Rummad kimiek

Abaoe ar bloaz 2016 ez eus diskouezet 118 elfenn gimiek e taolenn drovezhiek an elfennoù ; kel liesdoare eo perzhioù kimiek ha fizikel an elfennoù-se ma'z eo bet kavet emsavus termeniñ rummadoù perzhioù.
An darn vrasañ eus ar rummadoù-se zo bet anzavet gant an International Union of Pure and Applied Chemistry (IUPAC) en he Levr-ruz (Red Book) e 2005, pa ne oa nemet 111 elfenn anavezet hag anvet^[1]^,^[2].

Rummadoù an IUPAC kemmañ

Setu amañ ar rummadoù a zo aotreet gant an IUPAC el Levr Ruz, p. 51 (p. 63 er doare .pdf).

Metaloù alkaliek	Metaloù ar strollad 1 : ₃Li, ₁₁Na, ₁₉K, ₃₇Rb, ₅₅Cs, ₈₇Fr
Metaloù peialkaliek	Metaloù ar strollad 2 : ₄Be, ₁₂Mg, ₂₀Ca, ₃₈Sr, ₅₆Ba, ₈₈Ra
Metaloù ardreuzat	Elfennoù ar strolladoù 3 betek 11 pe 12 (ar strollad 12 o vezañ ar bloc'h d) ; douaroù prin ha metaloù ardreuzat eo ₂₁Sc ha ₃₉Y.
Pnictogenoù	Elfennoù ar strollad 15 : ₇N, ₁₅P, ₃₃As, ₅₁Sb, ₈₃B1^{[n 1]}
Chalkogenoù	Elfennoù ar strollad 16 : ₈O, ₁₆S, ₃₄Se, ₅₂Te, ₈₄Po^{[n 2]}
Halogenoù	Elfennoù ar strollad 17 : ₉F, ₁₇Cl, ₃₅Br, ₅₃I, ₈₅At^{[n 3]}
Gazoù nobl	Elfennoù ar strollad 18 : ₂He, ₁₀Ne, ₁₈Ar, ₃₆Kr, ₅₄Xe, ₈₆Ra^{[n 4]}
Lantanidoù	An elfennoù adalek 57 betek 71 : ₅₇La, ₅₈Ce, ₅₉Pr, ₆₀Nd, ₆₁Pm, ₆₂Sm, ₆₃Eu, ₆₄Gd, ₆₅Tb, ₆₆Dy, ₆₇Ho, ₆₈Er, ₆₉Tm, ₇₀Yb ha ₇₁Lu.
Aktinidoù	An elfennoù adalek 89 betek 103 : ₈₉Ac, ₉₀Th, ₉₁Pa, ₉₂U, ₉₃Np, ₉₄Pu, ₉₅Am, ₉₆Cm, ₉₇Bk, ₉₈Cf, ₉₉Es, ₁₀₀Fm, ₁₀₁Md, ₁₀₂No ha ₁₀₃Lr.
Douaroù prin	Al lantanidoù, hag an elfennoù ₂₁Sc ha ₃₉Y.
Ar bloc'h f	Al lantanidoù war-bouez ₇₁Lu, hag an aktinidoù war-bouez ₁₀₃Lr.
Elfennoù ar strollad pennañ	Elfennoù ar strolladoù 1 ha 2, war-bouez ₁H, pe ar strolladoù 13 betek 18.
↑ ₁₁₅Mc ne oa ket bet anvet c'hoazh e 2005, ha ne anavezer ket c'hoazh e berzhioù kimiek. ↑ ₁₁₆Lv ne oa ket bet anvet c'hoazh e 2005, ha ne anavezer ket c'hoazh e berzhioù kimiek. ↑ ₁₁₇Ts ne oa ket bet anvet c'hoazh e 2005, ha ne anavezer ket c'hoazh e berzhioù kimiek. ↑ ₁₁₈Og ne oa ket bet anvet c'hoazh e 2005, ha ne anavezer ket c'hoazh e berzhioù kimiek.

Rummadoù all kemmañ

Un doare all paot-tre da rummata an elfennoù eo o renkañ dre o derez er metaloù : metaloù, metaloù ardreuzat, nann-metaloù hervez o ferzhioù. N'eus bet kavet emglev hollek ebet evit envel ar strolladoù-se. Alies-kenañ e vezont merket dre livioù disheñvel en daolenn drovezhiek.

Kalz anvioù all a vez implijet hiziv evit envel strolladoù elfennoù, ha reoù all zo bet arveret en Istor ar gimiezh. Alies e vez lod elfennoù a-c'haol war daou strollad, pe disheñvel eo bevennoù ar strollad-mañ-strollad hervez ar skol-mañ-skol.
Setu amañ un nebeud skouerioù, en urzh al lizherenneg.

Aktinidoù disteroc'h a reer eus an aktinidoù a gaver en trelosk derc'hanel ("nukleel") estreget an Uraniom hag ar Plutoniom : Neptuniom, Amerikiom ha Kuriom.
Atomoù pounner : er gimiezh niverel, a ra gant ar stlenneg evit jediñ perzhioù traezoù kimiek, e reer "atomoù pounner" eus kement atom a zo pounneroc'h eget an Hidrogen ₁H hag an Heliom ₂He.
Dreistaktinidoù a reer eus un heuliad elfennoù n'int ket bet kavet pe gevanaozet c'hazh, eleze an elfennoù 121 betek 157, a yafe da ober ur bloc'h "g" en daolenn drovezhiek.
Elfennoù treuzplutoniom ez eo o niver atomek brasoc'h eget 94, da lavaret eo an holl elfennoù goude an ₉₄Plutoniom.
Elfennoù treuzuraniom, ez eo o niver atomek brasoc'h eget 92, da lavaret eo an holl elfennoù goude an ₉₂Uraniom.
Metaloidoù, o deus perzhioù a zo etre re ar metaloù ha re an nann-metaloù evel ₅B ha ₅₁Sb.
Metaloù diforc'het diouzh nann-metaloù.
Metaloù moneiz, a zo bet implijet a-hed an Istor da gognañ arc'hant, evel ₂₉Cu ha ₄₇Ag.
Metaloù naturel', a gaver glan en natur evel ar metaloù nobl ha reoù all evel ₅₀Sn ha ₈₂Pb.
Metaloù nobl, a vod ar metaloù na verglont ket : an argant, an aour, ha metaloù strollad ar platin.
Metaloù paour, a zeu goude ar metaloù ardreuzat evel ₁₃Al ha ₈₂Pb ; kalz anvioù all zo bet d'ar strollad-se, ha n'eus kenemglev ebet a-zivout e vevennoù.
Metaloù pounner, a vez bodet hervez o douester, o niver atomek, pe o fistriegezh.
Metaloù prizius', a zo metaloù nann-skinoberiek hag a goust ker-ruz war ar marc'hadoù evel ₇₈Pt ha ₇₉Au.
Metaloùdouarel, a zo anv kozh ar strollad 13, hini ar ₅Bor.
Strollad ar platin : ₄₄Ru, ₄₅Rh, ₄₆Pd, ₇₆Os, ₇₇Ir ha₇₈Pt.
Treuzaktinidoù a reer a-wechoù eus an holl elfennoù a zeu goude an aktinidoù, da lavarout eo ar re eo brasoc'h eget 103 o niver atomek (eus ₁₀₄Rf da ₁₁₈Og evit poent).

Levrlennadur kemmañ

Commons

Muioc'h a restroù diwar-benn

Rummad kimiek

a vo kavet e Wikimedia Commons.

(en) Connely, Neil G. & Dahhus, Ture & Hartshorn, Richard M. & Hutton, Alan T.. Nomenclature of Inorganic Chemistry – IUPAC Recommendations 2005. London : Royal Society of Chemistry, 2005 (ISBN 978-0-85404-438-2)

Notennoù kemmañ

↑ (en) Nomenclature of Inorganic Chemistry – IUPAC Recommendations 2005. Kavet : 30 Meurzh 2021.
↑ (en) Reizhadennoù digant an IUPAC. Kavet : 30 Meurzh 2021.

[3] ₁₁₅Mc ne oa ket bet anvet c'hoazh e 2005, ha ne anavezer ket c'hoazh e berzhioù kimiek.

[4] ₁₁₆Lv ne oa ket bet anvet c'hoazh e 2005, ha ne anavezer ket c'hoazh e berzhioù kimiek.

[5] ₁₁₇Ts ne oa ket bet anvet c'hoazh e 2005, ha ne anavezer ket c'hoazh e berzhioù kimiek.

[6] ₁₁₈Og ne oa ket bet anvet c'hoazh e 2005, ha ne anavezer ket c'hoazh e berzhioù kimiek.

[1] (en) Nomenclature of Inorganic Chemistry – IUPAC Recommendations 2005. Kavet : 30 Meurzh 2021.

[2] (en) Reizhadennoù digant an IUPAC. Kavet : 30 Meurzh 2021.

[1]

[2]

[n 1]

[n 2]

[n 3]

[n 4]