Ar maraton a zo ur redadeg war-droad, 42,195 km an hirder anezhi. Lod eo an diskiblezh-mañ eus ar redadegoù hir en atleterezh.

Maraton Sevilla e 2009
Maraton Berlin e 2007
Marathon Londrez e 1990

Krouet e oa bet ar maraton da geñver ar C'hoarioù olimpek hañv 1896 a oa bet dalc'het en Aten (Gres), diwar mennozh ar prederour gall Michel Bréal. Anv a oa da gounaat mojenn ar c'hannader henc'hresian Pheidippídes en divije redet eus Marathon betek Aten evit degas keloù eus an trec’h ouzh ar Bersed e -490 (kentañ brezel medek). Berr warnañ oc'h erruout en Areopagos e vije aet da Anaon goude bezañ dibunet e gemennadenn. Redet e veze ar gevezadeg war-dro 40 km a-raok na voe reolennet he hirder da vat e 1921.

Mil vrudet eo maraton ar C'hoarioù olimpek hañv (bep pevar bloaz), hini Kampionadoù atleterezh ar bed (bep eil bloaz) ha reoù ar World Marathon Major (bep bloaz) : Maraton Boston, Maraton Londrez, Maraton Berlin, Maraton Chicago ha Maraton New York.

Istor kemmañ

Dislavaret e oa bet mojenn Pheidippídes gant an istorour Herodotos : war-lerc’h dilestradeg ar Bersed e Marathon e vije bet kaset Pheidippídes da glask sikour da Sparta, ouzhpenn 220 km alese. Chomet mut Spartaiz e voe ret da soudarded Aten kannañ gant tud eus Plátaia nemetken[1]. Kantvedoù diwezhatoc'h en devoa Ploutarc'hos danevellet e oa, hervez Héraclide du Pont, Thersippos an Eroeus ar gwir gannader met evit an darn vrasañ e oa un Euclès bennak[2] en divije redet, en ur reiñ e vuhez, etre Marathon hag Aten evit kas keloù d'an trec'h[3].

Ar maraton a-vremañ kemmañ

Kentañ tro ma oa bet redet ur maraton olimpek, e 1896 eta, e oa aet ar maout gant ar mesaer gresian Spyrídon Loúis, 2e58’50” e amzer.

Da geñver ar C'hoarioù olimpek 1908, bet dalc’het e Londrez (Bro-Saoz), e oa bet divizet lakaat hirder ar redadeg da 26 mile (douar), da lâret eo 41 608,944 m. Padal, evit ober plijadur da vugale ar familh roueel breizhveuriat a felle dezho arvestiñ ouzh ar genstriverien (un daouzek bennak anezho !) e oa bet graet d’ar maraton loc’hañ eus leton Kastell Windsor. Fentusat tra ! En ur par berr e oa bet dilec’hiet degouezh ar redadeg da White City Stadium, e-tal kichen al logell roueel m’edo Edouarzh VII staliet enni. N’eus forzh ne vefe ket reizh an hirder ken : da viken e vo 26,385 mile, pe 42,195 km. {Histoire du Marathon}

E 1960, an atleter Etiopian Abebe Bikila en devoa gounezet goude redek diarc’hen. Botoù-sport ouzh e dreid ar wech-mañ e oa aet ar maout gantañ e 1964 adarre, tapet rekord ar maraton war un dro e 2e12’11”.

Da geñver ar C’hoarioù olimpek hañv 1984, bet dalc’het e Los Angeles (Stadoù Unanet), e oa savet kentañ maraton evit an atleterezed.

Redet e vez ar maraton e dibenn ar C’hoarioù olimpek, d’an deiz diwezhañ diouzh boaz, ar pezh a ro tro d’an teir medalenn diwezhañ da vezañ deroet e-kerzh al lid-klozañ, dirak an holl atleterien bodet a-benn an degouezh.

Rekordoù kemmañ

Dalc'het eo rekord ar bed – 2e03'38 – gant ar reder kenyan Patrick Makau abaoe ma voe pilet gantañ e Maraton Berlin d'ar 25 a viz Gwengolo 2011[4].

Gwellañ taol-kaer Europa (2e6'36), bet graet gant ar Portugalad António Pinto d'ar 16 a viz Ebrel 2000 e Londrez, a oa bet graet ivez gant an atleter gall Benoît Zwierzchiewski (Benoît Z e lesanv dezhañ) d'ar 6 a viz Ebrel 2003 e Pariz.

Dalc'het eo rekord ar bed ar merc'hed – 2e15'25 – gant ar Vreizhveuriad Paula Radcliffe abaoe he redadeg e Londrez d'an 13 a viz Ebrel 2003.

Souezhusat tra ! Gant ar rederez norvegian Grete Waitz e oa bet pilet rekord ar bed tri bloaz diouzh renk (eus 1978 betek 1980) da geñver Maraton New York a oa bet gounezet ganti nav gwech goude bezañ kemeret perzh unnek gwech ennañ etre 1978 ha 1988.

Gant an Italian Andrea Cionna eo dalc'het rekord ar bed – 2e31'59 – evit ur reder dall (Roma e 2007)[5],[6]. Ernst Van Dyk, Suafrikan anezhañ, a zalc'h rekord ar bed e kador-ruilh (1e18'27 e Maraton Boston e 2004)[7].

Gant ar Breizhveuriad Fauja Singh eo dalc'het rekord ar bed evit un den ouzhpenn 90 vloaz. D'e 92 vloaz, e 2003, e oa aet betek penn ur maraton e Toronto e 5e40'1[8]. D'ar 16 a viz Here 2011, e Toronto ivez, e teuas da vezañ kentañ kantvloaziad oc'h echuiñ ur maraton en 8e25'16[9]. E 1997, ar rederez amerikan Mavis Lindgren a ziazezas ar rekord evit ar merc'hed ouzhpenn 90 vloaz en 8e53'8, e Portland (Oregon)[10].

Emdroadur rekord ar bed kemmañ

Sed amañ dindan emdroadur rekord maraton ar bed[11]. A-raok 1925 e veze disheñvel an hirder diouzh an hini a-vremañ, 42,195 km. Gwall alies e oa bet pilet rekord ar bed da geñver ar World Marathon Majors : seizh gwech e Maraton Berlin, teir gwech e Maraton Boston, ha peder gwech e Maraton Chicago, Maraton Londrez ha Maraton New York pep hini anezhe.

Paotred kemmañ

Amzer Atleter Bro Lec'h Deiziad
2e58'50[12],[13] Spyrídon Loúis   Gres Aten, Gres 10-04-1896
2e55'18 2/5[14] Johnny Hayes   United States Shepherd's Bush, Bro-Saoz 24-07-1908
2e52'45 4 Robert Fowler   United States Yonkers, Stadoù Unanet 01-01-1909
2e46'52 6 James Clark   United States New York, Stadoù Unanet 12-02-1909
2e46'04 6 Albert Raines   United States New York, Stadoù Unanet 08-05-1909
2e42'30 Frederick Barrett   Rouantelezh-Unanet Polytechnic Marathon, Bro-Saoz 08-05-1909
2e40'35 Thure Johansson   Sveden Stockholm, Sveden 31-08-1909
2e38'16 2 Harry Green   Rouantelezh-Unanet Polytechnic Marathon, Bro-Saoz 12-05-1913
2e36'06 6 Alexis Ahlgren   Sveden Polytechnic Marathon, Bro-Saoz 31-05-1913
2e32'35 8 Hannes Kolehmainen   Finland Antwerpen, Belgia 20-08-1920
2e29'01 8 Albert Michelsen   United States Port Chester, Stadoù Unanet 13-10-1925
2e27'49 Fusashige Suzuki   Japan Tokyo, Japan 31-03-1935
2e26'44 Yasuo Ikenaka   Japan Tokyo, Japan 03-04-1935
2e26'42 Son Ki-chong   Japan[15]
  Republik Korea
Tokyo, Japan 03-11-1935[15]
15-08-1945
2e25'39 Suh Yun-Bok   Republik Korea Maraton Boston, Stadoù Unanet 19-04-1947
2e20'43[16] James Peters   Rouantelezh-Unanet Polytechnic Marathon, Bro-Saoz 14-06-1952
2e18'41[16] James Peters   Rouantelezh-Unanet Polytechnic Marathon, Bro-Saoz 13-07-1953
2e18'35[16] James Peters   Rouantelezh-Unanet Turku, Finland 04-10-1953
2e17'40[16] James Peters   Rouantelezh-Unanet Polytechnic Marathon, Bro-Saoz 26-07-1954
2e15'17[16] Sergei Popov   Soviet Union Stockholm, Sveden 24-08-1958
2e15'17[16] Abebe Bikila   Etiopia Roma, Italia 10-09-1960
2e15'16[16] Tōru Terasawa   Japan Beppu, Japan 17-02-1963
2e14'28[16] Leonard Edelen   Stadoù-Unanet Polytechnic Marathon, Bro-Saoz 15-07-1963
2e13'55[16] Basil Heatley   Rouantelezh-Unanet Polytechnic Marathon, Bro-Saoz 13-07-1964
2e12'12[16] Abebe Bikila   Etiopia Tokyo, Japan 21-10-1964
2e12'00[16] Morio Shigematsu   Japan Polytechnic Marathon, Bro-Saoz 12-06-1965
2e09'37[16] Derek Clayton   Aostralia Maraton Fukuoka, Japan 03-12-1967
2e08'34[16] Derek Clayton   Aostralia Antwerpen, Belgia 03-05-1969
2e08'18[16] Robert de Castella   Aostralia Maraton Fukuoka, Japan 06-12-1981
2e08'05[16] Steve Jones   Rouantelezh-Unanet Maraton Chicago, Stadoù Unanet 21-10-1984
2e07'12[16] Carlos Lopes   Portugal Maraton Rotterdam, Izelvroioù 20-04-1985
2e06'50[16] Belayneh Dinsamo   Etiopia Maraton Rotterdam, Izelvroioù 17-04-1988
2e06'05[16] Ronaldo da Costa   Brazil Maraton Berlin, Alamagn 20-09-1998
2e05'42[16] Khalid Khannouchi   Maroko Maraton Chicago, Stadoù Unanet 24-10-1999
2e05'38[16] Khalid Khannouchi   Stadoù-Unanet Maraton Londrez, Bro-Saoz 14-04-2002[17]
2e04'55[16] Paul Tergat   Kenya Maraton Berlin, Alamagn 28-09-2003
2e04'26 Haile Gebreselassie   Etiopia Maraton Berlin, Alamagn 30-09-2007
2e03'59 Haile Gebreselassie   Etiopia Maraton Berlin, Alamagn 28-09-2008
2e03'38 Patrick Makau   Kenya Maraton Berlin, Alamagn 25-09-2011

Merc'hed kemmañ

Amzer Atleter Bro Lec'h Deiziad
3e27'45 Dale Greig   Rouantelezh-Unanet Ryde, Bro-Saoz 23-05-1964
3e19'33 Mildred Sampson   Zeland-Nevez Maraton Auckland, Zeland-Nevez 21-07-1964
3e15'22 Maureen Wilton   Kanada Toronto, Kanada 06-05-1967
3e07'26 Anni Pede-Erdkamp   RDA Waidneil, Alamagn 16-09-1967
3e02'53 Caroline Walker   Stadoù-Unanet Stadoù Unanet 28-02-1970
3e01'42 Elizabeth Bonner   Stadoù-Unanet Maraton Philadelphia, Stadoù Unanet 09-05-1971
2e55'22 Elizabeth Bonner   Stadoù-Unanet Maraton New York, Stadoù Unanet 19-09-1971
2e49'40 Cheryl Bridges   Stadoù-Unanet Culver City, Stadoù Unanet 05-12-1971
2e46'36 Michiko Gorman   Stadoù-Unanet Culver City, Stadoù Unanet 02-12-1973
2e46'24 Chantal Langlace   Bro-C'hall Neuf-Brisach, Bro-C'hall 27-10-1974
2e43'54 5 Jacqueline Hansen   Stadoù-Unanet Culver City, Stadoù Unanet 01-12-1974
2e42'24 Liane Winter   RDA Maraton Boston, Stadoù Unanet 21-04-1975
2e40'15 8 Christa Vahlensieck   Alamagn Dülmen, Alamagn 03-05-1975
2e38'19 Jacqueline Hansen   Stadoù-Unanet Eugene, Stadoù Unanet 12-10-1975
2e35'15 4 Chantal Langlace   Bro-C'hall Oiartzun, Euskal Herria 01-05-1977
2e34'47 5 Christa Vahlensieck   Alamagn Maraton Berlin, Alamagn 10-09-1977
2e32'29 9 Grete Waitz   Norvegia Maraton New York, Stadoù Unanet 22-10-1978
2e27'32 6 Grete Waitz   Norvegia Maraton New York, Stadoù Unanet 21-10-1979
2e25'41 3 Grete Waitz   Norvegia Maraton New York, Stadoù Unanet 26-10-1980
2e25'28 7 Grete Waitz   Norvegia Maraton Londrez, Bro-Saoz 17-04-1983
2e22'43 Joan Benoit   Stadoù-Unanet Maraton Boston, Stadoù Unanet 18-04-1983
2e21'06 Ingrid Kristiansen   Norvegia Maraton Londrez, Bro-Saoz 21-04-1985
2e20'47 Tegla Loroupe   Kenya Maraton Rotterdam, Izelvroioù 19-04-1998
2e20'43 Tegla Loroupe   Kenya Maraton Berlin, Alamagn 26-09-1999
2e19'46 Naoko Takahashi   Japan Maraton Berlin, Alamagn 30-09-2001
2e18'47 Catherine Ndereba   Kenya Maraton Chicago, Stadoù Unanet 07-10-2001
2e17'18 Paula Radcliffe   Rouantelezh-Unanet Chicago, Stadoù Unanet 13-10-2002[18]
2e15'25 Paula Radcliffe   Rouantelezh-Unanet Maraton Londrez, Bro-Saoz 13-04-2003

Notennoù kemmañ

  1. Histoire d'Hérodote, p46
  2. [url=http://books.google.fr/books?id=lWJEAAAAMAAJ&pg=PA213 Œuvres morales gant Ploutarc'hos troet diouzh ar gregach gant Ricard], p. 213
  3. PDF Le coureur de marathon : la preuve par l'histoire gant Kléanthis Paléologos, dean-enor an Akademiezh Etrebroadel Olimpek
  4. Paket eo rekord ar bed ar maraton gant ar C'henyan Patrick Makau. Kavet : 25 Gwengolo 2011.
  5. Records du marathon, Comité international paralympique
  6. (it) Campione del mondo! Record di Andrea Cionna alla maratona, Noi Giornalista, 21 a viz Meurzh 2007
  7. (en) "Wheelchair record holder joins field", New York Times, 18 a viz Here 2006
  8. (en) "The ‘Turbaned Tornado’ keeps the marathon pace", The Globe and Mail, 13 a viz Here 2011
  9. (en) Fauja Singh becomes oldest marathon runner, BBC, 17 a viz Here 2011
  10. (en) Burrill racing for a record at 90, Honolulu Advertiser, 12 a viz Kerzu 2008
  11. (en) Marathon World Records, klasket ennañ d'an 28 a viz Mae 2009
  12. (en) The Olympic Games, B.C. 776 - A.D. 1896, Second Part, The Olympic Games in 1896, skrivet gant Pierre de Coubertin, Timoleon J. Philemon, N. G. Politis, Charalambos Anninos, embannet gant Charles Beck (Aten), H. Grevel and Co. (Londres) e 1987, klasket ennañ d'an 28 a viz Mae 2009 PDF
  13. Hirder maraton ar C'hoarioù olimpek e 1896 a oa 40 000 metrad (en) Spyridon Louis
  14. (en) The Fourth Olympiad being The Official Report The Olympic Games of 1908 skrivet gant Theodore Andrea Cook, embannet e 1909(?) gant The British Olympic Association e Londrez, d'an 28 a viz Mae 2009 PDF
  15. 15,0 ha15,1 sellet ouzh Istor Korea dindan beli Japan
  16. 16,00 16,01 16,02 16,03 16,04 16,05 16,06 16,07 16,08 16,09 16,10 16,11 16,12 16,13 16,14 16,15 16,16 16,17 16,18 16,19 ha16,20 (en) « Marathon WR Progression », Track & Field News, niv. 11, p.  37, Here 2003
  17. Kentañ amzer bet anavezet gant an IAAF. Stat Corner: First World Road Records, Track and Field News, Levrenn 56, Niverenn 2, miz C'hwevrer 2003, Pajenn 50
  18. Kentañ amzer bet anavezet gant an IAAF. Stat Corner: First World Road Records, Track and Field News, Levrenn 56, Niverenn 2, miz C'hwevrer 2003, Pajenn 50