Alamaneg

An alamaneg (pe Deutsch er yezh-se) a zo ur yezh eus strollad yezhoù germanek ar c'hornôg, e familh ar yezhoù indezeuropek. Ar yezh implijetañ en Unaniezh Europa an hini eo.

Alamaneg (Deutsch)
Perzhioù
Komzet e :	Alamagn, Aostria, Suis ha 37 bro all
Rannved :	Europa
Komzet gant :	120 000 000
Renkadur :	9
Familh-yezh :	Yezhoù indezeuropek Yezhoù germanek Yezhoù germanek ar c'hornôg Yezhoù alamanek uhel Alamaneg
Statud ofisiel
Yezh ofisiel e :	Alamagn Aostria Suis Liechtenstein Luksembourg Belgia • Kenofisiel e lod rannvroioù eus : Danmark Italia Polonia
Akademiezh :	-
Kodoù ar yezh
ISO 639-1	de
ISO 639-2	deu
ISO 639-3	deu
Kod SIL	DEU, GER
Sellit ivez ouzh ar pennad Yezh.

Ar yezh a vez komzet e seizh bro dreist-holl: Alamagn, Aostria, Suis, Liechtenstein, Luxemburg, reter Belgia, su Tirol. En Elzas, Loren, hag e Nordschleswig (su Danmark) e vez implijet ar yezh gant ur vinorelezh eus an dud. Kumuniezhoù alamanek a vev ivez en Europa ar reter, e su Brazil, hag e Namibia.

Gaolet eo ar yezh etre alamaneg-uhel hag alamaneg-izel.

Anvadur an alamaneg diouzh ar broioù

Ar ger "Deutsch"

An Alamaned a ra "Deutsch" eus o yezh, ar ger-se zo liammet gant ar ger "tud" e brezhoneg. An daou a zeu eus indezeuropek "*tewtéh₂" hag a dalvez "meuriad". Anv an doue Teutates zo liammet ivez. Ar ger-se a vez implijet gant pobloù germanek dreist-holl.

Ar ger "němьcь"

Pobloù slavek a implij ar ger "němьcь" pe "nemek". Ur ger evit lavaret "mut" peogwir e oa diaes en em gompren etrezo a-gaoz d'ar yezhoù disheñvel-tre.

Ar ger "germanen"

Implijet e vez ar ger "german-" e saozneg hag er broioù levezonet gant ar yezh-se.

Ar ger "alamannen"

Implijet e vez ar ger "alaman-" gant pobloù romanek, keltiek hag er Reter-Nesañ dreist-holl.

Istor

Kentañ kemmadurioù-kensonennoù

Gant ar c'hentañ kemmadurioù-kensonennoù (erste germanische Lautverschiebung) e-tro ar V^vet kantved kent JK e komañse ar yezh c'hermanek voutin a-ziwar ur rannyezh indezeuropek. Gant ar c'hemmadurioù-mañ e vez displeget an diforc'hioù a zo etre ar yezhoù germanek (alamaneg, nederlandeg, saozneg, h.a.) hag ar yezhoù indezeuropek all. Evit eeunaat an traoù e c'haller kinnig anezho er mod-mañ:

• k → h : lat. casa — alam. Haus, saoz. house
• p → f : lat. pater — saoz. father, alam. Vater
• t → th : lat. tres — saoz. three, ndl. drie
• d → t : lat. decem — ndl. tien, saoz. ten
• g → k : lat. gula — alam. Kehle, ndl. keel
• bʰ → b : sañskr. bʰrātā — alam. Bruder, saoz. brother
• dʰ → d : sañskr. dhītí — saoz. deed, ndl. daad
• gʰ → g : *gʰostis e indezeuropeg (lat. hostis) — alam. Gast, saoz. guest

Eil kemmadur-kensonennoù

Komañs a reer d'ober anv eus an alamaneg pa c'hoarvez an eil kemmadur-kensonennoù er rannyezhoù implijet e mervent Alamagn (zweite germanische Lautverschiebung pe hochdeutsche Lautverschiebung), a vez lakaet e-tro ar VIvet kantved tamm-pe-damm. D'ar mare-se an heni e oa diforc'het alamaneg izel (Niederdeutsch), yezh an norzh.

Ar gemmadenn fonetek a ziskouez un nebeud diforc'hioù etre an alamaneg a-vremañ ha, da skouer, an nederlandeg pe ar saozneg :

• k → ch : ik — ich « me » ; ook — auch « ivez » ; maken/make — machen « ober (oberiañ) »
• d → t : dag/day — Tag « deiz » ; bed — Bett « gwele » ; doen/do — tun « ober (gwerediñ) »
• t → s : wat/what — was « petra  » ; straat/street — Straße « ru/straed » ; eten/eat — essen « debriñ »
• t → (t)z : zitten/sit — sitzen « azezañ » ; twee/two — zwei « daou »
• p → f : slapen/sleep — schlafen « kouskaat » ; schip/ship — Schiff « bag » ; helpen/help — helfen « sikour(iñ) »
• p → pf : peper/pepper — Pfeffer « pebr » ; paard — Pferd « marc'h »
• v, w, f → b : geloof/belief — Glaube « kredenn » ; avond/evening — Abend « abardaez »

Ar Grennamzer

Etre an X^vet kantved hag ar XV^vet kantved e tegouezhas an diftongennoù e rannyezhoù kornad-bro ar Mervent evit-fed vez disklipet dre zaou fonem evit ei, eu ha au. Gant-se e ouzomp penn d'an diforc'hioù a zo etre an alamaneg reolataet ha, da skouer, an nederlandeg :

• ū → au : hūs → Haus « ti » ; mūs → Maus « logod(enn) »
• ī → ei : wīse → Weise « ardoù » ; zīt → Zeit « amzer (gronologel) »
• iu → eu : liute → Leute « tud » ; hiute → heute « hiziv »

Er c'hontrol eus Stadoù war an harzoù eo chomet ar c'hornadoù-bro germanek lodennet (Kleinstaaterei) anezhe a-hed ar Grennamzer tout kazimant, ar pezh a lako diforc'h diorroadur ar rannyezhoù a zo diforc'h-rik ha, gwech a ve, dibosupl da gompren evit daou zen é kaozeal eus kornajoù-bro disheñvel. Kaset eo bet peurunvaniñ an holl rannyezhoù gant ar varzhed hag o Mittelhochdeutsche poetik war-dro an XIII^vet kantved, nawazh n'eo ket bet levezonet yehz an dud gant an dra-se, peogwir ne ouie an taol bras eus an dud na lenn na skrivañ. Hag ar mod-se zo bet e-pad pell un troc'h etre ar c'hornadoù-bro jermanek, div vro pe kornad-bro yezh :

• en norzh, ha dreist-holl e treuziad an Hansa ma oa an alamaneg izel ur c'hedyezh eus Mor an Hanternoz da beket ar Mor Baltel.
• er Su e vize savet gant tud gouiek ha lennek, a-dammig-da-dammig, abaoe ar XIV^vet kantved ur yezh komprenet gant an holl dud a rae gant rannyezhoù all, ar pezh a zeuas da vezañ an alamaneg reolataet (Hochdeutsch). An dra zo da verzout ivez eo n'eus ket bet choazet ur yezh kêr-benn evel vize graet gant ar Stadoù all maez ar vro.

Levezon an adkempenn

E 1521 eo bet laket gant Martin Luther an Testamant Nevez en alamaneg reolataet a oa war ar stern, hag e 1534 an Testamant Kozh. Na bezañ ne voe ket Luther an hini kentañ o sevel ar yezh reolataet-mañ etre an holl gornadoù-bro - war ar stern abaoe ar XIV^vet kantved - e servijo an adkempenn-mañ da lakaat an alamaneg reolataet er melestradur hag ar skolioù, ha memes e norzh Alamagn eo bet kemeret.

Met beket diveroù an XIX^vet kantved e chomas an Hochdeutsch ur yezh skrivet gwall alies. En norzh dreist-holl e veze desket ar yezh reolataet-se da yezh estren.

Yezh ar sinoù

• Ar re vouzar a ra gant Yezh ar Sinoù Alamanek.

Sellit ouzh ar ger alamaneg er
wikeriadur, ar geriadur frank.

Porched Alamagn – Adkavit pennadoù ha rummadoù Wikipedia a denn da Alamagn.

Porched Aostria – Adkavit ar pennadoù a denn da Aostria.