Langoned

Langoned a zo ur gumun eus Bro-Gerne e kanton Gourin e departamant ar Mor-Bihan, e kornôg Breizh

Langoned

Abati Itron-Varia.

Anv gallek (ofisiel)

Langonnet

Bro istorel

Kernev

Melestradurezh

56100

56630

Maer
Amzer gefridi

Christian Derrien
2014-2020

Etrekumuniezh

Roue Morvan Kumuniezh

Poblañsouriezh

1 708 ann. (2020)^[1]

Stankter

20 ann./km²

Douaroniezh

Daveennoù
lec'hiañ

48° 06′ 23″ Norzh
3° 29′ 32″ Kornôg / 48.106389, -3.492222

Uhelderioù

kreiz-kêr : 180 m
bihanañ 104 m — brasañ 292 m

Gorread

85,4 km²

Langoned

Ardamezioù kemmañ

En glazur e zaou gleze en aour lammellet ouzh kab, o skorañ un hengurunenn en argant karget gant teir brizhenn erminig en sabel.^[2]

Istor kemmañ

Henamzer kemmañ

Hent: an hent roman eus Vorgium (Karaez bremañ) da v-Blabia (Porzh-Loeiz bremañ) a dreuze an Ele en Abati Langoned, chom a ra ul lodenn eus an daradur e geunioù ar Faoud en Drinded-Langoned^[3].
Armerzh: kenderc'het e veze brikennoù, teol ha priaj. E Kastell-Gwernoùgall hag e Kerroc'h e voe kavet fornioù. E meur a lec'h er gumun e voe kavet teol lec'h ma oa atantoù ha gedlec'hioù, e Stang-Yann nepell eus an abati, e Kastelloù-Kergaradeg, e Lokmaria, e Minez-Bloc'h, e Kernal hag en Drinded^[4].

IX^vet kantved kemmañ

E-tro 800 e voe savet ur gumuniezh gant menec'h Landevenneg e Lez Radeneg war douaroù bet roet dezhe gant Gradlon Flamm, kont Kerne. Kastell Morvan Lez-Breizh a oa sur a-walc'h war dorgenn Menez-Morvan e Langoned. Er c'horn-bro-se e voe lazhet Morvan e 818 en un emgannig ouzh ar Franked kaset war-raok gant Loeiz an Deol, bet savet e gamp gantañ e Prizieg^[5].

XVII^vet kantved kemmañ

Emsavadeg ar Bonedoù ruz, 1675: d'ar 14 a viz Gouere ez eas parrezianiz Langoned, bet bodet gant son an taboulin, betek an abati evit goulenn groñs digant an abad dilezel e wirioù a-bezh war ar boblañs, ha sinet e voe an dilez gant ar venec'h evit kaout peoc'h; kondaonet e voe Jean Harscoët, an tabouliner, d'ar galeoù a-hed-buhez^[6].

Dispac'h Gall kemmañ

Melestradurezh: krouet e voe ar gumun e 1790. Gant al lezenn eus an 23 a viz Eost 1790 e voe lakaet da bennlec'h kanton Langoned gant div gumun ennañ: Langoned ha Plourae; e Bann ar Faoued e oa; dilamet e voe kanton Langoned e 1801 ha lakaet ar gumun e kanton Gourin bet brasaet ha miret gant al lezenn eus an 8 pluviôse an IX (28 a viz Genver 1801), dezhi an titl loi portant réduction du nombre de justices de paix; lakaet e voe Langoned en arondisamant Pondi bet krouet e 1800^[7]^,^[8].

XX^vet kantved kemmañ

Brezel-bed kentañ

Ur c'hamp-bac'h, un astenn eus hini an Henbont e oa, a voe digoret er gumun e 1914 evit derc'hel ennañ enbroidi eus ar stadoù o stourm ouzh Bro-C'hall^[9]^,^[10]; beleion eus Elzas-Loren e oa un darn vat anezhe; en abati e voent serret^[11].
219 gwaz eus ar gumun a gollas o buhez abalamour d'ar brezel, d.l.e. 4,92 % eus he foblañs e 1911^[12]^,^[13].

Eil Brezel-bed

Repuidi-brezel: d'an 10 a viz Even 1940 e oa 499 repuad e Langoned; 61 anezhe ne oant ket distroet d'ar gêr c'hoazh d'ar 1añ a viz Gwenholon 1940^[14].
D'ar 24 a viz Mae 1944 e voe tapet 100 000 Lur en ti-post gant tud eus ar Rezistañs^[15].
Fuzuilhet e voe daou waz eus ar gumun (unan anezhe a oa ur repuad eus An Oriant) e Landordu e Berne, d'ar 6 a viz Gouhere 1944 abalamour d'o ferzh er Rezistañs; barnet e oant bet d'ar marv gant lez-varn al Lu alaman Ar Faoued^[16].
Mervel a reas 48 den ag ar gumun abalamour d'ar brezel ^[17].

Brezelioù didrevadenniñ

Pevar gwaz a varvas e Brezel Indez-Sina ha pevar all e Brezel Aljeria^[18]^,^[19].

Brezhoneg kemmañ

Ar Brezoneg er Skol kemmañ

1934-1936: ar c'huzul-kêr a savas a-du gant ar mennad skignet gant al luskad Ar Brezoneg er Skol (ABES) evit kelennadurezh ar brezhoneg er skol^[20].

Ya d'ar brezhoneg kemmañ

D’ar 27 a viz Genver 2005 e oa bet votet ar garta Ya d'ar brezhoneg gant kuzul-kêr ar gumun.
Al live 3 oa bet roet d'ar gummun.

Deskadurezh kemmañ

E 2012 e oa bet krouet un hentad divyezhek e skol bublik ar gumun.
E distro-skol 2022 e oa 53 skoliad enskrivet er c'hlas divyezhek (42,7 % eus skolidi ar gumun evit a sell ouzh ar c'hentañ derez). http://www.brezhoneg.bzh/98-kelenn.htm

Krennlavar kemmañ

’Ba' Langoned e vez lazhet ar bleiz gant un taol boned.

Monumantoù ha traoù heverk kemmañ

Iliz-parrez Sant-Pêr ha Sant-Paol
Abati Itron-Varia.
Monumant ar re varv e bourc'h Langoned.
Monumant ar re varv en Drinded-Langoned.

Douaroniezh kemmañ

Emdroadur ar boblañs abaoe 1790 kemmañ

Melestradurezh kemmañ

Tud kemmañ

Henri Guiriec, beleg katolik, istorour ha skrivagner breizhat.
Garmenig Ihuellou, skrivagnerez vrezhonek.
Alan Stivell, bet savet gantañ ur bladenn anvet E Langonned ma kaver ar ganaouenn E parrez Langonned enni.

Gevelliñ kemmañ

Liammoù diavaez kemmañ

Commons

Muioc'h a restroù diwar-benn

Langoned

a vo kavet e Wikimedia Commons.

(br) Langoned war lec'hienn Geobreizh

Dave ha notennoù kemmañ

↑ Roadennoù ofisiel e lec'hienn an EBSSA
↑ Aozergant B. Frelaut ; Kuzul ar Gumun : 1988.
↑ Henri Guiriec, La Région de l'Ellé - bas et haut Ellé, e ti an aozer, bloaziad ebet, (e galleg), pajenn 16
↑ Henri Guiriec, La Région de l'Ellé - bas et haut Ellé, e ti an aozer, hep deiziad, (e galleg), pajenn 18
↑ Henri Guiriec, La Région de l'Ellé - bas et haut Ellé, e ti an aozer, hep deiziad, (e galleg), pajennoù 27 ha 28
↑ Henri Guiriec, La Région de l'Ellé - bas et haut Ellé, e ti an aozer, hep deiziad, (e galleg), pajenn 75
↑ Robert Bouvier, Bernard Le Montagner, Alain Revoy ha Dominique Reynaud, Histoire de la Poste dans le Morbihan, Embannadurioù Liv'Editions, Ar Faoued, 2006, pajennoù 163 ha 277 .
↑ Cassini - EHESS - Langoned - Fichenn ar gumun
↑ diwar ar raktres bet graet gant ar gouarnamant gall e 1913, Jean-Claude Farcy, Les camps de concentration français de la première guerre mondiale (1914-1920), Pariz, Anthropos Economica, 1995
↑ kalz anezhe a oa fichennaouet er c'harnedoù "A" (dilezet e oa bet hemañ e 1909), pe "B"
↑ 1914 - 1918 - Des champs aux tranchées, Liv'Editions, Ar Faoued, 1998, pajenn 135
↑ memorialgenweb - Monumant ar re varv e bourc'h Langoned
↑ memorialgenweb - Monumant ar re varv en Drinded-Langoned
↑ Association Mémoire du canton du Faouët, 1939-1945 en Centre-Bretagne, Liv'Editions, Ar Faoued, 2004, levrenn I, pajenn 118
↑ Robert Bouvier, Bernard Le Montagner, Alain Revoy ha Dominique Reynaud, Histoire de la Poste dans le Morbihan, Embannadurioù Liv'Editions, Ar Faoued, 2006, pajenn 164
↑ René Le Guénic, Morbihan - Mémorial de la Résistance, 1998, pajennoù 21 ha 22
↑ memorialgenweb - Monumant ar re varv e bourc'h Langoned
↑ memorialgenweb - Monumant ar re varv e bourc'h Langoned
↑ memorialgenweb - Monumant ar re varv en Drinded-Langoned
↑ Marsel Guieysse, La langue bretonne : ce qu'elle fut, ce qu'elle est, ce qui se fait pour elle et contre elle, pajenn 266, Kemper, Nouvelles Éditions Bretonnes, 1936

[1] Roadennoù ofisiel e lec'hienn an EBSSA

[2] Aozergant B. Frelaut ; Kuzul ar Gumun : 1988.

[3] Henri Guiriec, La Région de l'Ellé - bas et haut Ellé, e ti an aozer, bloaziad ebet, (e galleg), pajenn 16

[4] Henri Guiriec, La Région de l'Ellé - bas et haut Ellé, e ti an aozer, hep deiziad, (e galleg), pajenn 18

[5] Henri Guiriec, La Région de l'Ellé - bas et haut Ellé, e ti an aozer, hep deiziad, (e galleg), pajennoù 27 ha 28

[6] Henri Guiriec, La Région de l'Ellé - bas et haut Ellé, e ti an aozer, hep deiziad, (e galleg), pajenn 75

[7] Robert Bouvier, Bernard Le Montagner, Alain Revoy ha Dominique Reynaud, Histoire de la Poste dans le Morbihan, Embannadurioù Liv'Editions, Ar Faoued, 2006, pajennoù 163 ha 277 .

[8] Cassini - EHESS - Langoned - Fichenn ar gumun

[9] war ar raktres bet graet gant ar gouarnamant gall e 1913, Jean-Claude Farcy, Les camps de concentration français de la première guerre mondiale (1914-1920), Pariz, Anthropos Economica, 1995

[10] z anezhe a oa fichennaouet er c'harnedoù "A" (dilezet e oa bet hemañ e 1909), pe "B"

[11] 1914 - 1918 - Des champs aux tranchées, Liv'Editions, Ar Faoued, 1998, pajenn 135

[12] rialgenweb - Monumant ar re varv e bourc'h Langoned

[13] rialgenweb - Monumant ar re varv en Drinded-Langoned

[14] Association Mémoire du canton du Faouët, 1939-1945 en Centre-Bretagne, Liv'Editions, Ar Faoued, 2004, levrenn I, pajenn 118

[15] Robert Bouvier, Bernard Le Montagner, Alain Revoy ha Dominique Reynaud, Histoire de la Poste dans le Morbihan, Embannadurioù Liv'Editions, Ar Faoued, 2006, pajenn 164

[16] René Le Guénic, Morbihan - Mémorial de la Résistance, 1998, pajennoù 21 ha 22

[17] rialgenweb - Monumant ar re varv e bourc'h Langoned

[18] rialgenweb - Monumant ar re varv e bourc'h Langoned

[19] rialgenweb - Monumant ar re varv en Drinded-Langoned

[20] Marsel Guieysse, La langue bretonne : ce qu'elle fut, ce qu'elle est, ce qui se fait pour elle et contre elle, pajenn 266, Kemper, Nouvelles Éditions Bretonnes, 1936

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

Langoned

Ardamezioù kemmañ

Istor kemmañ

Henamzer kemmañ

IXvet kantved kemmañ

XVIIvet kantved kemmañ

Dispac'h Gall kemmañ

XXvet kantved kemmañ

Brezhoneg kemmañ

Ar Brezoneg er Skol kemmañ

Ya d'ar brezhoneg kemmañ

Deskadurezh kemmañ

Krennlavar kemmañ

Monumantoù ha traoù heverk kemmañ

Douaroniezh kemmañ

Emdroadur ar boblañs abaoe 1790 kemmañ

Melestradurezh kemmañ

Tud kemmañ

Gevelliñ kemmañ

Liammoù diavaez kemmañ

Dave ha notennoù kemmañ

IX^vet kantved kemmañ

XVII^vet kantved kemmañ

XX^vet kantved kemmañ