Wikipedia

Beowulf

Beowulf (distaget [ˈbeɪ.ɵwʊlf] e saozneg a-vremañ ; [ˈbeːo̯wʊlf] pe [ˈbeːəwʊlf] moarvat en hensaozneg) zo ur meurgan hensaoznek 3 182 a werzennoù kenganezel ennañ[1]. An hini koshañ eo eus ar skridoù hensaoznek a zo deuet betek ennomp ha, dre-se, ar varzhoneg koshañ el lennegezh saoznek.

Beowulf
Meurgan
Rann eusNowell Codex Kemmañ
Deiziad krouiñtalvoud dianav Kemmañ
TitlBeowulf, Bēowulf Kemmañ
Treuzskrivadur APIbeɪoʊ-wʊlf Kemmañ
Anvet diwarBeowulf Kemmañ
Tachennheroic poetry, Meurgan Kemmañ
Yezh an oberenn pe an anvhensaozneg Kemmañ
Set in periodtalvoud dianav Kemmañ
Lec'h an istorSkandinavia Kemmañ
PennlinennHwæt! wē Gār-Dena ⁠in gēar-dagum Kemmañ
Last linelēodum līðost, ond lof-geornost. Kemmañ
Full work available at URLhttp://norroen.info/src/other/beowulf/beowulf.html Kemmañ
Statud ar gwirioù-oberourdomani foran Kemmañ
Pajenn gentañ dornskrid Beowulf

Enklasket ez eus bet heñvelegezhioù en Europa : Saga Grettir en Island, Hrólfr Kraki e Danmark hag e Skandinavia, ar vojenn etrebroadel Mab an Arzh a gaver tremen 200 doare anezhi en Europa[2], hag istor iwerzhonat The Hand and the Child ("An dorn hag ar bugel")[3].

Ur skouerenn hepken eus ar varzhoneg zo deuet betek ennomp ; un darn eus an dornskrid a zo bet anvet Nowell Codex eo, a zo eil dornskrid al levr keinet anvet Cotton MS Vitellius A XV hervez rummatadur e berc'henn, Sir Robert Cotton (1571-1631)[4]. Er British Library emañ abaoe kreiz an XVIIIvet kantved.

An dornskrid kemmañ

  • Orin

Un dornskrid hepken zo deuet betek ennomp, skrivet gant liv du war follennoù parch 18,5 x 24,5 cm o ment[5]. N'eus titl ebet d'ar varzhoneg, anvet eo bet war-lerc'h an haroz.

Aozet e voe an dornskrid e Bro-Saoz etre 975 ha 1025[6], eleze e-kerzh amzer renoù 5 roue Bro-Saoz : kentañ ren Æthelred II (978-1013), a veze o vrezeliñ ouzh Daniz ; Svend Tveskæg (1013-1014) ; eil ren Æthelred II (1014-1016 ; Ēadmund II (1016) ; deroù ren Knut Meur (1016-1035).

Un eilskrid eo eus labour ur barzh dianav a skrivas e-tro ar bloaz 730 moarvat, a-raok ar bloaz 800 hep mar ebet.[7].

E-pad kantvedoù ne voe ket taolet nemeur a evezh ouzh ar skrid-se. E 1702, pa varvas Sir John Cotton a oa bet perc'henn warnañ goude e dad-kozh Sir Robert Cotton, e voe roet an Novell Codex da Gurunenn Bro-Saoz. Mazaouet e voe an dornskrid e-kerzh un tan-gwall a c'hoarvezas e 1731 en Ashburnham House, ur rann eus Westminster School e London, m'edo an dornskridoù krennamzerel a oa bet dastumet gant Sir Robert Cotton ; suilhet e voe marzhoù Nowell Codex, ha lod eus ar skrid zo bet kollet[8]. N’eo nemet e dibenn an XVIIIvet kantved e voe studiet gant ul lenneg danat a orin islandat, Grímur Jónsson Thorkelin (1752-1829). Meur a droidigezh e meur a yezh a voe goude kavadenn Thorkelin er British Museum.

Niverelaet eo bet Cotton MS Vitellius A XV gant ar gouizieg stadunanat Kevin Kiernan evit ar British Library ; gant kilc'houlaouiñ dre wienn optikel ha gouloù uslimestra e reas evit adkavout ar pezh a oa bet kollet dre ar c'heinañ, diverket pe kuzhet gant tarchoù liv.[9][10]

  • Skrid

Rannyezh saksoneg kornôgel diwezhat an hensaozneg eo yezh an darn vrasañ eus Beowulf, met ur c'hemmesk meur a rannyezh all a zo enni : re Anglia, Kent, Mercia, Northumbria ha stummoù rannyezh saksoneg kornôgel abred. Kement-se a laka da soñjal ez eo hir ha kemplezhek istor treuzkas ar varzhoneg dre Vro-Saoz.

Daou zorn a dreuzskrivas Beowulf : an den kentañ a labouras betek chom er pennad XXVIII, e kreiz ur werzenn, el linenn 1939 (þæt hit sceaðen-mǣ, trede linenn ar c'hinenebenn 175v) ; mat e verzer ar c'hemm er skritur[11]. Pa skrivas an den kentañ e saksoneg ar c'hornôg a-hed e labour, an eil skriver a hañval bezañ bet laskoc'h en e labour betek diwezh ar varzhoneg, ma implijas stummoù hen ; laoskoc'h ne oa ket avat : p'en devoa klasket ar skriver kentañ lakaat ar skrid orin en ur yezh unvan, an eil zo chomet feal dezhañ — eilskrivet en deus pezh a oa dirak e zaoulagad[12]

Kalzik fazioù zo chomet en anvioù an tudennoù en daoust da siriusted labour an daou zen[13]

Kenarroud istorel kemmañ

A-hed an darn vuiañ eus ar VIvet kantved e c'hoarvez darvoudoù ar varzhoneg, ha n'eus tudenn saoz ebet enni. Goulakaet ez eus bet e voe aozet er VIIvet kantved e Rendlesham e Suffolk, East Anglia, peogwir ez eo liammet start bered bigi krennamzerel Sutton Hoo ouzh Skandinavia, ha peogwir e c'hall lignez real East Anglia, ar re Wuffinga, bezañ diskennidi eus ar re Wulfinga a oa Gaouted[14]. Kinniget ez eus bet ivez liammañ Beowulf ouzh lez ar ri saoz Ælfred the Great (849-899), pe ouzh hini Knut II, a renas o-daou war Vro-Saoz[15], met arabat eo droukveskañ aozadur ar skrid (795-1025, betek amzer Knut II) hag aozadur ar varzhoneg (kent 800, a-raok ren Ælfred the Great).

Elfennoù faltaziek, mojennel, gwengelek hag istorel zo er varzhoneg. Pa ne gaver meneg ebet eus an haroz e nep dornskrid angl-ha-saoz all[16], meur a dudenn hag a zarvoudoù a gaver e mojennoù Skandinavia[17] ; roudoù tudennoù istorel o deus bevet er VIvet kantved zo e Beowulf, evel ar ri Hroðgar, ar c'hlann danat Scylding hag Offa, ri an Angled.

  • Tudennoù istorel meneget e Beowulf
  •  
    Hrothgar
  •  
    Klann Scylding
  •  
    Offa

Danvez kemmañ

 
Ar pobloù a zo meneget e Beowulf

E Skandinavia pagan ar VIvet kantved e c'hoarvez an istor. Ur Gaout eo an haroz, Beowulf, a ya da sikour Hrothgar, ri Daniz, pan eo bet arsailhet e balez en Heorot gant an euzhvil Grendel. Goude lazhet Grendel gant Beowulf gant e zaouarn noazh e teu mamm an euzhvil da arsailhañ ar palez d'he zro kent bezañ lazhet ivez gant Beowulf a-drugarez d'ur c'hleze a gav en he ched. Goude e drec'hioù e tistro Beowulf d'e vro, m'eo lakaet da ri ar C'haouted.

Hanter-kant vloaz diwezhatoc'h ez eo spontet e vro gant an aerouant e oa bet laeret darn eus e deñzor a oa en ur grugell-vez. Gant harp e wazed ec'h arsailh Beowulf an aerouant, en aner avat. Ha Beowulf neuze ha divizout mont war roudoù an euzhvil betek e ched en Earnanæs[18], met un den hepken a gred mont gantañ : e gar svedat Wiglaf. Lazhet an aerouant gant Beowulf en diwezh, met gloazet d'ar marv eo er gad.

Goude e dremenvan ez eo devet e gorf gant e heul, a sav un tour en e goun war ur beg-douar.

Framm kemmañ

Ur vojenn veur eo Beowulf neuze, pan eo istor un haroz a veaj da bellvro evit prouiñ e nerzh e troioù-kaer a hañval bezañ re vras evit un den enep drouksperedoù dreistnaturel hag euzhviled braouac'hus. A-greiz-holl e krog ar varzhoneg, evel mojennoù meur an Henamzer :

Hwæt! Wē Gār-Dena in geār-dagum
þēod-cyninga þrym gefrūnon,
hū þā æðelingas ellen fremedon.

Lo! Praise of the prowess of people-kings
of spear-armed Danes, in days long sped,
we have heard, and what honor the athelings won!

Selaou! Meulomp kurioù rouaned ar bobl
danat armet gant goafioù, en deizioù aet da get a-werso,
klevet hon eus, ha pe enor zo bet gounezet gant ar vaeled !

E deroù ar varzhoneg ec'h erru Beowulf, hogen a-greiz arsailhadennoù Grendel. Deskrivet eo istor ha lignez tudennoù, koulz hag o darempredoù gant tudennoù all, an dleoù o deus kemeret hag ar re o deus paeet, o oberoù-kaer. Feal ha leal e chom breuriezh ar gadourien e-keñver o aotrou. Obidoù zo e deroù Beowulf, re Scyld Scefing, hag en he diwezh ivez : re Beowulf e-unan.

Frammet-start eo ar varzhoneg. An istorour iwerzhonat E. Carrigan en deus dikouezet ar framm-se, en ur verkañ abadennoù a zo kenstur etre penn ha dibenn an istor[19] :

  • Framm Beowulf hervez E. Carrigan ; kenstur eo 2 gant 9, ha 4 gant 6 ha 7.
  •  

Alies e tistro ar varzhoneg diouzh an istor pennañ. Lod gouizieien, da-heul an enklasker suis Adrien Bonjour e 1950, a lavar e c'heller displegañ an diskerzhioù-se evel raklavaroù pe geñveriadennoù hag a denn da elfennoù eus an istor pennañ end-eeun[20]. An diskerzhioù-se a zegas un donder istorel d'an istor ; J. R. R. Tolkien a implijas Beowulf ha meur a oberenn all (Sir Gawain and the Green Knight en o zouez), evit sevel The Lord of the Rings ; da skouer diwar al linenn I-112 : eotenas and ylfe and orcnēas, "ettened hag elfed hag orked" ; abadenn an aerouant e oa bet laeret darn eus e deñzor a gaver en An Hobbit ivez[21].

Gwerzadurezh kemmañ

Hervez reolennoù ar varzhoniezh angl-ha-saoz e voe aozet Beowulf. Skrivet eo eus an eil marzh d'egile ken e kreder ez eo e komz-plaen ; n'eus ket a glotennoù e dibenn ar gwerzennoù, abalamour da zoare hengounel da sevel ur varzhoneg d'ar mare-se : gwerzennoù kenganezel int, hag en ur stumm dibar a ro tro da zisrannañ pep gwerzenn diouzh ar re all en dornsrid.

Pep gwerzenn zo troc'het e div hanterenn, kleiz (A) ha dehoù (B) dre un dambaouez ; n'eus ket un niver resis a silabennoù dre werzenn ; soniadoù en A a adkaver e B ; lod silabennoù zo pouezmouezhiet kreñv, lod n'int ket, ar pezh a ziskouez e veze dibunet ar varzhoneg dre c'henoù ; setu amañ linennoù 4-6 Beowulf, man eo anat ar genganez :

Oft Scyld Scēfing sceaðena þrēatum,
monegum mǣgðum meodo-setla oftēah.
  • Arabat eo droukveskañ ar reizhiad kenganezel gant klotennoù-diabarzh ar varzhoniezh kembraek ha brezhonek avat[22].

Estreget kenganez zo e Beowulf ; setu amañ ar perzhioù pennañ.

Kenstrolladoù
Paot-tre e oa ar c'henstrolladoù er varzhoniezh hensaoznek, eleze gerioù goveliet diwar strollañ daou c'her all : e linenn A gentañ Beowulf end-eeun e lenner Gār-Dena "Goaf-Daniz" (Daniz armet gant goafioù), a voe goveliet moarvat evit klotañ gant geār-dagum en hanterenn B.
Kenningar
Kenning (islandeg ; kenningar el liester) zo erlerc'hiañ ur bomm skeudennek ouzh ur ger, evel "safar ar c'hlezeier" e-lec'h "brezel" e Skáldskaparmál, "Yezh ar varzhoniezh" gant Snorri Sturluson (XIIIvet kantved) ; rodores candel "goulaouenn an oabl" (an Heol) zo el linenn XXIII-1 572.
Troiennoù
Troiennoù boutin da veur a varzhoneg hensaoznek a gaver e Beowulf ivez, evit sevel hanter linennoù : gomban gyldan ("paeañ un truaj", linenn 11), folce tō frōfre "frealziñ ar bobl", linenn 14), hag all betek diwezh an oberenn.
Adstummoù
Alies e vez adlavaret un dra bennak gant gerioù disheñvel, evel el linnenoù XXI-1 409-1 140 : stēap stān-hliðo,  stīge nearwe, / enge ān-paðas, un-cūð gelād ([...] "hentoù strizh" / "hentoù enk" [...]). Pouezus e oa an adstummoù-se peogwir ne veze ket lennet barzhonegoù, selaouet e vezent, neuze ne c'helled ket chom a-sav evit kompren enno, alese an adlavaroù evit ma ne vefe ket kollet red an istor. Teir gwezh emañ kontet donedigezh Grendel da gastell Heorot etre al linennoù X-702B (Cōm on wanre niht "Dont en noz du") hag XI-727B (lēoht unfǣger. "evel ur flammenn").

Skignadur kemmañ

An hengoun dre c'henoù

Da vare aozadur Beowulf e veze dibunet barzhonegoù hensaoznek gant barzhed anvet scops ("barzhed" en hensaozneg[23]) a veze stag ouzh ul lez ; alies e tibunent barzhonegoù a oa anavezet mat gant o selaouerien ha selaouerezed, met lod a aoze o barzhonegoù dezho.[24] Arz unan anezho zo meneget e Beowulf end-eeun, er rann XIII (Celebration at Heorot) el linennoù 867-874. Pelloc'h, er rann XVI (Song of Hrothgar's poet) el linennoù 1 065-1 068, emañ meneget scop Hrothgar (Hrōðgāres scop) o tibunañ un istor en ur seniñ un delenn.

Rendael zo bet evit gouzout ha dre gomz e oa bet treuzkaset istor Beowulf a rumm da rumm, pezh en devije degaset kemmoù er vojenn : mard eo bet aozet ar varzhoneg en amzerioù pagan ez eo pagan an istor, ha diwezhatoc'h ez eo bet ouzhpennet elfennoù kristen ; mard eo bet aozet diwezhatoc'h gant ur c'hristen e c'hellfe an elfennoù pagan bezañ bet ouzhpennet evit reiñ ul liv pagan d'an istor. Lod gouizieien a chom etre an daou savboent. Diarvar pe dost bremañ eo e voe aozet Beowulf dre gomz kent bezañ lakaet war barch.

Embannadurioù

Kentañ gwech ma voe treuzskrivet Beowulf e oa e 1786 gant Grimur Jónsson Thorkelin evit gouarnamant Danmark ; diwar e c'houlenn e voe graet un treuzskrivadur all gant un eilskriver a-vicher na ouie tamm hensaozneg ebet, gant ar spi ma treuzskrivfe dres ar pezh a oa dirak e zaoulagad, peadra da lakaat an daou zoare keñver-ha-keñver evit an difaziañ. Talvoudus-kenañ eo bet labour an daou zen-se peogwir e kendalc'he an dornskrid da ziskolpañ gant an amzer o tremen.

Troidigezhioù
 
Un droidigezh saoznek e 1895

E latin e voe ar c'hentañ troidigezh eus Beowulf, graet gant Thorkelin hag embannet 1815.

Lod gwerzennoù a voe lakaet e saozneg a-vremañ e 1805, ha nav zroidigezh klok a voe graet en XIXvet kantved. Kantadoù a droidigezhioù a voe goude 1900 betek 2022, klok pe ziglok, e komz-plaen, e gwerzennoù klotennet, e gwerzennoù kenganezel, en ur stumm etre komz-plaen ha gwerzennoù ; lod a chom tost a-walc'h d'ar skrid, lod a glask bezañ koshoc'h egetañ, lod a glask e "zifaziañ". Dic'hallus sevel ul listenn anezho. A-douez kement ez eus 70 a vez lakaet da bouezusoc'h eget ar re all e metoù ar ouizieien, e 18 yezh betek-henn ; 53 zo bet lakaet e saozneg a-vremañ etre 1837 ha 2022, hag 1 e pep yezh all : latin (1815), daneg] (1820), alamaneg (1863), galleg (1910), telougoueg (1920), japaneg (1932), spagnoleg (1951), svedeg (1954), italianeg (1959), roumaneg (1969), serbeg (1982), hungareg (1986), estoneg (1990), gresianeg (1996), finneg (1999), portugaleg (2007) ha latveg (2017).

Gant Hubert Perquin (1880-1934) e voe graet an droidigezh c'hallek (1910)[25].

Ar gouizieg ha skrivagner J. R. R. Tolkien en deus graet div droidigezh er bloavezhioù 1920, unan e gwerzennoù hag unan e komz-plaen[26], hag embannet en deus un arnodskrid, On Translating Beowulf ("A-zivout treuzyezhañ Beowulf") e 1940[27].

Levrlennadur kemmañ

  • (fr) Beowulf (troidigezh c'hallek gant André Crépin). Paris : Le Livre de Poche, 2007 (ISBN 978-2-253-08243-9).

Liammoù diavaez kemmañ


 
Commons
Muioc'h a restroù diwar-benn

a vo kavet e Wikimedia Commons.

Notennoù kemmañ

  1. ↑ Kenganez, kensonerezh a reer eus an adlavar an hevelep kensonenn pe strollad kensonennoù e diabarzh ur werzenn, da skouer : Daoulagad lemm livrizh evel lanv ul lenn lor (meneget e Gwalarn niv. 161 p. 42, 1944. Kavet : 22/01/023. ).
  2. ↑ (de) Panzer, Friedriech Wilhelm. Studien zur germanischen sagengeschichte ("Studiadenn istorel war ar mojennoù germanek"). München : C. H. Bec'h'sche Verlagsbuchhandlung Oskar Bec'k, 1910 — "Lenn en-linenn. Kavet : 24/01/2023.
  3. ↑ (en) Scowcrof, Mark R.. The Irish Analogues to "Beowulf". In: Speculum, levrenn 74, niv. 1 (Genver 1999), pp. 22-64. Chicago: The University of Chicago Press, 1999 — Lenn en-linenn (darn). Kavet : 24/01/2023.
  4. ↑ Cotton MS Vitellius A XV : ar 15vet levr en tu kleiz war ar stalenn A (an hini uhelañ), hantergorf Vitellius warnañ.
  5. ↑ Bihanoc'h neuze eget ment A4 ar reol NF EN ISO 216, a zo 21 x 29,7 cm.
  6. ↑ (en) Stanley, E.G..''The date of Beowulf: some doubts and no conclusion. In : Chase, Colin Robert. The Dating of Beowulf. Toronto : University of Toronto Press, 1981 • (ISBN 978-0-8020-5576-7)
  7. ↑ Whitloc'k, Dorothy (1951). Time and Milieu of Beowulf's Composition. In : Tuso, op. cit., pp. 72-75.
  8. ↑ (en) Mitchell, Bruce & Robinson, Fred C.. Beowulf – An Edition. Hoboken : Wiley-Blackwell, 2006 (ISBN 978-0-631-17226-0)
  9. ↑ (en) Kiernan, Kevin. Beowulf and the Beowulf Manuscript. Ann Arbor : University of Michigan Press, 1994, pp. 65-169 (ISBN 978-0-472-08412-8).
  10. ↑ (en) Cotton MS Vitellius A XV niverelaet er British Library. Kavet : 24/01/2023.
  11. ↑ Ginenebenn 175v. Kavet : 24/01/2023.
  12. ↑ (en) Swanto, Michael. Beowulf – Revised Edition. Manchester : Manchester University Press, 1997 (ISBN 978-0-7190-5146-3).
  13. ↑ (en) Neidorf, Leonard. Scribal errors of proper names in the "Beowulf" manuscript. In : Anglo-Saxon England, levrenn 42 (2013), pp. 249-269. Cambridge : Cambridge University Press, 2013 — JSTOR 26332264. Kavet : 24/01/2023.
  14. ↑ (en) Newton, Sam. The Origins of Beowulf and the Pre-Viking Kingdom of East Anglia. Cambridge : D.S.Brewer, 1994 (ISBN 978-0-85991-361-4).
  15. ↑ (en) Waugh, Robin. Literacy, Royal Power, and King-Poet Relations in Old English and Old Norse Compositions. In : Comparative Literature, levrenn 49, niv. 4 (Diskaramzer 1997), pp. 289-315. Durham : Duke University Press, 1997 — Lenn en-linenn (darn). Kavet : 24/01/2023.
  16. ↑ (en) Grigsby, John. Beowulf & Grendel – The Truth Behind England's Oldest Legend. London : Watkins Publishing, 2006 (ISBN 978-1-84293-153-0).
  17. ↑ (en) Shippey, Tom (2001). Wicked Queens and Cousin Strategies in Beowulf and Elsewhere. In : The Heroic Age, niv. 5, Hañv 2001. Kavet : 24/01/2023.
  18. ↑ A zo Årnäs e Sveden ar Su bremañ.
  19. ↑ (en) Carrigan, E. (1967). Structure and Thematic Development in "Beowulf". In : Proceedings of the Royal Irish Academy, levrenn 66 (1967/1968), pp. 1-51. Belfast : Queen's University, 1968 — Lenn en-linenn (darn). Kavet : 24/01/2023.
  20. ↑ (en) Bonjour, Adrien (1944). The Digressions in "Beowulf". Oxford : Basil Blackwell, 1950 — "Lenn en-linenn. Kavet : 24/01/2023.
  21. ↑ (en) Shippey, Thomas Alan. The Road to Middle-Earth – How J.R.R. Tolkien Created a New Mythology. London : HarperCollins Publishers, 1992 (ISBN 978-0-26110-275-0).
  22. ↑ Siwazh, kollet e oa bet dija reizhiad ar c'hlotennoù-diabarzh kernevek da vare Pascon agan Arluth (XVvet kantved).
  23. ↑ (en) Middle English Compendium. Kavet : 24/01/2023.
  24. ↑ (en) Bahn, Eugene & Bahn, Margaret. A History of Oral Interpretation. Minneapolis: Burgess Publishing, 1970 (ISBN 978-0-8087-0260-3).
  25. ↑ Pierquin, Hubert (1910). Le poème anglo-saxon de Beowulf. London : Forgotten Books, 2018 (ISBN 978-1-390-28871-1).
  26. ↑ (en) Tolkien, J. R. R. (aozer) & Tolkien, Christopher (kinniger). Beowulf – A Translation and Commentary. London : HarperCollins Publishers Ltd., 2014 (ISBN 978-0-00-759006-3).
  27. ↑ (en) Tolkien, J. R. R. (aozer) & Tolkien, Christopher (kinniger). On Translating "Beowulf". In : The Monsters and the Critics and Other Essays. London : HarperCollins Publishers Ltd., 1983 (ISBN 978-0-04-809019-5).
Adtapet diwar « https://br.wikipedia.org/w/index.php?title=Beowulf&oldid=2078862 »