Kaouenn-erc'h

Kaouenn-erc'h
Ur gaouenn-erc'h Chalus (VU)
Rummatadur filogenetek
Riezad :	Animalia
Skourrad :	Chordata
Kevrennad :	Aves
Urzhad :	Strigiformes
Kerentiad :	Strigidae
Genad :	Bubo
Anv skiantel
Bubo scandiacus (Linnaeus, 1758)
D'ar vevoniezh e tenn ar pennad-mañ.

Ar Gaouenn-erc'h a zo un evn-preizh, Bubo scandiacus (gwechall : Nyctea scandiaca ; Linnaeus (1758) : Strix scandiaca) an anv skiantel anezhañ.
Anv latin an toud meur eo anv ar genad Bubo ; latin nevez eo scandiacus evit Skandinavia. Betek nevez zo e veze lakaet Bubo scandiacus da spesad nemetañ ur genad all anvet Nyctea, ha Nyctea scandiaca e oa anv a veze roet d'al labous ; dre zielfenniñ an TDN avat eo bet kavet eo ar gaouenn-erc'h ur c'har tost d'ar genad Bubo – met lod skiantourien eo gwell dezho ober Nyctea scandiaca anezhi c'hoazh.

Ne oa kudenn ebet gant stad al labous e 2015 hervez an IUCN rak stabil e oa ar boblañs, hogen da chalus eo bet lakaet e 2017 pa'z eus bet muzuliet un digresk.

Doareoù pennañ

Ur gaouenn-erc'h o nijal.

Ar gaouenn-erc'h zo unan eus al laboused bet deskrivet gant Linnaeus en 10vet embannadur eus e Systema Naturae (1758) ma voe anvet Strix scandiaca gantañ.

Kar eo d'an touded, ha toupennoù (“divskouarn”) he deus evel evel ar re-mañ, daoust ma n'int ket hewel-kaer. Unan eus ar c'haouenned brasañ ha ponnerañ eo : etre 52 ha 71 cm eo ment al labous, etre 1,25 m ha 1,50 m eo e hed-eskell, etre 1,6 ha 3 kg a bouez a vez ennañ ; melen eo e zaoulagad ha du e bigos.
Gwenn penn-da-benn e vez ar pared ; un nebeud tarchoù du zo war pluñv ar parezed ; brizhellet du eo ar ploged, lod anezho o vezañ duoc'h eget gwenn.
Tev eo pluñv ar c'haouenned-erc'h, betek war o favioù, ar pezh a aesañ o buhez e tu Norzh kelc'h Arktika.

Pa vez kludet e sell alies al labous ouzh an heol, ar pezh a ziskouez eo boas da sellout a-bell e lec'hioù ec'hon ha digor. War a seblant eo gouest d'en em reterañ dre an heol pe an avel, diouzh an amzer.

Gouennañ

Ur vi kaouenn-erc'h

War an douar, e laez ur roc'hell pe un duchennig dierc'h e sav Bubo scandiacus e neizh evit gallout gwelout a-bell ha dibradañ aes da hemolc'hiñ ; a-wechoù e ra gant neizh dilezet un erer. Gouest eo ur par da speriañ div barez ; en degouezh-se e vez savet daou neizh, war-dro ur c'hilometr an eil diouzh egile.
Ar barez a gleuz strad an neizh a-raok dozviñ etre 3 hag 11 vi en hanterenn gentañ an hañv (Mae ha Mezheven), unan-hag-unan a-hed meur a zevezh. Goude ur pemp sizhunvezh bennak e tiglor ar ploged gwenn-kann, a vez prederiet gant ar c'houblad. Lod ploged a c'hall bout 10 pe 15 gwech brasoc'h eget ar re vihanañ, hogen biskoazh n'eus bet gwelet reoù o lazhañ reoù all. Gant ar c'houblad e vez difennet an neizhiad diouzh ar preizhered : bleizi ha lern arktik war an douar, korvideged ha sparfelled-mor en oabl. Gant ar par e vez difennet an neizh pa vez ar barez o c'horiñ pe o voueta ar ploged.

Boued

War-nes tapout merenn

Lemminged ha krignerien all a vez tapet gant al laboused kreñv-se e-pad mare ar gouennañ. Pa vez nebeutoc'h eus ar re-se e tebront ploged brugyer. A vare da vare, diouzh fonnusted o boued er goañv pergen, e c'hall al labous treiñ war-du ur skalfad ledan a breizhoù : gedon, gozed, gwiñvered, lapined, logod, moreganed, razhed, razhed-musk ; preizhoù brasoc'h a dap diwar trapoù bet staliet gant tud, evel rakouned (a c'hall bezañ ken ponner ha 12 kg en annezva ar gaouenn-erc'h).
Laboused all a ya ivez da voueta Bubo scandiacus : fazaned, gouelaned, gwazi, houidi, jualenned, lec'hidtrigaded (isurzhad Charadrii), plomered, skilgoged (genad Tetrao), ha laboused kaner ; evned preizh all zoken a ya ganto a-wechoù, kaouenned all en o zouez. Pesked a ya ganto ivez pa gavont tro.

Eeun-tre eo doare ar gaouenn-erc'h da gavout fred : kludañ ha gortoz, war an deiz ha diouzh noz. Pa wel ur preizh en e dap a-ziwar an douar, diwar nij pe diouzh an dour a-daolioù seul troad. Ret eo da bep labous tapout da nebeutañ dek logodenn bemdez evit dreistbevañ ; gouest eo da zebriñ tremen 1 600 lemming ar bloaz. Gagn a c'hell debriñ pa ne gav preizh bev ebet.

Evel kigezaded all e lonk ar c'haouenned-erc'h o freizhoù bihan en un taol ; dre drenkennoù kreñv o stomog e tileizhont ar c'hig a-raok dislonkañ bouloùigoù eskern, dent, pluñv, feur hag all un 18 pe 24 eurvezh goude ar pred. Alies e tislonkont er memes lec'h, ma kaver stank ar bouloùigoù. Pa vez bras ar preizh e vez pigoset ha ne vez boulig ebet.

Annez

██ Gouennañ	██ E-maez gouennañ

En Norzh d'al ledred 60° Norzh, e broioù arktikel en hañv, da vare ar gouennañ, e vev Bubo scandiacus.
Kantreadek eo al labous, ha diouzh stankter e breizhoù e c'hall diskenn izeloc'h er Su da ouennañ, met toundra an Arktik eo e ziriad pennañ evit gouennañ : Alaska an Norzh, Kanada an Norzh hag Eurazia an Norzh. Lod laboused a chom en o ziriad gouennañ e-pad ar goañv, lod all a emdizh war-du ar Su, betek Skandinavia ha Kebek.
Dre ma plij an toundra d'ar c'haouenned-erc'h e c'hallont en em gavout e takadoù ec'hon damheñvel e biz SUA, e rannvro al Lennoù Meur ha morskornegi ar Meurvor Atlantel ; lod laboused zo bet gwelet izeloc'h c'hoazh, betek Hawaii, harzoù su Rusia ha beg gwalarn Sina.

E dibenn ar Pleistoken (etre –80 000 ha –16 000) e veze kavet e Bulgaria, e Bro-C'hall hag er pep brasañ eus Italia.

E miz C'hwevrer 1886 e pradas ur gaouenn-erc'h skuizh-divi war unan eus gwernioù al lestr Ulunda tremen 600 km diouzh an Douar-Nevez, an douar tostañ ; paket e voe, ha war ziskouez emañ er Maritime Museum of the Atlantic e Skos Nevez.

Etre 1967 ha 1975 e veze kaouenned-erc'h o ouennañ war Enez Fetlar en Inizi Shetland e Bro-Skos. Gwelet e voe parezed en hañv 1993, met bremañ ne vez gwelet Bubo scandiacus e Breizh-Veur nemet dibaot a wech, er goañv, e Na h-Eileanan Siar hag en Am Monadh Ruadh.

E miz Genver 2009 e voe gwelet ur gaouenn-erc'h e Spring Hill, Tennessee, 22 vloaz goude ur weladenn all e 1987. E-kerzh ar goañvez 2011-2012 e voe gwelet miliadoù a laboused e meur a lec'h en SUA ; muioc'h c'hoazh a voe e 2013-2014, ha gwelet e voe Bubo scandiacus e Florida.

Liammoù diavaez

War Wikispecies e vo kavet ditouroù ouzhpenn diwar-benn:

Bubo scandiacus

• (en) Bubo scandiacus war al lec'hienn BirdLife International.
• (en) Bubo scandiacus war lec'hienn an International Union for Conservation of Nature (IUCN).
• (en) The Owl Pages
• (en) Animal Diversity Web