Azen

Rummatadur filogenetek
Riezad : Animalia
Skourrad : Chordata
Kevrennad : Mammalia
Urzhad : Perissodactyla
Kerentiad : Equidae
Genad : Equus
Anv skiantel
Equus asinus
Linnaeus, 1758
D'ar vevoniezh

e tenn ar pennad-mañ.

Azen eo an anv a vez graet eus ul loen pevarzroadek ha bronnek kar d'ar c'hezeg. Azenez a vez graet eus ar barez.

Doñvaet eo bet an ezen gant Henegiptiz, met gouennoù ezen gouez zo en Afrika hag en Azia.

O neuz

kemmañ

Diwar-benn an ezen e c'haller lavarout:

  • int bihanoc'h eget ar c'hezeg ;
  • eo hiroc'h o divskouarn ;
  • eo troet o daoulagad war-zu pezh zo dirazo, pa n'eo ket gwir evit ar c'hezeg ;
  • eo louet o blevenn dre vras, nemet o c'hof hag o min, ha tro-dro o daoulagad a zo gwenn.

Gouennoù zo a zo du o blevenn (azen Berry), pe gell (azen Poatev), pe gwenn (azen Egipt). War ar re louet e weler ur groaz du, anvet « kroaz sant Andrev ».

Livioù etre louet ha gell zo d'ar gouennoù gouez, gell-ruz zoken a-wechoù (kiang Tibet).

 
Azen Sancho Panza .

Gouennoù disheñvel

kemmañ

Dre o neuzioù disheñvel (penn, blev, gouzoug, pavioù) e reer ar c'hemm etre ar gouennoù:

Diwar an ezen doñv ez eus deuet gouennoù gouez en Aostralia hag en Amerika .

Ur spesad albinos a zo ivez en enez Asinara er-maez da gornôg Sardinia.

En Gall

kemmañ

Seizh gouenn zo anavezet gant Ministrerezh al Labour-Douar gall hag ar Marchosioù Broadel gall.

  • azen Poatev,
  • azen Berry
 
Un azen Grand Noir du Berry
  • azen Kotentin
  • an azen norman
  • azen Provañs
  • azen ar Pireneoù
  • azen ar Bourbonnais

Gouennañ

kemmañ

E galleg e vez graet baudet eus ne vern pe azen-gouennañ, ouzhpenn azen Poatev, anvet e galleg "baudet du Poitou" (fr:baudet du Poitou).

Etre 12 ha 13 miz e vez an azenez o tougen, ouzhpennik a-wechoù. Un tamm muioc'h evit ar gazeg eta (etre 10 ha 12 miz).

Talvoudegezh an ezen

kemmañ
 
Kouer e Kappadokia gant e azen

Pell amzer e voe implijet an ezen doñvaet evel ar c'hezeg, rak nebeutoc'h e kouste o magañ, hag e broioù zo e vez graet «kezeg ar re baour» anezho. Ouzhpenn-se e c'hall an azen krapat gant diribinoù, se zo kaoz e veze implijet er menezioù ha war zouaroù meinek.

Al laezh azen (azenezed, kentoc'h) a zo damheñvel e berzhioù ouzh hini ar maouezed.

E Provañs e vez graet silzig sec'h gant kig azen.

Sotoni

kemmañ

Lakaet eo bet an azen da sot dre ma n'eo ket ul loen ken sentus hag ar marc'h. Kavout a ra d'e zifennerien eo dousoc'h ha speredkoc'h avat, hag e fell dezhañ kompren a-raok sentiñ. War evezh e vez atav, ha setu perak eo diogeloc'h e gerzhed er menezioù.

Ezen brudet

kemmañ
 
An tad Frédé hag e azen Lolo, lesanvet Boronali, dirak kabared al Lapin Agile.
 
Coucher de soleil sur l'Adriatique, pennoberenn Boronali, er Salon des Indépendants e 1911.

Troiennoù

kemmañ
  • Azen gornek! kunujenn
  • Taol troad an azen. Diwar un droienn c'hallek deuet eus unan eus Fablennoù Jean de La Fontaine, Ar Leon aet da vout kozh, savet diwar ur fablenn gant Phaedrus. Arouez an dreitouriezh.

Lavaredoù

kemmañ
Bezañ evel azen Lizilour,
Ha ne boanie na gant taolioù bazh na dre gomzoù flour.

Krennlavaroù

kemmañ
  • Azen dre natur ne oar ket lenn e skritur.
  • An hini a lavar e oar pep tra A ziskouez eo an azenañ.
  • Un azen bev zo gwelloc’h eget daou varc’h marv.

Hag ivez

kemmañ
  • Asinus asinum fricat a zo daou azen o'n em lipat. Jakez Riou, An Ti Satanazet. Frazenn meneget gantañ diwar ul levr-skol latin, hag ur bomm brezhonek da zegas ur glotenn.
  • Moulpenn, lesanv an azen hervez Fablennoù Jean de La Fontaine, troet gant Yves Louis Marie Combeau ha Daniel Doujet (notennoù, pajenn 506).

 
Commons
Muioc'h a restroù diwar-benn

a vo kavet e Wikimedia Commons.

Liammoù

kemmañ
Sellit ouzh ar ger azen er
wikeriadur, ar geriadur frank.