Arbennelezh (yezhoniezh)

Er yezhoniezh e vez implijet an termen arbennelezh evit komz eus ur frammadur yezhadurel pa vez lakaet un gouzañver yezhadurel da gas da benn un oberenn bennak (displegat gant ur verb) pe d'e gas da benn en un doare resis gant ur graer yezhadurel, da skouer:

Skrivañ a ra Yann → Lakaet e vez Yann da skrivañ

Un elfenn voutin da holl yezhoù ar bed eo an arbennelezh, met implijet e vez meur a doare yezhadurel disheñvel evit he displegañ:

Morfologiezh: implijet e vez elfennoù morfologel (da skouer, kengerioù) evit lakaat verboù da vezañ arbennel o ster pe da lakaat anvioù-gwan da dalvezout kement ha « dont da vezañ » (d.s. bras brasaat = dont da vezañ bras(oc'h));
Troadelloù: troadelloù savet alies a-drugarez da implij ur verb skoazell (d.s. Mont → Lakaet da vont);
Leksemek: Implijet e vez gerioù (leksemaoù) disheñvel evit ar stumm arebennek (d.s. debriñ → bouetañ).

Arbennelezh vorfologel

Meur a venger morfologel a c'hell talvezout da sevel stumm arbennel ur verb, dreist-holl kengerioù (rakgerioù, lostgerioù, engerioù...), da skouer:

e finneg: merket e vez an arbennelezh a-drugarez d'an dereziadur kensonennel mui hiradur ar vogalenn diwezhañ, d.s.syödä « debriñ » → syöttää « bouetañ » (= « lakaat da debriñ »)

e japaneg: taberu « debriñ » → tabesaseru « lakaat da debriñ, bouetañ » ; yomu « lenn » → yomaseru « lakaat da lenn »

maorieg: merket e vez an arbennelezh dre ouzhpennañ an rakger whaka-, d.s. ako « deskiñ » → whakaako « kelenn » (= « lakaat da deskiñ »)

e perseg: merket e vez an arbennelezh dre ouzhpennañ an lostger ân(i)dan da gelf an amzer vremañ, d.s. xordan « debriñ » → xor « kelf » → xorândan « lakaat da debriñ »

e sañskriteg: merket e vez an arbennelezh ṇijanta dre ouzhpennañ al lostger -ay wrizienn ar verb, d.s. khad « debriñ » → khād-ay « lakaat a ran (unan) da debriñ, bouetañ a ran »

er yezhoù semitek: stummoù arbennel o deus ar verboù e meur a yezh, diorroet diwar ar rakger kent-semitek a orin š-, deuet da vezañ ʔa-, hi- pe ī- er yehzoù semitek a-vremañ, da skouer:
- e sirieg: kəθav « skrivas (eñ) » → ʔaxtev « lizherennas »
- en arabeg: ʕalima « gouias (eñ) » → ʔaʕlama « kelaouas (en) »
- en hebraeg: ʦaxak « c'hoazhas (eñ) » → hiʦxik « (eñ) a lakaas unan da c'hoazhin »

e tagalogeg hag en ilokanoeg: merket e vez an arbennelezh dre ouzhpennañ an rakger pa- d'ur verb pe d'un anv-gwan, d.s.
- en ilokanoeg: dakkel « bras » → padakkelen « brasaat »
- e tagalogeg: kain « debriñ » → pakainin « lakaat da debriñ, bouetañ »

e gwaranieg: merket e vez an arbennelezh dre ouzhpennañ an rakger mbo- ~ mo-, d.s. puka « c'hoarzhin » → mbopuka « lakaat (unan) da c'hoarzhin » ; pu'ã « pignat » → mopu'ã « uhelaat »

e turkeg: merket e vez an arbennelezh dre ouzhpennañ an enger -dVr-, d.s. ölmek « mervel » → öldürmek « lazhañ » (= « lakaat da vervel »)

en ourdoueg: merket e vez an arbennelezh dre ouzhpennañ an engerioù -(l)ā- ha -(l)vā-, d.s. karnā « ober » → karāna « lakaat d'ober » → karvāna « lakaat unan d'ober un dra bennak »

Kemmoù ster

A-hed ar wezh e c'hell kemmañ ster ar stumm arbennel deveret, da skouer:

e finneg: olla « bezañ » → olettaa « martezeañ » ha n'eo ket **« lakaat da vezañ »
e sirieg: kəθav « skrivas » → ʔaxtev « lizherennas » ha n'eo ket **« lakaat a reas da skrivañ »

Arbennelezh troadellek

An darn vrasañ eus yezhoù Europa a implij troadelloù arbennik evit sevel frammadurioù arbennel, kentoc'h evit elfennoù morfologel. Implijout reont neuze verboù skoazell resis a gemm yezh da yezh, da skouer:

en alamaneg: lassen, d.s. fallen « kouezhañ » → fallen lassen « leuskel da gouezhañ, lakaat da gouezhañ »
e brezhoneg: lakaat, d.s. lakaat a rejont ac'hanon da redek * e galleg: faire, d.s. je l'ai fait entrer « lakaat a ris anezhañ da dont tre »;
e saozneg: make, have, d.s. She made me eat the vegetables « Lakaat a reas ac'hanon/rediañ a reas ac'hanon da debriñ al legumaj »; I had John build the house « Lakaat a reas Yann da sevel an ti »

Kevreadurezh ar frammadur troadellek

E frammadurioù kevreadurezhel evel-hen ez eus daou verb ha teir arguzenn: an arguzenn gentañ 'zo rener ar verb kentañ; ar eil arguzenn 'zo renadenn ar verb kentañ ha rener an eil verb war un dro; an trede arguzenn 'zo renadenn an eil verb.

Eilpennet e c'hell bezañ an arguzennoù oc'h ober gant an tu-gouzañv, met alies e teu da vezañ re bounner ar frammadur kevreadurezhel e meur a yezh, da skouer:

e brezhoneg: Lakaet e oan bet da c'hortoz
e saozneg: I was made to wait; (direizh) **John was had the house to be built

E yezhoù all e ranker implijout frammadurioù all kentoc'h evit ober gant verboù skoazell. E spagnoleg, da skouer, e ranker implijout an doare-sujañ, luzietoc'h ar frammadur evit an hini diazezet war verboù skoazell:

Hizo que la siguieran « Lakaat a reas anezhe d'he heuliañ »
Hizo que el perro comiera pescado. « Lakaat a reas ar c'hi da debriñ pesk »

Er yezhoù romanek (hag e yezhoù all) e kaver meur a verb a c'hell talvezout da verb amdranzitivel (tu-etre) oc'h implijout ur raganv brizhemober stag pe da verb tranzitivel (tu arbennek), da skouer e spagnoleg:

Ella se despierta a las 7 « Dihuniñ a a ra da 7 eur »
Ella despierta a los niños « Dihuniñ a a ra ar vugale da 7 eur »

Arbennelezh leksemek

Meur a wezh e vez implijet gerioù disheñvel, da skouer:

e brezhoneg: debriñ → bouetañ
e galizeg: quecer « tommañ, dont da vezañ tomm » → quentar « tommañ, lakaat da vezañ tomm »
e saozneg: fall « kouezhañ » → drop « lakaat, leuskel da gouezhañ »

Bez' e c'hell bezañ liammet ez-etimologel an eil stumm ouzh egile, kemmet tamm-ha-tamm a-hed ar wezh ivez a-wezhoù, d.s.:

e saozneg: rise « pignat, sevel » → raise « sevel, lakaat da sevel »
e svedeg: falla « kouezhañ » → fälla « lakaat, leuskel da gouezhañ »
e japaneg: agaru « pignat, sevel » → ageru « sevel, lakaat da sevel »

Kemmoù stad

Er yezhoù implijet gante verboù-stad e c'heller sevel stummoù arbennel diwar ar verboù-se ivez dres evel ma reer gant verboù reizh (verboù ober) evit merkañ kemm ar stad pe kemm perzh ar stad, da skouer

Verb ober (tranzitivel):

set/put « lakaat un dra en un tu bennak »

Verb-stad (amdranzitivel):

sit/be sitting « bezañ azezet ; en e goazez »

Stumm arbennel:

He was made to sit down (kv. he was sitting down/ he sat down)

Stummoù arbennel diwar anvioù hag anvioù-gwan

Evit a sell ouzh ar gevreadurezh ec'h eo peuzheñvel ur frammadur hag a dalvez da lakaat un anv-gwan pe un anv-kadarn da dont davezañ ur verb gantañ da ster « dont da vezañ (ur perzh bennak) » ouzh ur framamdur arbennel kaset da benn gant ur verb amdranztivel. Da skouer, e brezhoneg e c'heller dielfennañ al lostger deverañ -aat (evel ur stumm arbennel:

eeun → eeunaat « lakaat da vezañ eeun »

Levrlennadur

Masayoshi Shibatani (rener), The grammar of causation and interpersonal manipulation, Amsterdam ha Philadelphia, John Benjamins, 2001.
Jae Jung Song, Causatives and caustion : A universal-typological perspective, Londrez ha Kêr New York, Addison Wesley Longman, 1996.

Liamm diavaez

What is a causative?