Arsenik
Un elfenn gimiek eo an arsenik, anvet arsenom ivez ; As eo e arouez kimiek, 33 e niver atomek ha 74,922 e dolz atomek. Ur metaloid eo an arsenik.
| ||||
|---|---|---|---|---|
| Germaniom – Arsenik – Seleniom | ||||
| ||||
|
| ||||
| Niver atomek | 33 | |||
| Rummad kimiek | Metaloid | |||
| Strollad | 15 | |||
| Trovezh | 4 | |||
| Aozadur elektronek | [Ar] 3d10 4s2 4p3 | |||
| Niver oksidadur | -3, +3, +5 | |||
| Tredanleiegezh | 2,18 | |||
| Skin atomek | 124,5 | |||
| Tolz atomek | 74,92160 | |||
 | ||||
 | ||||
| ||||
Dibaaot a wezh e kaver strinkennoù arsenik glan en natur ; dindan e stumm maenat en e gaver.
Sina eo ar c'henderc'her arsenik pennañ er bed (25 000 tonennad e 2011[1], dirak Chile (11 500 t) ha Maroko (8 000 t). D'o heul : Perou, Rusia, Belgia, Kazakhstan, Mec'hiko. War-dro 52 000 tonennad ag arsenik a voe kenderc'het er bed e 2011.
Gerdarzh
kemmañ- Orpimant a rae ar Vretoned gant maenad an arsenik[2], diwar ar galleg orpiment, o tont eus al latin auripigmentum, "liv an aour".
- Arsenik eo anv an elfenn, diwar ar galleg (1398) arsenic, < latin arsenicum, < henc'hresianeg Αρσενικόν arsenikon, < sirieg az-zarniqa, < perseg zarnik < *zarna ("aour") < Indezeuropeg *ghel- ("skediñ").[3]
- • Dre fazi ez eo bet lakaet arsenic da zeverañ diouzh Αρσενικός arsenikos ("gourel", "galloudus") en abeg da c'halloud ar pistri moarvat.
Istor
kemmañAbaoe Oadvezh an Arem d'an diwezhatañ e oar mab-den a-zivout sulfidenn velen an arsenik, pa veze lakaet en arem evit e galetaat.
En Henamzer e voe graet heñvel, hag implijet e veze da ober liv melen evit an arzoù. Er vezegiezh ivez e voe arveret, koulz en Europa hag e Sina, dindan e stumm trisulfidennek A2S3 (an orpimant).
En VIIIvet kantved e voe kenaozet an deiroksidenn arsenik (As2O3, "arsenik gwenn") gant an alkimiour arab Abu Musa Jâbir ibn Hayyân Al-Azdi. Dre m'eo divlaz ha dic'hwezh e voe ur pistri galloudus, anvet pistri ar Rouaned ha roue ar pistrioù ; ne voe ket tu d'e ziguzhat er boued kent an XXvet kantved.
E 1250 e voe kavet an elfenn e-unan gant ar c'himiour german Albrecht von Bollstädt, lesanvet Albertus Magnus pe sant Alberzh Meur (1193-1280), dre lakaat ur meskaj orpimant ha soavon da dommañ.
E 1649 ez embannas an apotiker german Johann Schröder daou zoare da fardañ arsenik.
E 1760 e fardas an apotiker-kimiour gall Louis-Claude de Gassicourt (1731-1799), hep gouzout dezhañ pa oa o klask aozañ liv diwelus evit skrivañ, ar c'hentañ kenaoz diazezet war an arsenik, anvet kakodil (tetrametildiarsenik, C4H12As2)[4].
Armoù kimiek graet gant arsenik a voe implijet e-kerzh ar Brezel-bed kentañ.
Perzhioù
kemmañKimiek
kemmañTost-tre d'e amezeg er strollad 15, ar fosfor, eo an arsenik. Tri stumm zo dezhañ en natur, a anavezer diouzh o liv du, griz pe velen.
Oksidet e vez pa vez lakaet da zeviñ en aer ; da drioksidenn arsenik' (AS2O3) e tro neuze, gant c'hwezh ar c'hignen ; an hevelep kenaoz a c'haller kaout dre lakaat arsenik e darempred gant an drenkenn sulfurek H2SO4. Trenkenn arsenik (H3As04)a ro gant an drenkenn nitrek HNO3 devec'hiet, ha trenkenn ortoarsenius(H3As03) dre an HNO3 tanav.
Da 614 ° C e sec'hdarzh, da lavaret eo e tro da c'haz.
Izotopoù
kemmañ75As eo an izotop paotañ en natur, an hini a anver As. Tremen tregont skinizotop zo bet krouet gant mab-den betek-henn, eus 60As betek 92As ; 73As eo an hini stabilañ, gant un hanter-vuhez a 80,3 devezh.
Arver
kemmañEr gounezerezh
kemmañ- Pistrius eo an arsenik, setu e veze implijet evit gwareziñ ar prenn diouzh an amprevaned, ar bakteri hag ar fungi dindan e stumm arsenat kouevr kromet er bed a-bezh abaoe ar bloavezhioù 1930. Adalek 2004 e voe berzet en Unaniezh Europa hag e Stadoù-Unanet Amerika, met arveret e vez c'hoazh er broioù all[5].
- Kenaozadoù arsenik ha plom a veze arveret da wareziñ ar gwez-frouezh, met adalek ar bloavezhioù 1950 e voent erlerc'hiet gant kenaozadoù arsenik hepken, a zo dizroukoc'h evit yec'hed mab-den.
- Arsenik a lakaer e boued ar yer c'hoazh, evit mirout outo a vezañ klañv hag evit ma kreskfent buanoc'h.
Er greanterezh
kemmañ- En un dileizhenn arseniat soda e souber al lêr hag ar c'hrec'hin evit tennañ an arvevaded diouto.
- E daspugnerioù ar c'hirri-tan e lakaer un nebeud arsenik da greñvaat kendeuzad plom-stibiom an elektrodoù.
- Dre arsenik e virer ouzh ar zink a guitaat an arem, a zo ur c'hendeuzad kouevr-zink.
- En elektronik ez arverer arsenid galliom (GaAs), a zo ul ledreüzenn kalz buanoc'h (ha kalz keroc'h) eget ar silikiom ; da fardañ diodoù laser ha diodoù-luc'hañ (LED, Light Emitting Diod e saozneg) en e implijer.
- Ne vez mui lakaet arsenik ha plom er gwer.
Er vezegiezh
kemmañArsenik a veze arveret kent dizoloadur an enebbevoù gant ar Skosad Sir Alexander Fleming e 1928.
Trioksidenn arsenik As2O3 a voe arveret abaoe ar XVIIvet kantved a-benn stourm ouzh ar c'hrign-bev.
Er brezel
kemmañA-hed Brezel Viêt Nam ez arveras ar Stadoù-Unanet ar "Gwezher Glas" (Blue Agent) , ur meskaj a 65 % kakodilat sodiom (CH3)2AsOOH ha 35 % trenkenn nitrek NaCl a zo ul lazhgeot, evit distrujañ ar rizegi hag an deliaouegi.
Notennoù
kemmañ- ↑ United States Geological Survey (en) Liamm oberiant 13 HER 12
- ↑ Geriadur Gregor a Rostrenen
- ↑ (en) Etymonline Liamm oberiant 13 HER 12
- Ne 'm eus ket kavet gwelloc'h lec'hienn ; netra e galleg, ha berr eo gerdarzh arsenic er geriadurioù gallek — ned eont ket en tu all d'al latin.
- ↑ (en) American Chemical Society Liamm oberiant 14 HER 12
- ↑ (en) ROBERT Didier, LICHTHOUSE Eric & SCHWARZBAUER Jan, Environmental Chemistry — Green Chemistry and Pollutants in Ecosystems, Springer, 2004 ISBN 978-3-540-22860-8
Daveennoù
kemmañ- American Chemical Society (en) Liamm oberiant 25 DU 12
- AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Gimiezh, Preder, Plomelin, 2008 ISBN 978-2-901383-69-7 Preder
- AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Fizik, Preder, Plomelin, 2006 ISBN 978-2-901383-64-2
- Annales de chimie et de physique, Gallica / Bibliothèque nationale de France (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
- Atomic weights of the elements 2007 (IUPAC Technical Report) Pure an Applied Chemistry (en) Liamm oberiant 26 HER 12
- Atomic Weights and Isotopic Compositions for All Elements National Institute of Standards and Technology (en) Liamm oberiant 18 HER 12
- Bureau de Recherche Géologique et Minière (BRGM) (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
- CONSIDINE Glenn D., Van Nostrand's Encyclopedia of Chemistry, Wiley-Interscience, 2005 ISBN 978-0-471-61525-5 (en)
- DEPOVERE Paul, La classification périodique des éléments — La merveille fondamentale de l'Univers, De Boeck, Brussels, Belgia, 2002 ISBN 978-2-8041-4107-3 (fr)
- EMSLEY John, Nature's Building Blocks — An A-Z Guide to the Elements, Oxford University Press, 2001 ISBN 978-0-19-850341-5 (en)
- Geriadur brezhoneg An Here, Plougastell-Daoulaz, 2001 ISBN 978-2-86843-236-0
- ÉTIENNE Guy, Geriadur ar Stlenneg, Preder, 1996 ISBN 978-2-901383-14-7
- HOLDEN Norman, History of the Origin of the Chemical elements and Their Discoverers, New York, 2001 Brookhaven National Laboratory (en) Liamm oberiant 26 HER 12
- International Union of Pure and Applied Chemistry (IUPAC) (en) Liamm oberiant 26 HER 12
- Joint Institute for Nuclear Research (ОИЯИ e Dubna) (en) Liamm oberiant 25 DU 2012
- LIDE David R., CRC Handbook of Chemistry and Physics - 88th Edition, CRC Press,2007 ISBN 978-0-8493-0488-0 (en)
- National Nuclear Data Center (en) Liamm oberiant 09 KZU 12
- Royal Society of Chemistry (en) Liamm oberiant 03 KZU 2012
- STWERTKA Albert, A Guide to the Elements, Oxford University Press, 1996 ISBN 978-0-19-508083-4 (en)
- Webelements (en) Liamm oberiant 26 HER 2012
| Kimiezh | Elfennoù kimiek |
|---|
|
Rolloù hervez an arouez ~ hervez an anv •
Taolenn beriodek |