Sañskriteg
Ar sañskriteg[1], pe sanskriteg[2] (संस्कृता वाक् saṃskṛtā vāk) a zo ur yezh indez-europek klasel eus India. Ar ger saṃskṛta- a dalvez "glan, santelezet, sakr". An anv saṃskṛtā vāk pe "yezh c'hlan" a roer d'ar sañskriteg a ra dave d'ur 'yezh uhel' implijet evit lidoù relijiel. Ar yezhadur koshañ eo an Ạṣtādhyāyī bet savet gant Panini (Pāṇini पाणिनि ) er Vvet kantved kt JK.
| Sañskriteg (संस्कृतम्) | |
|---|---|
| Henyezh | |
| Perzhioù | |
| Komzet e : | India |
| Rannved : | Azia |
| Komzet gant : | 6 106 (1981). 194 433 eil yezh (1961) |
| Familh-yezh : | Indez-Europek |
| Statud ofisiel | |
| Yezh ofisiel e : | India |
| Akademiezh : | |
| Kodoù ar yezh | |
| ISO 639-1 | sa |
| ISO 639-2 | san |
| ISO 639-3 | |
| Kod SIL | SKT |
| Sellit ivez ouzh ar pennad Yezh. | |
Damheñvel eo statud ar sañskriteg evit sevenadur India ouzh hini al latin evit Europa, dre ma'z eo hounnezh ar yezh a voe implijet evit skrivañ ar vedaoù o tennañ d'an hindouegezh. Ur yezh varv eo ar sañskriteg ivez, dres evel al latin, dre ma n'eus kumuniezh ebet hag a ra gantañ. Diouzh an tu all avat, e vez desket ar sañskriteg evel eil yezh alies ha 6 000 brahmin bennak a lâr ez eo ar sañskriteg o yezh kentañ ha tud zo a glask lakaat ar sañskriteg da vezañ ur yezh vev en-dro. Implijet e vez ar sañskriteg peurliesañ evel ur yezh relijiel evit al lidoù hindouek.
Ar sañskriteg rakklasel pe vedel a zo unan eus ar yezhoù indez-europek koshañ a gaver roudoù skrivet diouto. Amañ e vo kaoz kentoc'h eus ar sañskritek klasek evel ma voe bet deskrivet e yezhadur gant Panini tro-dro da 500 a-raok Jezuz.
Fonologiezh ha doare-skrivañ
kemmañ48 fonem ez eus en holl er sañskriteg klasel (49 ez eus er sañskriteg vedek).
Deskrivet e vez ar sonennoù hervez an urzh hengounel, da lâret eo: vogalennoù, kensonennoù tarzh, kensonennoù dre fri, kensonennoù linkr ha kensonennoù c'hwezh.
Vogalennoù eeun
kemmañ| Devanāgarī | Treuzlizherennadur | |||
|---|---|---|---|---|
| Distag | Stag | Treuzskrivadur (LFE) | ||
| अ | a | ʌ | ||
| आ | ा | ā | aː | |
| इ | ि | i | i | |
| ई | ी | ī | iː | |
| उ | ु | u | u | |
| ऊ | ू | ū | uː | |
| ऋ | ृ | ṛ | r̩ | |
| ॠ | ॄ | ṝ | r̩ː | |
| ऌ | ॢ | ḷ | l̩ | |
Vogalennoù eo ṛ, ṝ, and ḷ. A-wezhoù e vez menneget ॡ ḹ evel un ḷ hir met ne vez ket implijet ar son-mañ e sañskriteg ha war a seblant e vije bet ijinet al lizherenn-mañ dre genveriañ gant ar c'hensonennoù all.
Diftongennoù
kemmañ| Devanāgarī | Treuzlizherennadur | |||
|---|---|---|---|---|
| Distag | Stag | Treuzskrivadur (LFE) | ||
| ए | े | e | eː | |
| ऐ | ै | ai | aːj | |
| ओ | ो | o | oː | |
| औ | ौ | au | aːw | |
Friet a c'hell bezañ an holl vogalennoù.
Kensonennoù
kemmañE sañskriteg ez kensonennoù tarzh divouezh, mouezhiet c'hwezhet pe dic'hwezh el pep lec'h distagañ da heul:
| Diweuz | Dent | Tro-gil | Toenn ar genoù | Staon | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Tarzh | C'hwezhet | p प | b ब | t त | d द | ṭ (T) ट | ḍ (D) ड | c (ch) च | j ज | k क | g ग |
| Dic'hwezh | ph फ | bh भ | th थ | dh ध | ṭh (Th) ठ | ḍh (Dh) ढ | ch (chh) छ | jh झ | kh ख | gh घ | |
| Dre fri | m म | n न | ṇ (N) ण | ñ (J) ञ | ṅ (G) ङ | ||||||
Bez ez eus peder hanter-vogalenn ivez: y य, r र, l ल, v व. Kensonennoù c'hwezh tro-gil, toenn ar genoù ha kildent ez eus: ś (z) श, ṣ (S) ष, and s स. Evit achuiñ ez eus ivez un h mouezhiet ह hag un h divouezh ḥ ः anvet visarga hag ul lizherenn anvet anusvāraa(ṃ) dalvez da diswel e vez distaget dre fri ar vogalenn araozi.
Sandhi
kemmañLuziet a-walc'h eo reolennoù ar sandhi e sañskriteg. Kavet e vez alies ar sandhi e hogozik n'eus forzh peseurt yezh pa gemm ar sonennoù pa vezont kostez-ha-kostez e diwezh ur ger hag e dibenn ur ger all dre gomz dreist-holl. E sañskriteg avat ez eo ret o anavezout hag o skrivañ ivez.
Skritur
kemmañ
E gwirionez n'eus skritur ebet liammet gant an sañskriteg hag implijet ez eus bet meur a skritur disheñvel evit e skrivañ o kemm a vare da vare hag a lec'h da lec'h, d.s. ar skritur brahmiek hag ar skritur kharosthiek da gentañ ha war-lerc'h (kantvedoù 4-8 goude Jezuz) e voe implijet ar skritur guptaek. Adalek an 8vet kantvet e voe implijet ar skritur charada diorroet diwar ar skritr gupataek ha neuze, war-dro an 12vet kantvet, e voe implijet ar skritur devanagari. Skrivet eo bet a-hend-all gant ar skritur kannadek e Su ar vro in the South, hag ar skritur bengalek e Norzh ar vro dreist-holl.
Peurliesañ ez eo bet implijet an devanagari evit skrivañ ar sañskritek abaoe ar grennamzer betek hiziv.
Yezhadur
kemmañRenkadur ar verboù
kemmañDek renkad disheñvel ez eus en holl e sañskriteg a c'hell bezañ isrannet etre verboù o deus ur wrizienn resis hag ar re n'o deus ket.
Displegadur ar verboù
kemmañRenket e vez ar verboù e pevar strollad. Setu penaos e vez implijet ha dispartiet ar pevar "amzer" pe "rumm"-se:
- A-vremañ: a-vremañ, tremenet ledan, gourc'hemenn, gallus
- Dazont: dazont, divizout
- Aorist
- Tremened strizh
Displegadur an anvioù
kemmañUr yezh enteuzel eo ar sañskriteg, gantañ tri jener (gourel, benel, nebreizh) ha tri niver (unander, liester, daouder). Eizh kas ez eus: nominativel, vokativel, akuzativel, benvegel, dativel, ablative, genitivel, lokativel.
Gwriziennoù gant a Gourel ha Nebreizh
kemmañ| Gourel (kāma- 'karantez') | Nebreizh (āsya- 'genoù') | |||||
| Unander | Daouder | Liester | Unander | Daouder | Liester | |
| Nominativel | kāmas | kāmāu | kāmās | āsyam | āsye | āsyāni |
| Akuzativel | kāmam | kāmāu | kāmān | āsyam | āsye | āsyāni |
| Benvegel | kāmena | kāmābhyām | kāmāis | āsyena | āsyābhyām | āsyāis |
| Dativel | kāmāya | kāmābhyām | kāmebhyas | āsyāya | āsyābhyām | āsyebhyas |
| Ablativel | kāmāt | kāmābhyām | kāmebhyas | āsyāt | āsyābhyām | āsyebhyas |
| Genitivel | kāmasya | kāmayos | kāmānām | āsyasya | āsyayos | āsyānām |
| Lokativel | kāme | kāmayos | kāmeṣu | āsye | āsyayos | āsyeṣu |
| Vokativel | kāma | kāmau | kāmas | āsya | āsye | āsyāni |
Gwriziennoù gant i hag u
kemmañ| Gwrizienn u (gati- 'pazenn') | 'Gwrizienn u (madhu- 'mel') | |||||
| Unander | Daouder | Liester | Unander | Daouder | Liester | |
| Nominativel | gatis | gatī | gatayas | madhu | madhunī | madhūni |
| Akuzativel | gatim | gatī | gatīs | madhu | madhunī | madhūni |
| Benvegel | gatyā | gatibhyām | gatibhis | madhunā | madhubhyām | madhubhis |
| Dative | gataye | gatibhyām | gatibhyas | madhune | madhubhyām | madhubhyas |
| Ablativel | gates | gatibhyām | gatibhyas | madhunas | madhubhyām | madhubhyas |
| Genitivel | gates | gatyos | gatīnām | madhunas | madhunos | madhūnām |
| Lokativel | gatāu | gatyos | gatiṣu | madhuni | madhunos | madhūnām |
| Vocativel | gate | gatī | gatayas | madhu | madhunī | madhūni |
Gwriziennoù gant vogalennoù hir
kemmañ| Gwrizienn ā (jā- 'marzh') | Gwrizienn ī (dhī- 'menoz') | Gwrizienn ū (bhū- 'douar') | |||||||
| Unander | Daouder | Liester | Unander | Daouder | Liester | Unander | Daouder | Liester | |
| Nominativel | jās | jāu | jās | dhīs | dhiyāu | dhiyas | bhūs | bhuvāu | bhuvas |
| Akuzativel | jām | jāu | jās | dhiyam | dhiyāu | dhiyas | bhuvam | bhuvāu | bhuvas |
| Benvegel | jā | jābhyām | jābhis | dhiyam | dhībhyām | dhībhis | bhuvā |
bhūbhyām || bhūbhis | |
| Dativel | je | jābhyām | jābhyas | dhiye | dhībhyām | dhībhyas | bhuve | bhūbhyām | bhūbhyas |
| Ablativel | jas | jābhyām | jābhyas | dhiyas | dhībhyām | dhībhyas | bhuvas | bhūbhyām | bhūbhyas |
| Genitivel | jas | jos | jānām | dhiyas | dhiyos | dhiyām | bhuvas | bhuvos | bhūvām |
| Lokativel | ji | jos | jāsu | dhiyi | dhiyos | dhiyām | bhuvi | bhuvos | bhūṣu |
| Vokativel | jās | jāu | jās | dhīs | dhiyāu | dhīṣu | bhūs | bhuvāu | bhuvas |
Gwriziennoù gant r
kemmañ| Unander | Daouder | Liester | |
| Nominativel | pitā | pitarāu | pitaras |
| Akuzativel | pitaram | pitarār | pitṝn |
| Benvegel | pitrā | pitṝbhyām | pitṝbhis |
| Dativel | pitre | pitṝbhyām | pitṝbhyas |
| Ablativel | pitur | pitṝbhyām | pitṝbhyas |
| Genitivel | pitur | pitros | pitṝṇām |
| Lokativel | pitari | pitros | pitṛṣu |
| Vokativel | pitar | pitarāu | pitaras |
Anvioù-gwan personel
kemmañ| Kentañ gour | |||
| Unander | Daouder | Liester | |
| Nominativel | aham | āvām | vayam |
| Akuzativel | mām, mā | āvām, nau | asmān, nas |
| Benvegel | mayā | āvābhyām | asmābhis |
| Dativel | mahyam, me | āvābhyām, nau | asmabhyam, nas |
| Ablativel | mat | āvābhyām | asmat |
| Genitivel | mama, me | āvayos, nau | asmākam, nas |
| Lokativel | mayi | āvayos | asmāsu |
| Eil gour | |||
| Unander | Daouder | Liester | |
| Nominativel | tvam | yuvām | yūyam |
| Akuzativel | tvām, tvā | yuvām, vām | yusmān, vas |
| Benvegel | tvayā | yuvābhyām | yusmābhis |
| Dativel | tubhyam, te | yuvābhyām, vām | yusmabhyam, vas |
| Ablativel | tvat | yuvābhyām | yusmat |
| Genitivel | tava, te | yuvayos, vām | yusmākam, vas |
| Lokativel | tvayi | yuvayos | yusmāsu |
Gerioù kevrennek
kemmañStank-tre eo ar gerioù kenvrennek e sañskriteg hag hir spontus e c'hell bezañ seurt anvioù kevrennek enne betek ouzhpenn 10 anv-kadarn. Isrannet e vez ar gerioù-kevrennek hervez o struktur evel hen:
1. Dvandva (kenurzhiañ)
- Div wrizienn liammet gant ha, d.s. matara-pitara 'mamm-tad' = 'kerent; tud'.
2. Bahuvrihi (perc'hennañ)
- Ur ger kevrennek hep penn ebet hag oc'h ober dave d'un dra disheñvel diouzh pep termen er ger kevrennel, d.s. "penn-skañv" n'eo ket un doare penn.
3. Tatpurusha (spishaat)
- Ul liamm a zo etre pep termen er ger kevrennek, d.s. ur voest-bost a zo ur vouest evit lakaat lizhiri enni.
4. Karmadharaya (deskrivañ)
- An eil termen a dalvez da deskrivañ egile, d.s. uluka-yatu 'kaouenn + aerouant ' = un aerouant gantañ tres ur gaouenn.
5. Amredita (adlâret)
- Dre adlâret ur ger e vez diskwelet e vez kaset un ober da benn meur a wezh, d.s. dive-dive 'deiz-deiz' = 'bemdez'.
Kevreadur
kemmañDigor eo urzh ar frazenn, met peurliesañ e vez kavet kentoc'h an urzh Rener - Renadenn - Verb (SOV).
Sañskriteg yezh vev
kemmañKlasket ez eus bet - hag e vez c'hoazh - lakaat ar sañskriteg da vezañ ur yezh vev adarre, hag e skolioù zo en India e vez kelennet ar sañskriteg evel trede yezh dre ret. Aozadurioù evel ar Samskrta Bharati a gas da benn ivez stajoù evit ma vefe gouest an dud da gaozeal e sañskriteg hag hiziv ez eus pevar milion a dud a lâr gallout kaozeal e sañskriteg.
Gwelet ivez:
kemmañLiammoù diavaez:
kemmañ
Notennoù ha daveennoù
kemmañ- ↑ F. Vallée Grand dictionnaire français-breton (1931) p. 372b; Geriadur brezhoneg An Here (2001) p. 1138b.
- ↑ Sanskriteg, e Geriadur Hemon-Huon.