Gwengamp

An ti-kêr.

Anv gallek (ofisiel)

Guingamp

Melestradurezh

22070

22200

Maer
Amzer gefridi

Philippe Le Goff
2014-2020

Etrekumuniezh

Gwengamp-Pempoull Arvor-Argoad Tolpad-kêrioù (sez)

Poblañsouriezh

7 115 ann. (2020)^[1]

Stankter

2 087 ann./km²

Douaroniezh

Daveennoù
lec'hiañ

48° 33′ 48″ Norzh
3° 09′ 00″ Kornôg / 48.563333333, -3.15

Uhelderioù

kreiz-kêr : 93 m
bihanañ 62 m — brasañ 126 m

Gorread

3,41 km²

Gwengamp

Gwengamp a zo ur gêr eus Breizh e Bro-Dreger, ur gumun, ur penn-kanton, ha penn-arondisamant. E 2009 e oa 21 645 a dud en unvezh-kêr, ar pevare brasañ en departamant.

DouaroniezhAozañ

Treuzet eo ar gumun gant an Trev

Kumunioù amazek : Pabu; Sant-Eganton; Plouvagor; Gras-Gwengamp; Plouizi

AnvAozañ

Régis de Saint-Jouan (1990) : "Guemcamp, 1123".
Bernard Tanguy (1992) : "Wingamp, Guencamp, 1123; Guengamp, 1145; Wengampus, 1151; Wengamp, Guengampus, 1156-1169; Wingamp, 1156-1171; Guengampus, Guingampus, 1235".

ArdamezioùAozañ

Hervez ar skeudeunn roet : Treustellet etre argant ha glazur a bevar fezh.
Hervez Froger ha Pressensé^[2], war-lerc'h Régis de Saint-Jouan^[3] : Treustellet etre glazur hag argant a beder fezh, en Ardamezioù ar Vreuriezh Wenn, bet savet er XIV^vet kantved gant Charlez Bleiz.

War daolenn levrenn II, p. 10 levr Sigismond Ropartz^[4] e kaver « Nobles Bourgeois (Ancien) : "treustellet etre glazur hag argant a bevar fezh" ; Nobles Bourgeois (Moderne) : "treustellet etre argant ha glazur a bevar fezh" ». War adskouer kartenn 1778, er memes levr, e kaver un dresadenn : "treustellet etre argant ha glazur a c'hwec'h pezh", hag a c'hellfe displegañ ar ger triplex er sturienn.

Sturienn : Funiculus triplex difficile rumpitur ("Ul liamm tric'hement zo diaes da derriñ").

War un eilskouerenn eus 1778, an dresadenn a ziskouez : treustellet etre argant ha glazur a c'hewec'h fezh (Sigismond Ropartz)

IstorAozañ

HenamzerAozañ

KrennamzerAozañ

XVII^vet kantvedAozañ

Emsavadeg ar Bonedoù ruz: tri emsaviad a voe krouget e Gwengamp^[5].

Dispac'h GallAozañ

Gant al lezenn eus an 26 a viz C'hwevrer 1790 e voe lakaet Gwengamp da benn ur bann^[6].

XIX^vet kantvedAozañ

1862: tizhet eo Gwengamp gant an hent-houarn.

XX^vet kantvedAozañ

Brezel-bed kentañAozañ

387 gwaz a gollas o buhez abalamour d'ar brezel hervez monumant ar re varv, d.le. 4,12 % ag ar boblañs hervez an niveradeg bet graet e 1911^[7].

Eil Brezel-bedAozañ

D'an 26 a viz Gwengolo 1943 e kouezhas ur c'harr-nij (Spitfire IX marilhet BS-140 ha kodet MD-?) eus aerlu ar Stadoù-Unanet (United States Army Air Forces) nepell diouzh Gwengamp; e nijour a voe lazhet, douaret e voe er Brittany American Cemetery e Montjoie-Saint-Martin e departamant Manche e Bro-C'hall^[8].
Dieubet e voe Gwengamp d'ar 7 a viz Eost 1944 gant ar Rezistañs hag an Task Force A eus lu SUA^[9]^,^[10].
Mervel a reas 98 den ag ar gumun abalamour d'ar brezel^[7].

TrevadennoùAozañ

Brezel Indez-Sina: seizh soudard a varvas.
Brezel Aljeria: mervel a reas eizh milour.

Monumantoù ha traoù heverkAozañ

Ur gêr mogeriet e oa Gwengamp gwechall, met distrujet e voe an darn vrasañ eus ar mogerioù en XIX^vet kantved.

Mogerioù GwengampAozañ

Kartenn bost. Marc'had ar moc'h, dindan ar vogerioù

Penniliz Itron-VariaAozañ

- diavaezAozañ

Ar benniliz

- diabarzhAozañ

Chapel ar Werc'hez en iliz
Dedi enskrivet
Nev. Chantele
Al lein hag ar volzennoù

Abati ar Groaz SantelAozañ

Feunteun ar BlomennAozañ

Ar Blomenn
Nedeleg 2006

Kastell ar SalioùAozañ

Kastell des Salles (XVvet kantved)

Monumant ar Re VarvAozañ

Straejoù ha tiezAozañ

BrezhonegAozañ

Ya d'ar brezhonegAozañ

D’an 8 a viz Gouere 2008 e oa bet votet ar garta Ya d'ar brezhoneg gant kuzul-kêr ar gumun.

DeskadurezhAozañ

Ur skol Diwan zo e Gwengamp abaoe 1980. Klasoù divyezhek zo eno ivez abaoe 1981.
E distro-skol 2022 e oa enskrivet er skol Diwan hag er c'hlasoù divyezhek 205 skoliad (18 % eus skolidi ar gumun evit a sell ouzh ar c'hentañ derez)^[11]

Skol-VeurAozañ

Ur skol-veur brevez a zo eno a ginnig ur stummadur e brezhoneg.

DezougenAozañ

An ti-gar

Emdroadur ar boblañsAozañ

Emdroadur poblañs Gwengamp abaoe 1793

MelestradurezhAozañ

An ti-kêr.

SportAozañ

E Gwengamp emañ diazezet ar c'hleub mell-droad En Avant de Guingamp, bet kemeret perzh gantañ el Ligue 1 etre 1995 ha 1998, etre 2000 ha 2004 hag en-dro adalek 2013, hag aet e oa ar maout gantañ e kib Frañs e 2009 ha 2014 a-enep Roazhon. Unan eus ar bihanan kêrioù eo Gwengamp e-keñver ment ar stad^[12] (18 126 plas gant ur boblañs a 7 200 a dud hepken).

TudAozañ

Tud bet ganet enoAozañ

François Valentin, livour breizhat, d'an 10 a viz Ebrel 1738.
Emmanuel Le Maout, naturour, d'an 29 a viz Kerzu, 1799.
Guy Ropartz, sonaozer brezhon, d'ar 15 a viz Mezheven 1864.
Claudine Mazéas, dastumerez sevenadur dre gomz, d'ar 26 a viz Gwengolo 1926.

Tud bet marvet enoAozañ

Vefa de Bellaing, bet ganet Geneviève (Jenovefa e brezhoneg) Charbonnier de Sireuil, songarourez, emsaverez yezh ha sevenadur Breizh ha barzhez (Soaz Kervahe hec'h anv-pluenn) d'ar 16 a viz Ebrel 1998.
Édouard Ollivro, kelenner, skrivagner ha politikour d'ar 27 a viz Genver 1982.

Abaded Sante-KroazAozañ

1134-1144 : Jean de la Grille
1144- : Moyse
R.
1190 : Jodoin
vers 1202 : L.
vers 1267 : Daniel
vers 1397 Jean de Plédran
vers 1400 : Rolland (I^er)
1418-1436 : Prigent
1437-1452 : Jean Hamon
1453-1497 : Bertrand
1502-1512 : Rolland (II)
1514-1536 : Jean de Kernavanay
1536-1546 : Jean le Cozic
vers 1556 : Philippe Remond
1592-1639 : Pierre Cornulier
vers 1671 : Louis Du matz
1699-1740 : Charles du Plessis d'Argentré, eskob Tulle
1741-1762 : René Joseph de Gouyon-Launay, aluzenner ar rouanez.
1762-1790 : Louis-François Freslon de la Freslonnière, anvet abad de la Freslonnière

Ardamezeg ar familhoùAozañ

	Anseau, Guillaume, konestabl Gwengamp, test da vare proses santelezhadur Charlez Bleiz e 1371; sinet en eus feur-skrid Gwenrann 1381	"dougen a ra ul leon, ur sourin balirant"

GevelliñAozañ

Bro	Kêr	Abaoe
Iwerzhon	An tSionna	1992
Alamagn	Aue	2011

Liammoù diabarzhAozañ

War-raok Gwengamp.

Liammoù diavaezAozañ

Muioc'h a restroù diwar-benn