Manav
Manav (Mannin e manaveg), pe Enez-Vanav (Ellan Vannin), a zo un enezenn e Mor Iwerzhon, etre Breizh-Veur hag Iwerzhon. An hini vihanañ eus ar broioù keltiek eo. Stag eo ouzh kurunenn ar Rouantelezh Unanet (British Crown Dependency), met n'eo ket un darn eus Rouantelezh-Unanet, hag er-maez eus Unaniezh Europa emañ.
| Ellan Vannin Enez-Vanav | |||||
| |||||
| Ger-stur : Quocunque Jeceris Stabit | |||||
| Kan broadel: Arrane Ashoonagh dy Vannin | |||||
 | |||||
| Kêr-benn (ha kêr vrasañ) |
Doolish (Douglas) | ||||
| Yezh(où) ofisiel | saozneg manaveg | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Gouarnamant | Stag ouzh ar Gurunenn abaoe 1765 | ||||
| - Rouanez | Elizabeth II | ||||
| - Gouarnour | Adam Wood | ||||
| - Penn ar gouarnamant | Howard Quayle | ||||
| Gorread | |||||
| - Hollad | 572 km² km² (196) | ||||
| - Dour (%) | 0 | ||||
| Poblañs | |||||
| - istimadur 2006 | 84,655 () | ||||
| - Stankter | 148/km² (77) | ||||
| PDK (PGP) | 2010 (istim.) (istimadur) | ||||
| - Hollad | $2.113 milliard (162) | ||||
| - Keidenn | $35,000 (11/12) | ||||
| Moneiz | Lur Manav (zo par d’al lur sterling) (GBP)
| ||||
| Gwerzhid-eur | (UTC+0) | ||||
| +1 | |||||
| Kod kenrouedad | .im | ||||
| Kod pellgomz | +44b | ||||
Ar manaveg eo yezh orin ar vro, met ar saozneg eo ar yezh komzet pennañ.
Douaroniezh
kemmañUn enezenn en enezeg Breizh-Veur eo Enez Vanav. Hanter-hent emañ etre Bro-Saoz, Bro-Skos hag Iwerzhon. War-dro 48 km hed hag etre 13 ha 24 km led eo, gant ur gorread war-dro 572 km². Meneziek a-walc’h eo an enez : ar menez Sniaul (Snaefell) eo ar poent uhelañ (620 m). Hervez ur c’hrennlavar kozh e c’heller gwelout seizh rouantelezh eus kern ar menez-se : Manav, Skos, Bro-Saoz, Iwerzhon, Kembre, an Neñv hag ar Mor.
Niverus eo ar stêrioù (Awin ghlas, Awin Dhoo, Awin Neb, Awin Stondane …). Meur a borzh zo a-hed an aod. Ha meur a enezenn vihan zo ivez en-dro da Enez Vanav : war unan anezho, Yn Cholloo (Calf of Man), ez eus tud o chom. N’eus nemet en hanternoz, eus tu Skos, eo plaen a-walc’h an douaroù, e-kichen ar beg-douar anvet Kione ny hAarey (Point of Ayre).
Anv
kemmañ- Plin. NH IV,103 ː MONAPIA
- Ptol. II, 2, 10 ː Μονάοιδα ( = MONAOEDA) / Μονάρινα (= MONARINA)
- Ravenna 10819 ː MANAVI
- Orosius I, 2, 82 ː MEVANIA
- Julius Honorius 16 ː MEVANIA / MEBANIA / MEUBANIA
- Jordanes I, 8 ː MEVANIA / EVANIA
- Beda, II, 5 ː Mevanias
--------
Talvoudegezh ː "The sense is 'mountain island' or 'high island' "= enezenn meneziek / uhel[1]
Istor
kemmañGant Kelted e oa poblet Enez Vanav en Henamzer. Lodek e oa e sevenadur ar Ouezeled en em astenne betek an VIIIvet kantved eus su Iwerzhon betek norzh Bro-Skos. Tamm-ha-tamm en em stalias Vikinged er broioù-se etre 700 ha 900. Dont a reas an enezenn da vezañ ur rouantelezh viking en IXvet kantved. Rouantelezh viking Manav hag an Inizi a voe savet gant Godred Crovan, pe Gorree, e 1079. E-pad ur pennad en em astennas ar rouantelezh-se betek lec’hioù zo war aod reter Iwerzhon. Chom a reas Enez Vanav e dalc’h rouaned Norvegia, evel an inizi Hebridez. betek an XIIIvet kantved. Da neuze e voe roet gant ar roue Magnus VI da roue Skos, e 1266. Tremen a reas Enez Vanav dindan dalc’h Bro-Saoz er XIVvet kantved. Daoust da emsavadegoù evel hini Illiam Dhone er XVIIvet kantved, an enez a zeuas da vezañ stag da vat ouzh Rouantelezh Breizh-Veur e 1765, pa zeuas ar roue saoz da vezañ Aotrou Manav. Al lesanv noblañs-se zo chomet gant ar rouaned a zo bet abaoe hag hiziv c’hoazh ez eo an titl a roer d’ar rouanez Elizabeth II.
An Tinvaal
kemmañGellout a reer lavarout emañ parlamant koshañ ar bed en Enez Vanav : an Tinvaal (saozneg : Tynwald) a voe savet e 979. Parlamantoù Island (Althing) ha hini an Inizi Faero (Løgting) a voe savet abretoc’h c’hoazh, met n’o deus ket kendalc’het dizehan betek hiziv pa’z eus bet un troc’h etre 1800 ha 1845 evit an hini kentañ, hag etre 1816 ha 1852 evit an eil. Dont a ra an anv Tinvaal (saozneg : Tynwald) eus an norseg Thing Vollr, bodadeg ar bobl.
Div gambr a zo ennañ : Yn Chiare as Feed (The house of Keys e saozneg), gant tud dilennet war-eeun hag ar C'huzul lezennel anvetYn Choonceil slatttyssagh (The legislative council e saozneg) dilennet dieeun.
Yezh
kemmañUr sevenadur gouezelek a oa da gentañ gant Manav, levezonet kalzik gant sevenadur ar Vikinged. Ur yezh eus skourr ar yezhoù gouezelek eo ar manaveg (Gaelg), tost a-walc’h da ouezeleg Skos ha d’an iwerzhoneg. Ur wech staget an enez ouzh Bro-Saoz eo bet kemeret plas ar manaveg gant ar saozneg, evel yezh pennañ ar gevredigezh. En XXvet kantved ne chome ket kalz a vanavegerien a-vihanik ken ha mervel a reas an hini diwezhañ, Ned Maddrell, e 1974. Met abaoe an XXvet kantved ez eus un doare adsav, gant tud a zesk manaveg da eil yezh, ha bremañ ez eus adarre bugale desavet er yezh-se. Hervez an niveradeg diwezhañ e vije 27 manaveger a-vihanik ha 650 den all hag a gomz ar yezh.
Embannet e vez lezennoù an Tinvaal en div yezh, saozneg ha manaveg. Abaoe ar bloavezhioù 1990 eo kresket an niver a skolioù a gelenn ar manaveg evel eil yezh ha war-dro 30% eus ar vugale a zeskfe ar yezh er skol. Yn Çheshaght Ghailckagh eo anv an hini vrasañ eus ar c’hevredigezhioù a zifenn ar manaveg, oc’h embann levrioù hag oc’h aozañ kentelioù evit an oadourien. Un aozadur damofisiel zo bet savet gant gouarnamant Manav evit broudañ ar yezh, Coonceil ny Gaelgey ; gantañ e vez troet al lezennoù e manaveg.
Armerzh
kemmañGwechall e veve an enezidi diwar al labour-douar hag ar peskerezh. Hiziv c’hoazh ez eo brazik a-walc’h pouez ar gennad kentañ en enez, met evit magañ an enezidi eo nemetken. Diwar an touristerezh hag ar bankerezh e vev Enez Vanav bremañ. Gant he saviad politikel, koulz er Rouantelezh-Unanet hag en Unaniezh Europa, eo deuet an enez da vezañ ur meni paradoz kemedel, gant e-leizh a gompagnunezhioù eus Europa a zeu d’en em staliañ eno. Gant se e kresk buan prizioù an tiez hag an douar, diwar-goust an dud genidik eus an enez.
Un drederenn eus poblañs an enez a zo o chom er gêr-benn Douglas (Doolish).
Gouarnamant
kemmañStag ouzh Kurunenn Breizh-Veur eo an enez, met ur reizhiad politikel dezhi hec'h-unan he deus. Ar Rouantelezh-Unanet zo e karg eus difenn an enez hag an darempredoù etrebroadel. Evit kement tra a denn d’ar vuhez diabarzh emañ ar galloud gant parlamant an enez. Dileuriet eo rouanez (pe roue) ar Rouantelezh-Unanet gant ul Letanant gouarnour hag a zo degemeret gant ar parlamant, an Tinvaal (Tynwald). Gant Lez Uhel Torgenn Tinvaal (High Court of Tynwald Hill/Ard-whaiyl Tinvaal) emañ ar galloud lezennel. Enni ez eus div gambr : an House of Keys/Chiare as Feed, gant 24 ezel dilennet gant mouezhiadeg an holl, hag al Legislative Council/Yn Choonceil Slattyssagh, ennañ unnek ezel dilennet e-touez ar re gentañ.
He moneiz dezhi he deus an enez : al Lur Manavat, a zo par he zalvoudegezh da hini al lur sterling.
Politikerezh
kemmañDaoust ma’z eus strolladoù politikel n'int ket gwall greñv ha tud dilennet war o anv eo an darn vrasañ eus izili ar parlamant.
Ur strollad politikel, Mec Vannin, a c’houlenn e teufe an enez da vezañ ur republik dezhi ur riegezh vroadel leun. Ur Strollad al Labour zo ivez, distag diouzh Strollad Labour Breizh-Veur. D’ur poent e oa ivez ur Strollad Broadel Manavat hag ur Strollad Komunour Manavat. Ar c’haozioù politikel pouezusañ a denn d’ar plas zo gant gennad an arc’hant hag ar bankoù war an enez, da briz an douaroù hag an tiez ha d’ar manaveg. An darn vrasañ eus izili House of Keys/Chiare as Feed n’int ezel eus strollad ebet (votadeg 2006), unan anezho zo ezel eus Strollad al Labour Manav ha daou zo izili eus an Alliance for Progressive Government, ha daou all eus ur strollad nevez anvet Liberal Vannin Party.
Levrlennadur
kemmañ- (dindan renerezh) Tadhg O hIfearnáin, L’Île de Man – Enez Vanav, Skol-Uhel ar Vro, 1998.
- Godfrey Baldacchino & David Milne, Lessons from the political economy of small islands. The resourcefulness of jurisdiction, Macmillan, 2000 (Åland, Faero, Island, Manav, an Douar-Nevez, Enez ar Priñs Edward)
- Edward Faragher, Ma buhez en Enez Vanao, troet gant P. ar Besko, Emgleo Breiz, 2006.
Liammoù diavaez
kemmañ- Isle of Man Guide (Lec'hienn evit an douristed)
- Places (Lec'hienn all evit an douristed)
- Skeudennoù Google Maps
- Tynwald.org (Gouarnamant Manav)
- Manx Radio (Skingomz an enez)
- Manx Notebook (Dielloù war istor Manav)
Gwelout ivez : Ar Gelted • Ogham • Yezhoù keltiek • Rouantelezhioù brezhon • Enez Vreizh • Galia
- ↑ A.L.F Rivet & Colin Smith : The Place-names of Roman Britain. Batsford Ltd. 1979. Édition 1982