Taliesin

Evit implijoù all, gwelet Taliesin (disheñvelout).

---

Taliesin (c. 534 – c. 599) zo ur barzh brezhonek (pe bredenek, gouez da lod) hag a veve en unan eus rouantelezhioù brezhon an Hanternoz Kozh, en ur vro a zo bet rannet etre Bro-Skos ha Bro-Saoz abaoe ar VI^vet kantved. Miret eo bet e skridoù, pe un darn anezhe (unnek en holl), en un dornskrid krenngembraek anvet Levr Taliesin ; arabat eo droukveskañ gant Hanes Taliesin, ur skrid mojennel eus ar XVI^vet kantved.

Rouantelezhioù an Hanternoz kozh, ma veve Taliesin, war-dro 550 – 650

Levr Taliesin, folio 13, 1868

Traoñienn ar stêr Eden, etre Appleby ha Penrith, a vije kreiz bro Urien Rheged hervez barzhoniezh Taliesin

Bez Taliesin, hervez ar vojenn

An anv

• Er varzhoniezh krenngembraek e vez graet Taliesin Ben Beirdd ("penn ar varzhed") anezhañ.
• Skrivet eo e anv Taliessin en Idylls of the King gant ar barzh saoz Alfred Tennyson (1809–1892) hag en un nebeud oberennoù all, ha kement-se a dalv tal skedus e krenngembraek.

Barzh-lez

Ur barzh-lez e ranke bezañ, ha kanet en dije e lez tri roue brezhon da vihanañ :

• Urien, roue Rheged ;
• e vab Owain ab Urien, roue war e lerc'h ;
• ha Cynan Garwyn, roue Powys, e Kembre hag e-kreiz Bro-Saoz a vremañ.

Met e-kichen ar barzh istorek ez eus ganet ivez un den mojennel, hanter barzh kembreat, hanter hudour, a zo bet kemmesket zoken gant Merzhin, ha lakaet da Benn Meur Barzhed Breizh, ha hennezh eo Taliesin Ben Beirdd .

Ar barzh hervez an istor

N'ouzer ket nemeur a dra diwar e benn. Un nebeud elfennoù a c'haller dastum en e varzhonegoù avat.

En Historia Britonum eo meneget evel unan eus ar pemp barzh brezhon brudet ( war un dro gant Talhaearn Tad Awen, Aneirin, Blwchbardd, ha Cian Gwenith Gwawd ("Cian Gwinizh Kan"). Anv zo anezhañ ivez e-barzh Y Gododdinn barzhoneg Aneirin. Taliesin a veze gwelet en XIIvet kantved evel oberour un toullad mat a vojennoù .

Ganet e vije Taliesin war-dro 534 ha marvet war-dro 599 hag e vije mab da Sant Henwg Llanhennock.
Bez ez eo unan eus ar Gentvarzhed, pe Cynfeirdd, da lavarout eo unan eus ar varzhed kentañ.
Splann eo n'eo ket bet savet e varzhonegoù e kembraeg, met e predeneg an hanternoz, ur yezh tost-kar d'ar c'hembraeg n'eus forzh penaos, ha ken tost-kar all da yezh ar Vrezhoned a oa o tivroañ war-du ar c'hreisteiz, da Vreizh tramor.
Hervez Historia Brittonum Nennius eo brasañ barzh Breizh e oa Taliesin hag e veve er memes amzerioù hag Aneirin. Met n'eo ket an hini kentañ meneget gant Nennius.

Kaoz a zo gantañ eus an trec'hadennoù war ar roue Ida Bernikia en emgann Argoed Llwyfain war-dro 547, e Gwen Ystrad etre 547 ha 560, e Menao, e Northumbria, war-dro 560. En Hen Ogledd emañ an holl lec'hioù-se. Pa varvas Urien Rheged e teuas Taliesin da vout barzh e vab Owain mab Urien, an hini en devoa lazhet Ida.

E oberenn

Unnek eus ar barzhonegoù miret a zo eus ar VIvet kantved hag a c'haller krediñ int bet savet gant ar barzh Taliesin.
Diskouez a reont e oa barzh e lez Brochfael Ysgithrog, a oa roue Powys war-dro 555, goude gant Cynan Garwyn, ha goude gant Urien, roue Rheged, ha goude c'hoazh gant e vab Owain mab Urien. Darvoudoù meneget gant ar barzh, evel Emgann Arfderydd (war-dro 583), zo anavezet ivez dre skridoù arall.

Taliesin ar mojennoù

• Gwelout Taliesin Ben Beirdd .
• Gwelout Hanes Taliesin

Er XVIvet kantved e voe savet Hanes Taliesin (Istor Taliesin) gant Elis Gruffydd, ur soudard kembreat eus an arme saoz a oa o terc'hel kêr Calais, a oa d'ar Saozon d'an ampoent.
Er skrid-se eo kontet ganedigezh marzhus ar barzh Taliesin ha displeget peseurt galloudiezhioù hud a oa dezhañ. Troet e voe saozneg en XIXvet kantved gant Charlotte Guest hag embannet a-gevret gant ar Mabinogion.

Kavet e voe ar babig gant Elffin ap Gwyddno, mab da Gwyddno Garanhir, roue Ceredigion', a oa oc'h eogeta. Souezhet e voe o welout pegen gwenn e oa dremm ar paotrig ma estlammas: "Dyma Dal Iesin", da lavarout eo "Setu un tal skedus" ha Taliesin, goude bout anvet evel-se, a grogas da zibunañ barzhoniezh eus ar c'haerañ.
Hervez ar vojenn eta e oa lezvab da Elffin ap Gwyddno, hag a deuas da vout roue Ceredigion diwezhatoc'h. Hennezh eo a a roas dezhañ an anv Taliesin, "tal skedus". Hervez ar vojenn atav e vije bet desavet en e lez en Aberdyfi ha d'an oad a 13 vloaz ez eas da weladenniñ ar roue Maelgwn Gwynedd a oa eontr da Elffin, hag eno e tiouganas reizh penaos e oa Maelgwn da vervel e berr amzer.

Souezhet Elffin, hag eñ goulenn penaos e c'halle ur babig kaozeal. Ha Taliesin da respont adarre gant barzhoniezh.

E lez Maelgwn Gwynedd

Un toullad bloavezhioù diwezhatoc'h, tapet e drizek vloaz gant Taliesin, edo Elffin e lez Maelgwn Gwynedd, hag eñ da lavarout e oa Taliesin gwelloc'h barzh eget e re, hag e wreg ur vaouez gwelloc'h eget ne vern pehini eus al lez. Ha sede Rhun, mab Maelgwn, da di Elffin da lubaniñ e wreg evit prouiñ ne oa ket gwir a lavare Elffin. Rhun a vezvas ar wreg hag a glaskas tennañ he gwalenn-eured diganti evit prouiñ ne oa ket feal. Elffin avat ne voe ket kendrec'het. Maelgwn neuze a c'houlennas digant Taliesin prouiñ e oa gwelloc'h barzh eget ar re en e lez. Taliesin a ziouganas neuze kouezhidigezh ar roue en e werzennoù tra ma ne c'halle barzhed ar roue nemet c'hoari gant o muzelloù ha babouzat. Neuze e voe tennet Elffin eus ar vac'h ma oa bet taolet.

Levezon hiriv an deiz

• John Davies eus Denbighshire (1841–94) a gemeras an anv-pluenn Taliesin Hiraethog.
• Eil albom Deep Purple zo bet anvet The Book of Taliesyn.

Liammoù diavaez

• The Book of Taliesin e Levraoueg Vroadel Kembre.
• The Book of Taliesin, e kembraeg hag e saozneg, gant W.F. Skene (1858)

Levrlennadur

E brezhoneg

• Pevar skourr ar Mabinogi, troet gant Abeozen, Preder. Ploveilh.
• Morwenna Jenkin. Ar varzhoniezh kembraek. Al Lanv. Kemper.
• Herve Bihan
  • "Gweith Argoet Llwyfein tennet eus Levr Taliesin", Klask, 1996.
  • "Dafar studi mojenn Taliesin", Hor Yezh, niv. 248 (2006), p. 3-20.
• Yvan Guehennec, "Piv oa Taliesin?", Al Liamm, niv.300, 1997.

E galleg

• Yann Brekilien, La Mythologie celtique. Monaco : Éditions du Rocher, 1993. ISBN 2268016315
• Albert Grenier, Les Gaulois. Paris : Payot, 1970. ISBN 2228888389
• Christian-Joseph Guyonvarc'h, Magie, médecine et divination chez les Celtes, Bibliothèque scientifique Payot, Paris, 1997. ISBN 2228891126
• Christian-Joseph Guyonvarc'h ha Françoise Le Roux,
  • Les Druides. Rennes : Ouest-France Université, 1986. Coll. De mémoire d’homme : l’histoire. ISBN 2858829209
  • La Civilisation celtique. Rennes : Ouest-France Université, 1995. Coll. De mémoire d’homme : l’histoire. ISBN 2858829209
• Christian-Joseph Guyonvarc'h et Françoise Le Roux, Les Fêtes celtiques. Rennes : Ouest-France Université, 1995. Coll. De mémoire d’homme : l’histoire. ISBN 2737311987
• Venceslas Kruta, Les Celtes : Histoire et Dictionnaire. Paris : Gallimard, 2000. Coll. Bouquins, Paris, 2000. ISBN 2737302978
• Jean-Paul Persigout, Dictionnaire de mythologie celte. Monaco : Éditions du Rocher, 1985. ISBN 2268009688
• Les Quatre branches du Mabinogi et autres contes gallois, traduits, présentés et annotés par Pierre-Yves Lambert, Paris : Gallimard, 1993. Coll. L’aube des peuples. ISBN 2070732010.

E saozneg

• Ford, Patrick K.
  • 1977. The Mabinogi and Other Medieval Welsh Tales Berkeley: University of California Press.
  • 1992. Ystoria Taliesin. Cardiff : University of Wales Press, 1977.
  • 1999. The Celtic Poets: Songs and Tales from Early Ireland and Wales. Belmont (Mass.): Ford and Bailie.
• Haycock, Marged 2007. Legendary Poems from the Book of Taliesin (CMCS, Aberystwyth)
• Haycock, Marged. 1997. "Taliesin's Questions". In : Cambrian Medieval Celtic Studies 33 (Summer): 19–79.
• Haycock, Marged. 1987. "'Some talk of Alexander and some of Hercules': three early medieval poems from the 'Book of Taliesin. In : " Cambridge Medieval Celtic Studies 13 (1987): 7–38.
• Haycock, Marged. 1987–88. "Llyfr Taliesin. In : " National Library of Wales Journal 25: 357–86.
• Haycock, Marged. 1983–1984. "Preiddeu Annwn and the Figure of Taliesin". In : Studia Celtica18/19: 52–78.
• Koch, John and John Carey. 2003. The Celtic Heroic Age ; 3rd ed. Malden (Mass.) : Celtic Studies Publishing.
• Matthews, John. Taliesin: Shamanism and the Bardic Mysteries in Britain and Ireland. London : Harper Collins, 1991.
• Williams, J. E. Carwyn. The Poems of Taliesin. Dublin : Institute of Advanced Studies, 1987.
• Williams, Ifor.
  • 1960. Canu Taliesin. Translated into English by J. E. Caerwyn Williams as The Poems of Taliesin Dublin Institute of Advanced Studies: Dublin. (first edition 1967, reprinted 1975, 1987)
  • 1944. Lectures on Early Welsh poetry. Dublin: Dublin Institute for Advanced Studies
• English Writers: An Attempt Towards a History of English Literature, Henry Morley, William Hall Griffin, Published by Cassell & Company, limited, 1887