar C'hollo, Al Liamm niv. 185, p. 456.
- « Yann-Vari Perrot », gant Paskal ar Marc'heg, Evit ar brezhoneg, Genver 1994
Adkemer er sevenadur kemmañ
Diell filmoù kemmañ
- An Taol Lagad, Enklask war vuhez ha marv Yann-Vari Perrot [ Enquête sur la vie et la mort de l'abbé Yann-Vari Perrot], gant Fañch Broudig, 8 a viz Kerzu 1985
C'hoariva kemmañ
- Pezh c'hoari "Yann Vari Perrot", Strollad ar Vro Bagan, gant Goulc'han Kervella, 12 a viz Kerzu 1985 Montroulez (kentañ wech c'hoariet)
Liammoù diavaez kemmañ
Pennadoù kar a bell pe a dost kemmañ
Notennoù ha daveennoù kemmañ
- ↑ 1,0 ha1,1 "Lec'hienn l'Ouest en Mémoire",
- ↑ https://web.archive.org/web/20160303212219/http://www.arvrobagan.fr/spip.php?article255.
- ↑ https://abp.bzh/la-tombe-de-yann-vari-perrot-a-ete-profanee-44683
- ↑ https://web.archive.org/web/20201202160015/http://7seizh.info/2018/04/02/scrignac-la-tombe-de-yann-vari-perrot-profanee-a-koat-keo/
- ↑ https://www.argedour.bzh/scrignac-la-tombe-de-labbe-yann-vari-perrot-a-ete-profanee/
- ↑ https://www.ouest-france.fr/bretagne/scrignac-29640/scrignac-la-tombe-de-l-abbe-perrot-profanee-5661288