Karl V an Impalaeriezh Santel

den
Reizh pe jener	paotr
Bro ar geodedouriezh	Impalaeriezh santel roman german
Anv e yezh-vamm an den	Charles de Habsbourg
Anv-bihan	Karl, Carlos, Carles, Carlos, Charles
Deiziad ganedigezh	24 C'hwe 1500
Lec'h ganedigezh	Gent
Deiziad ar marv	21 Gwe 1558
Lec'h ar marv	Yuste
Doare mervel	abeg naturel
Abeg ar marv	malaria
Lec'h douaridigezh	Royal Crypt of the Royal Monastery of San Lorenzo de El Escorial
Tad	Fulup Iañ Kastilha
Mamm	Janed Kastilha
Pried	Izabel Portugal
Kompagnun(ez)	Johanna Maria van der Gheynst, Barbara Blomberg
Familh	Spanish House of Habsburg, Tiegezh Habsburg
Paeron pe maeron	Margaret of York, Marc'harid Aostria
Yezh vamm	galleg
Yezhoù komzet pe skrivet	spagnoleg, galleg, alamaneg, italianeg, latin
Yezh implijet dre skrid	galleg
Micher	monark
Karg	monarch of the Crown of Aragon, Roue Kastilha ha León, Impalaer roman germanek, Lord of the Netherlands, king of Sardinia
Deroù ar prantad labour	1515
Dibenn ar prantad labour	1558
Relijion	Iliz katolik roman
Perzhiad e	Dieta Worms
Darvoud-alc'hwez	coronation of the Holy Roman Emperor
Deskrivet dre	Portrait of Charles V with a Dog, Portrait of the Emperor Charles V, Portrait of Charles V., Emperor Charles V, Holy Roman Emperor and King of Spain (1500-1558)
Statud e wirioù aozer	Ar gwirioù aozer ne dalvezont ket ken

Ur pennad Carlos Iañ zo ivez.

Ur pennad Karl V zo ivez.

Setu ur pennad diechu hag a denn d'an istor. Gallout a rit reiñ un tamm skoazell, ha kreskiñ ar pennad : krogit e-barzh !

Mar karfec'h reiñ hoc'h ali ha netra ken, grit 'ta e pajenn ar gaozeadenn.

Karl V, pe Charlez Pemp (e brezhoneg; e galleg: Charles Quint), anavezet ivez evel Karl Aostria pe Karl Habsburg, hag evel Carlos Primero e spagnoleg, a oa ganet d'ar 25 a viz C'hwevrer 1500 e Gent, en Izelvroioù, ha marvet d'an 21 a viz Gwengolo 1558 e manati Yuste e Spagn, a voe roue Spagn hag Amerika spagnol, roue Sikilia , hag ar c'hentañ roue a unvanas rouantelezhioù Kastilha, Aragon ha Navarra, hag ivez dug Brabant evel Charlez II Brabant (1515-1558), Impalaer santel (1519-1555) evel Karl V. Breur e oa da Ferdinant Iañ an Impalaeriezh Santel a renas evel impalaer war e lerc'h.

Goude marv e dad Fulup Iañ Kastilha e renas Karl war an Izelvroioù Bourgognat hag a oa unnek dugelezh ha kontelezh enno.

E 1516 e teuas da vout Roue Spagn (Roue Kastilha, Léon hag Aragón evit bout resis) dindan an anv a g-Carlo IV (1516-1558). E 1519 e heritas Arc'hdugelezh Aostria ha evel Roue Roman-ha-German e voe dilennet, ha kurunet e voe en Iliz-veur Aaachen gant arc'heskob Kologn Hermann V Wied. E 1530 e voe kurunet Impaeler Roman-ha-German ( gant ar Pab Klemañs VII. Eñ a voe an eil ha diwezhañ Habsburg kurunet gant ar pab.

Karl a zalc'has (evel an impalaer Masimilian en e raok) gant ar mennozh ag un unpenniezh europat, gant aotroniezh war ar rouaned. Gwelet a rae outañ e-gunan evel unvaner Europa a-enep tostadur an impalaeriezh otoman renet gant Suleiman I ha difenour an iliz katolik. Meur a vrezel a reas a-enep ar roue gall Frañsez Iañ (Brezelioù Italia), daoust ma ne zeuas ket a-benn gwanaat Frañs hag a oa kevreet gant an otomaned.

Pa oa an impalaer o prezeliñ en Italia e strewas an disivoud protestant en Alamagn. E tu ar gatoliked e oa kentoc'h, mes ret e oa dezhañ asantiñ al luskad nevez a-benn dercʼhel ar peoc'h, en ur sinañ Feur-emglev Passau (1552).

E 1556 e treuzkasas e c'halloud etre e vab henañ Fulup II, a heritas douaroù Spagn ha Bourgogn, hag e vreur yaouankoc'h Ferdinant Iañ, roue Aotria a-c'houde 1521, hag a gemeras titl an Impalaer. Aze e rannas tiegezh Habsburg etre an hini spagnolat (Casa de Austria) hag an hini aostrian (Haus Habsburg-Österreich). Mont a reas d'an Anaon e 1558 en e balez e-tal manati Yuste e Spagn.

Buhez

Mab e oa da Fulup, dug Bourgogn, ha da Janed Kastilha.

Yaouankiz

Poltred Karl V, gant Bernard van Orley

Poltred Karl V, gant Christoph Amberger

Betek 1517 e voe savet en Izelvroioù Bourgogn, ha skoliet gant Guillaume de Croÿ, aotrou Chièvres, ha goude gant Adrian VI, hag e voereb an arc'hdugez Marc'harid Aostria .

E 1506,pa varvas e dad Fulup Iañ Kastilha, e voe legadet dezhañ Izelvroioù Bourgogn, ha Franche-Comté.

En 1516, pa varvas e dad-kozh a-berzh e vamm Fernando II Aragon, e teuas da vout roue Kastilha, war un dro gant e vamm Juana de Castilla (lesanvet Janed ar Follez), hag e teuas dezhañ ivez rouantelezh Aragon, Navarra Uhel, Proviñs Granada, Naplez, Sikilia, Sardinia, Inizi Balearez, Malta, hag an holl zouaroù a oa da Spagn en Amerika.

En 1519, pa varvas e dad-kozh Masimilian Iañ an Impalaeriezh Santel, e tegouezhas dezhañ douaroù Habsbourged Aostria ha dilennet e voe da Impalaer Santel Roman German, goude keveziñ gant Frañsez Iañ (Bro-C'hall).

Carlos Iañ ar Spagnoù

Karl, pe Carlos e Spagn, a voe lakaet kurunenn Kastilha war e benn e Cortes Valladolid en 1518. Hogen divizoù a voe lakaet:

Deskiñ kastilhaneg: desket e oa bet e galleg;
Difennet outañ reiñ kargoù d'an estrenien ;
Difennet kas e-maez ar vro metaloù prizius deuet eus an Amerikaoù;
Kemer preder gant doujañs ouzh e vamm, Janed Kastilha, a oa bac'het e Tordesillas.

Gant kurunidigezh Carlos e krogas renerezh an Tiegezh Habsburg e Spagn : padout a ray betek 1700 pa zegouezhas an Tiegezh Bourbon er vro. En 1518 e voe roet dezhañ kurunenn Aragon e Zaragoza. Eñ eo ar roue kentañ a unvanas an div gurunenn.

Bec'h en doa Carlos avat en e rouantelezh nevez en deroù. Entre 1520 ha 1521 e voe un emsavadeg en Kastilha ma nac'he an dud gwelout ur rejant flamank Adrien d'Utrecht o tont gant e lez Flamanked. Trec'het e voe an emsavadeg, kaset gant Juan de Padilla en emgann Villalar. Carlos avat a blegas da gas ar Flamanked kuit, betek Adrien d'Utrecht a lakaas envel da bab diwezhatoc'h, ha reiñ a reas gouarnamant Kastilha da dud eus ar vro.

Gwelout : Brezel Kumuniezhioù Kastilha

Entre 1519 ha 1523 e rankas Carlos talañ ouzh un emsavadeg e Bro Valencia, ar Germanías, diwar anv ar bagadoù soudarded lec'hel, a oa bet aotreet sevel gant Fernando II Aragon evit sourm ouzh ar Varbaresked.

Amerika

Spagn Nevez, krouet diwar brezelioù Hernán Cortés