Brezhoneg Treger

Perzhioù dibar zo da vrezhoneg Treger (pe tregerieg), en distagadur, er yezhadur, er c'heriaoueg, goude ma kaver disheñvelderioù etre an daou benn eus ar vro.

Distagadur

Vogalennoù

Distaget e vez

• [o] al liester skrivet "où" (nemet un ou a vefe dija er ger : poulloù...)
• [ə] e-lec'h [e] pa ne vez ket taolmouezhiet :
  • e-barzh "ket" (a vez taolmouezhiet e leoneg) : 'oaran ket [wa'rãk:ət]
  • en anv-gwan-verb : lonket ['lɔ̃ŋkət]
  • en dibenn-verb skrivet it, evel e-barzh sellit : ['sɛl:ət]
  • el liester en [ed] : merc'hed ['mɛrɤət]

Vogalennoù friet:

• [ã]
  • en anv-verb hag en derez-uhelañ (distaget /a/ e brezhoneg Leon) ;
  • en amzer-vremañ ar verboù : pa ran /pa'rã/ (heñvel e vez distaget kanañ ha kanan)
• [ĩ], [ỹ], evel e liñsel, pluñv;

Kensonennoù

Distaget e vez

• /h/
  • e deroù ar gerioù evel hanter, hent, hir nemet pa vez ar ger-mell dirak;
  • er raganvioù-diskouez (hemañ, hennezh, hag ar re all), gant se e klever ha hemañ ha neket hag hemañ;
  • e deroù gerioù all : ad-, anv,
• /z/ e-lec'h /s/ e deroù ar gerioù : Se zo sur a glever /zezo'zy:r/
• implijet e vez ec'h e-lec'h ez dirak ar verboù bezañ ha mont: ec'h on, ec'h an...)
• /w/
  • ar "v" e-barzh gerioù evel : avel, 'vit, pevar, nevez, devezh; war, '
  • hag ar "w" diwar gemmadur: da wreg,
• [r] ne vez ket distaget evel e galleg, ha n’eo ket unvan an distagadur anezhañ :
  • ruilhet (teod ouzh diaraog ar staoñ) e kornioù zo (hogen dousoc'h eget e Leon) (klevet fraezh pa glever mouezh Maria Prat,
  • pe distaget gant beg an teod ouzh kreiz ar staon (an distagadur a vez kavet "amerikan" gant lod).
• /j/ eo distagadur al lizherenn lh er gerioù evel drailhañ, sailhat, dilhad, ruilhal, ...

Kensonennoù aet da get

• b, e-barzh ober alies, distaget /'ɔ:r/, evel e Kerne-Izel,
• d, e-barzh -adenn alies, distaget /'a:n/,
• g, e-barzh digor alies, distaget /'di:ɔr/, digarez distaget /'dja:re/,
• r etre div vogalenn e gerioù evel c'hoari, Mari, arri (erru) /aj/; dibriñ
• z (diwar un d kozh)
  • etre div vogalenn (bezañ, anezhañ)
  • pe e fin ur ger, evel e kerneveg, e gerioù evel: nevez, bemdez, karantez,...
  • e liester an anvioù-kadarn tiez, aelez, aotrounez;
    • a-wechoù e vez distaget [x] e gerioù evel bazhad, lazhañ, razhed.

Kemmadurioù

• Ne vez ket graet kemmadur dre vlotaat /d/ e /z/ (da vihanañ a-reter d'ar stêr Leger): daou den, da dorn, da dont
• Den a dro da an nen pa dalv kement hag on e galleg: skuizhañ buanoc'h a ra an nen ...

Gwir eo ivez n'eo ket "peurunvan" ar rannyezh, ha traouigoù disheñvel a c'haller kavout e pevar c'horn ar vro:

• pop e-lec'h pep
• para pe p'ra evit petra
• petore (peto'e), e-lec'h peseurt (pe seurt).

Yezhadur

Gerioù yezhadurel

• en e-lec'h e: mont en kêr, kanañ en brezhoneg;
• hon, e-lec'h hor pe hol;
• kenkent, e-lec'h kerkent, kenkoulz e-lec'h kerkoulz;
• lakaet e vez kentoc'h n eget d war-lerc'h ne pe na dirak ur vogalenn. Skrivet e vez neuze an n-se ouzh dibenn an nac'henn ha neket ouzh penn ar verb;

Nen/nan eus ket en Breizh, nen eus ket unan,

Nen/nan eus ket ur sant evel Sant Erwan!... (Kervella (1947:§232.II)

• lavaret e vo ken bras evel hemañ, e-lec'h ken bras ha hemañ.
• e-lec'h peseurt e vez implijet ivez
  • petore den
  • petra den
• e-lec'h petra e vez klevet ivez peseurt .

Verboù

• E liester an amzer-da-zont
  • ne reer nemet gant ar stummoù -fomp, -fet, -font

Verboù direizh

• Bezañ:
  • Ne vez ket graet gant ez eus, met gant zo
  • Ne vez graet nemet gant emañ hag emaint, e-lec'h ar furmoù all e vez graet gant on, out ....
  • Ledetoc'h a-galz eo avat ar stumm voint, evit trede gour lies ar verb bezañ, hervez an ALBB, met anavezet eo ar stumm vefont.
• Ne vez ket distaget it en eil gour lies, met et.
• Kaout:
  • graet e vez gant ar stummoù hir en trede gour: en devo, he devoa
• Gouzout:
  • 'oaran ket, n'ouve'an ket, n'onn ket a c'hall bezañ implijet gant ar memes tud;
  • gouvezet eo an anv-gwan-verb.

Verboù reizh

• Karout, zo karet, ha graet e vez gant ar stummoù kerez (karez), keret (karit), kerfet (karfet), kere (kare);
• Lampat, evit lammat, evel en droienn lampat ha sailhat.
• Lavarout, zo laret, ha graet e vez gant ar stummoù lerez (larez/lavarez), leret (lavarit), lere (lavare)

Araogennoù

• Da, distaget/də/ peurvuiañ.
• E-lec'h deomp ha ganeomp e reer gant demp/dimp, ganemp/ganimp.
• Mesket e vez ouzhin ha diou(zh)in, klevet e vez [di'wi].
• Komz diou(zh)imp, e-lec'h komz ac'hanomp e yezh Leon.
• E-maez an ti, e-lec'h er-maez eus an ti.

Gerioù ha troiennoù dibar

Gerioù ha troiennoù zo ha ne gaver ket nemeur e-maez Treger, pe tamm ebet. Darn zo stag ouzh ur c'hornad, evel todion, skribiton, ... evel a c'hoarvez er rannyezhoù all. Geriennoù deuet eus an tunodo, luc'haj ar Roc'h-Derrien, zo en em strewet e brezhoneg ar c'hantonioù tro-dro. Perzhioù heñvel ouzh brezhoneg Leon a gaver a-wechoù e Treger-Izel.

• aezet : aes
• arre : adarre
• awidell : kontadenn (fentus alies)
• beure : mintin, e Leon
• boutañ: e-lec'h bountañ
• chaous : lipig, hag estlammadell
• c'hoari (al) las : dirollañ, riboulat
• c'hoari e droad porc'hell : fouzhañ
• c'hwistim : c'hwi 'istim, c'hwi 'soñj deoc'h
• (mont) d'an druilh-drast : d'ar pevarlamm
• difindaoniñ: freuzañ
• dresañ : renkañ, kempenn un dra bennak torret
• en em stipañ : en em fichañ
• en em c'houlenn : klask gouzout
• evit [wit], araogenn amzeriañ
  • evit an deizioù ([win'dɛ:ju]) : en deizioù-mañ
  • evit ar beure : er mintin-mañ
  • evit ar bloaz : er bloaz-mañ
  • evit ar sizhun : er sizhun-mañ
• flec'hañ : c'hweseta
• fontañ arc'hant : dispign n'eus forzh pegement
• gargal : kelenn
• gars, garz: genaoueg
• groñj : elgezh
• gouermagn : kintus
• gouerous, gwerouz; gouerouzat : klemmicher; klemmichat
• gwabrigol : luc'hed
• kabared* : kanastell
• klask fret : klask unan bennak (pe 1 evit en em gannañ, pe 2 evit merc'heta pe paotreta)
• lankon : lampon
• loukez : genaoueg
• mat pell zo, netra ken, echu
• meür : ouesk, e kornad Gwerliskin ha Plouigno
• mont e galouach : mont e belbi
• nay : sot
• ober gwad fall : kaout nec'hamant
• ober pecheroù da ub : ober flouradennoù da ub
• paotrez : plac'h (e kornad Montroulez, dianav er peurrest eus ar vro)
• redek an douilhez : klask paotreta pe merc'heta
• sof-kont : e-leizh
• stipet : gwisket brav
• tiekoù : ardoù;
• tresenn : garzh

Skrivagnerien hag o deus graet gant tregerieg

Skrivagnerien 'zo o deus graet gant tregerieg e mod pe vod en o skridoù. En o zouez emañ:

• Fañch an Uhel
• Erwan ar Moal
• Anjela Duval
• Maria Prat
• Jakez Konan
• Jarl Priel
• Fañch Peru

Levrioù diwar-benn an tregerieg

• Gwerziou Breiz Izel, Soniou Breiz Izel, Kontadennoù ar Bobl, gant Fañch an Uhel.
• Grammaire bretonne du dialecte de Tréguier, Louis Le Clerc.
• Trésor du breton parlé, gant Jules Gros

Levrlennadur

• Jules Gros, Le Trésor du breton parlé (Éléments de stylistique trégorroise), peder levrenn (1966-1989) hag ur geriadur galleg-brezhoneg (Emgleo Breiz, 1993). Anat eo eo bet reizhet, d'ur c'houlz bennak gant unan bennak, betek skarzhañ stummoù tregeriek rik evel -fomp, -fet, -font.

Pennadoù kar

• Brezhoneg Goueloù‎
• Brezhoneg Gwened‎
• Brezhoneg Gwenrann
• Brezhoneg Kerne‎
• Brezhoneg Leon‎

Liammoù diavaez

• Brezhoneg Bro Bear