Bismut

Un elfenn gimiek eo ar bismut ; Bi eo e arouez kimiek, 83 e niver atomek ha 208,98 e dolz atomek. Ur metal paour eo, par d'an arsenik ha d'ar stibiom.

Bismut
Plom – Bismut – Poloniom
Sb Bi Mc Taolenn beriodek
Perzhioù hollek
Niver atomek	83
Rummad kimiek	Metaloù paour
Strollad	15
Trovezh	6
Bloc'h	p
Tolz atomek	208,98040
Aozadur elektronek
[Xe] 4f14 5d10 6s2 6p3
Dasparzh an elektronoù : 2, 8, 18, 32, 18, 5
Perzhioù atomek
Niver oksidadur	+3 (Oksidenn drenkennek skañv)
Tredanleiegezh	1,90 (Skeul Linus Pauling)
Gremmoù ionadur	1 : 702,943 kJ/mol 2 : 1 611,593 kJ/mol 3 : 2 466,163 kJ/mol 4 : 4 370,782 kJ/mol 5 : 5 403,174 kJ/mol 5 : 8 519,648 kJ/mol
Skin atomek	207 pm
Skin kenamsav	150 pm
Skin Van der Vaals	207 pm
Perzhioù fizikel
Arvez	Kaled
Douester (≈20 °C)	9 803 g/cm3
Teuzverk	271,406 °C
Bervverk	1 564 °C
Tredanharzusted	129 nΩ•m (e 20 °C)
Neuz an elfenn
1 cm3 eo ec'honad an diñs bismut

Istor

E dibenn ar XIV^vet kantved pe e deroù ar XV^vet kantved e voe kavet ar bismut, gant un alkimiour dianav. Pelloc'h er XV^vet kantved e voe kendeuzet ar bismut gant plom da fardañ arouezennoù-moullañ ; boestoùigoù evit ar bravigoù a voe graet gant ar c'hendeuzad-se ivez.
Dre m'eo pounner hag aes da deuziñ e veze droukvesket ar bismut gant ar plom alies.
E 1546 ez embannas ar skiantour sakson Georg Pawer (Georgius Agricola) en e levr De Natura Fossilium e vije daou vetal eus ar bismut hag ar plom, ar pezh a voe skrivet adarre gant an apotiker prusian a orin polonat Caspar Neumann e deroù ar XVII^vet kantved, ha prouet e 1753 gant ar c'himiour gall Claude-François Geoffroy dre e hiniennekaat a-douez ar plom.

An anv

Bisemutum e oa ar stumm latin bet skrivet gant Georgius Agricola e 1530, hep mar diwar e droidigezh eus un termen teknikel bet arveret gant micherourien ar mengleuzioù. Bismuth, Wis(s)muth e oa ganto, marteze eus Weiß Mass, "tolz gwenn".

Kenderc'hadur

Un tumi

Bismut zo bet kavet e dornell arem un tumi, ur gontell he lavnenn hanter-ront a veze implijet gant Inkaed Machu Pikchu war-dro ar XV^vet kantved ; 18 % a vismut kendeuzet gant staen zo aet da ober an arem-se. Dre ma n'eus bet kavet mengleuz ebet e kreder e kavent bismut glan en natur.

War-dro div wezh muioc'h a vismut eget a aour a gaver en douar, e kailhoù bismutinit Bi₂S₃ ha bismit Bi₂O₃ pergen.
Estreget mengleuzioù zo, pa c'haller kenderc'hañ bismut dre buraat kailhoù plom, kouevr, staen, molibden pe c'hoazh wolfram.

Kementadoù bismut bet kenderc'het e 2011

	Kementad (t)	Dregantad
Sina	6 000	70,58
Perou	1 100	13
Mec'hiko	1 000	11,8
Bolivia	100	1,2
Kanada	100	1,2
Sammad ar 5 Stad	8 300	97,78
Broioù all	200	2,22
Sammad er bed	8 500	100,0

Perzhioù

Ur metal liv an argant un arliv roz dezhañ eo ar bismut. Liesliv e teu pa vez lezet en aer, pep strinkenn o teuler ul liv dibar hervez tevder ar gwiskad oksidenn a zo warni. Puzuilh eo, hag aes da valañ.
An danvez disgwarellekañ eo ar bismut : pa vez lakaet en ur gwarellvaez e krou un enep-gwarellvaez.
Evel an dour H₂O ez eo douesoc'h ar bismut en e stumm dourek eget en e stumm kalet.

Kimiek

Stabil e chom ar bismut en aer mouest pe sec'h en 20 °C ; ur flammenn c'hlas ha moged melen a zeu anezhañ pa vez lakaet da zeviñ en oksigen.

Izotopoù

Izotopoù stabilañ ar bismut

Izotop	% en natur	Hanter-vuhez
207Bi	kevanaozet	31,55 bloavezh
208Bi	kevanaozet	3,68 x 105 bloavezh
209Bi	100	1,90 x 1019 bloavezh
210Bi	louc'hoù	5,012 devezh

Arver

• Apotikerezh

• Is-salikilat bismut C₇H₅BiO₄ a implijer da bareañ kleñvedoù ar benvegad koazhañ : darc'hoal, heugennoù, trenkter ar stomog.

• Nitrat bismut Bi(NO₃)₃.5H₂O a gaver ivez el louzoù da bareañ an devadennoù.

• Elektronik

• Kendeuzadoù bismut-galliom, -indiom, -kadmiom, -plom, stibiom ha -staen a implijer da fardañ teuzelloù.

• Bi₂Te₃ a implijer evel ledreüzenn.

• Greanterezh

• Erlec'hiañ ouzh ar plom er rouedadoù a gas dour da evañ (tuellennoù, rañvelloù, joentroù), ar plom o vezañ pistrius evit mab-den.

• Un nebeud bismut e-lec'h plom a lakaer en dir evit ma vije aesoc'h da labourat ; ur meskaj plom ha bismuth (0,6 % eus pep metal) a vez lakaet en aluminiom evit an hevelep abeg.

• Gwelloc'h eo ar meskaj bismut-plom eget ar plom e-unan evit lenkraat ar mekanikoù.

• Neud bismut a implijer e gwrezdaouadoù.

• Evel trelosker da fardañ edañvoù akrilek ez arverer ar bismut ivez.

• E gwrezvekoù izel e teuz ar meskaj bismut-staen-kadmiom, setu e vez implijet en dinoerioù-tan hag en ardivinkoù emgefreek da lazhañ an tan.

• Ur c'hendeuzad bismut-zink a vez arveret bremañ evit galvaniegañ metaloù a-benn o gwareziñ diouzh an daskrignerezh.

• Bismuth a vesker gant staen da fardañ soudeür.

• Gwezelerezh

• Haloù bismuth a lakaer e livuzennoù : BiOCl a ro ur poultr gwenn liv ar perlez, ha ruz-orañjez eo ar poultr Bi₂O₃.2KromCrO₃ ; an daou ne c'haller ket dileizhañ en dour.

Notennoù

Daveennoù

• American Chemical Society (en) Liamm oberiant 25 DU 12
• AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Gimiezh, Preder, Plomelin, 2008 ISBN 978-2-901383-69-7 Preder
• AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Fizik, Preder, Plomelin, 2006 ISBN 978-2-901383-64-2
• Annales de chimie et de physique, Gallica / Bibliothèque nationale de France (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
• Atomic weights of the elements 2007 (IUPAC Technical Report) Pure an Applied Chemistry (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• Atomic Weights and Isotopic Compositions for All Elements National Institute of Standards and Technology (en) Liamm oberiant 18 HER 12
• Bureau de Recherche Géologique et Minière (BRGM) (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
• CONSIDINE Glenn D., Van Nostrand's Encyclopedia of Chemistry, Wiley-Interscience, 2005 ISBN 978-0-471-61525-5 (en)
• DEPOVERE Paul, La classification périodique des éléments — La merveille fondamentale de l'Univers, De Boeck, Brussels, Belgia, 2002 ISBN 978-2-8041-4107-3 (fr)
• EMSLEY John, Nature's Building Blocks — An A-Z Guide to the Elements, Oxford University Press, 2001 ISBN 978-0-19-850341-5 (en)
• Geriadur brezhoneg An Here, Plougastell-Daoulaz, 2001 ISBN 978-2-86843-236-0
• ÉTIENNE Guy, Geriadur ar Stlenneg, Preder, 1996 ISBN 978-2-901383-14-7
• HOLDEN Norman, History of the Origin of the Chemical elements and Their Discoverers, New York, 2001 Brookhaven National Laboratory (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• International Union of Pure and Applied Chemistry (IUPAC) (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• Jefferson Lab (en) Liamm oberiant 22 KZU 2012
• Joint Institute for Nuclear Research (ОИЯИ e Dubna) (en) Liamm oberiant 25 DU 2012
• LIDE David R., CRC Handbook of Chemistry and Physics - 88th Edition, CRC Press,2007 ISBN 978-0-8493-0488-0 (en)
• Royal Society of Chemistry (en) Liamm oberiant 03 KZU 2012
• STWERTKA Albert, A Guide to the Elements, Oxford University Press, 1996 ISBN 978-0-19-508083-4 (en)
• Webelements (en) Liamm oberiant 26 HER 2012

Kimiezh | Elfennoù kimiek
Rolloù hervez an arouez ~ hervez an anv • Taolenn beriodek Taolennoù an izotopoù rannet ~ klok
Dmitriy Mendeleyev • Ernest Rutherford