Winston Churchill
Sir Winston Leonard Spencer-Churchill, bet ganet d'an 10 a viz Du 1874 e Woodstock (Breizh-Veur), marvet d'ar 24 a viz Genver 1965 e Londrez (Breizh-Veur) a oa ur politikour saoz.
| Reizh pe jener | paotr  |
|---|---|
| Bro ar geodedouriezh | Rouantelezh-Unanet |
| Lealded | Rouantelezh-Unanet, Rouaned Breizh-Veur hag Iwerzhon |
| Anv e yezh-vamm an den | Winston Churchill |
| Anv ganedigezh | Winston Leonard Spencer Churchill |
| Anv-bihan | Winston, Leonard |
| Anv-familh | Churchill |
| Moranv | The pug, The Old Lion, Le vieux Lion |
| Deiziad ganedigezh | 30 Du 1874 |
| Lec'h ganedigezh | Blenheim Palace |
| Deiziad ar marv | 24 Gen 1965 |
| Lec'h ar marv | Hyde Park Gate |
| Doare mervel | abeg naturel |
| Abeg ar marv | Gwallzarvoud eus gwazhied an empenn |
| Lec'h douaridigezh | St Martin's Church, Bladon |
| Tad | Lord Randolph Churchill |
| Mamm | Lady Randolph Churchill |
| Breur pe c'hoar | Jack Churchill |
| Pried | Clementine Churchill |
| Bugel | Diana Churchill, Randolph Churchill, Sarah Churchill, Marigold Churchill, Mary Soames |
| Yezh vamm | saozneg Breizh-Veur |
| Yezhoù komzet pe skrivet | saozneg, galleg |
| Yezh implijet dre skrid | saozneg Breizh-Veur, galleg |
| Micher | politiker, istorour |
| Implijer | Skol-veur Dunedin |
| Bet war ar studi e | Harrow School, Royal Military College, Sandhurst, St George's School, Ascot, Stoke Brunswick School |
| Honorific prefix | The Right Honourable, Sir |
| Lec'h annez | Dulenn, Blenheim Palace |
| Lec'h labour | Londrez |
| Strollad politikel | Strollad Mirour, Liberal Party, Strollad Mirour |
| Relijion | Iliz Bro-Saoz |
| Kleñved | gagerezh |
| Handedness | Kleizard |
| Brezel | Brezel-bed kentañ, Mahdist War, Eil brezel ar Voeren, Siege of Malakand, Eil Brezel-bed |
| Skour lu | British Army, Marc'hegerezh |
| Unvez milourel | Queen's Own Oxfordshire Hussars |
| Oberenn heverk | A History of the English-Speaking Peoples, The Second World War, A Traveller in War-Time |
| Diellaouet gant | Levraoueg Vroadel Kembre, Churchill Archives Centre |
| Ezel eus | American Academy of Arts and Sciences, Royal Society, Society of the Cincinnati, Order of the Garter |
| Darvoud-alc'hwez | marv |
| Deskrivet en URL | https://www.gov.uk/government/history/past-prime-ministers/winston-churchill |
| Deskrivet dre | Darkest Hour, Sir Winston Churchill, 1874 - 1965. Statesman |
| Dileuriad ar gwirioù a aozer | reproduction right not represented by CISAC member |
| Statud e wirioù aozer | Oberennoù dezhe gwirioù aozer |
| Bibliography | Bibliography of Winston Churchill |
| Teuliad arzour e | Frick Art Research Library |
| Roll elfennoù | Honours of Winston Churchill |
Ministr kentañ Breizh-Veur e voe e-pad an Eil Brezel-bed hag adarre etre 1951 ha 1955. Winston Churchill a seller outañ evel unan eus ar gwellañ renerien a zo bet en istor Breizh-Veur, abalamour m'en doa dalc'het penn e-pad ar brezel hag heñchet e vro betek an trec'h e 1945 gant sikour ar Gevredidi. E 2002 e voe dilennet da « Vreizhveuriad brasañ » zoken da-geñver ur sontadeg gant ar BBC.
Yaouankiz
kemmañEn Oxfordshire e oa bet ganet Winston Churchill, e Palez Blenheim, a oa kastell-annez e diegezh – hini duged Marlborough. Politikour e oa e oa dad Lord Randolph Churchill. Eus ar Stadoù-Unanet e oa e vamm Jenny Jerome : e New York e oa bet ganet, hag eno e reas anaoudegezh gant he gwaz. Daou vab o deus bet ; an hini henañ e oa Winston.
Desavet eo bet Winston vihan gant e vagerez dreist-holl, rak hervez kont ne veze ket aketus e dud d'ober war e dro. D'e 7 vloaz e voe kaset d'ar skol, en Ascot da gentañ hag e Brighton da c'houde. Daoust m'en doa memor vat ne oa ket kenkoulz e labour-skol. Abalamour ma felle da Randolph Churchill ez afe e vab da soudard en deus lakaet anezhañ e-pad pemp bloaz (1888-1893) en Harrow School, unan eus ar skolioù brasañ ha brudetañ e Bro-Saoz, er c'hornôg da Londrez. D'e 18 vloaz e tapas ar genstrivadeg evit mont da Akademiezh Sandhurst, anezhi ur skol-arme.
Evel-se e teuas da vezañ ofiser en Arme Breizh-Veur – ar British Army – e 1893. Kaset e voe d'ober brezel e meur a vro en Azia hag en Afrika. E 1896 e erruas e Mumbai, hag eñ d'en em gannañ e Malakand, ur rannvro bakistan eus ar Raj breizhveuriat. Goude se en em gavas e Soudan e 1898, evel ofiser marc'hegerezh, hag e Suafrika e 1899, evel kazetenner ar wech-mañ, abalamour da gelaouiñ diwar-benn Eil brezel ar Voeren. Skrapet ha bac'het e voe gant ar Voeren ; hogen dont a reas da benn da dec'het kuit, hag eñ da vont kerkent d'an emgann gant an arme vreizhveuriat.
E 1899 e oa bet dornet en dilennadegoù-kannad, met gant e avañturioù e Suafrika en doa tapet brud vat. E 1900 e voe dilennet e Parlamant ar Rouantelezh-Unanet a-benn ar fin, e pastell-vro Oldham, ha setu lañset e respet politikel. Gant ar strollad mirour e oa e Westminster.
E 1908 e euredas Clementine Hozier, dek vloaz yaouankoc'h egetañ, ha merc'h d'un ofiser skos. Pemp bugel o deus bet, peder merc'h hag ur mab : Diana, Randolph, Sarah, Marigold ha Mary.
Brezel-bed kentañ
kemmañE 1910 e voe anvet Winston Churchill da Home Secretary, unan eus an izili c'halloudusañ eus ar gouarnamant er Rouantelezh-Unanet, par da vinistr an diabarzh e Frañs. E 1911 e voe lakaet e penn ar Royal Navy pa voe anvet da Gentañ Lord an Amiraliezh (First Lord of the Admiralty). Dalc'het e voe er garg-se pa darzhas ar Brezel-bed kentañ. E 1915 e rankas reiñ e zilez da-heul emgann an Dardanelloù : ur pezh c'hwitadenn e oa bet an taol-brezel empennet gantañ e ledenez Gallipoli, rak dizarbennet e oa bet ar bagadoù breizhveuriat ha gall gant an Otomaned.
Daoust ma oa ezel eus ar Parlamant c'hoazh ez eas d'ober brezel gant ar Royal Highland Fusiliers e-pad meur a viz e 1915 hag 1916.
E 1917 e voe anvet da vinistr en-dro gant David Lloyd George, e-karg eus an armañ (Minister of Munitions) en dro-mañ.
Etre an daou vrezel
kemmañGoude ar brezel, e miz Genver 1919, e voe dibabet Churchill da sekretour-Stad evit ar Brezel hag an Aer. E-giz-se e roas urzh da vombeziñ an emsavidi daraawiish e Somalia e 1920, ar pezh na oa bet graet en Afrika biskoazh. Kinnig a reas ober memes tra en Iwerzhon e-kerzh ar brezel dieubiñ. En aner e c'houlennas ivez bezañ strizh-meurbet gant Rusia hag ar Volcheviked a rene anezhi nevez zo, abalamour ma oa Churchill enebour d'ar gomunouriezh.
E 1921 e cheñchas sekretouriezh : hini an Trevadennoù a voe fiziet ennañ, d'ar mare ma veze marc'hataet ur feur-emglev etre Breizh-Veur hag Iwerzhon. Plediñ a reas ivez gant strategiezh diplomatel e vro e-keñver Gres ha Turkia pa oa brezel etre an div vro. Ar politikerezh-se a voe unan eus an abegoù hag a lakaas fin da ouarnamant Lloyd George e 1922. En dilennadegoù da-heul e voe dornet Churchill teir gwech lerc'h-ouzh-lerc'h. E 1924 e voe dilennet en-dro er Parlamant, hep emezelañ e strollad ebet er penn-kentañ. Daoust ma ne oa ket ur mailh war an armerzh e voe anvet da Chancellor of the Exchequer, da lavaret eo ministr an arc'hant, gant Stanley Baldwin. Un dibab a voe tamallet dezhañ e-pad pell, abalamour d'e efedoù fall-spontus war ekonomiezh hag industriezh ar vro : bezañ lakaet ar stalon-aour da dalvezout en-dro e 1925. An dre-se a voe pennkaoz d'an dic'hwez, d'an dilabour ha d'an harzoù-labour en diwezh. Mont a reas an enkadenn armerzhel war washaat, hag e 1929 e kollas ar strollad mirour an dilennadegoù hag an tu kreñv er Parlamant.
Ne voe fiziet karg ebet e Winston Churchill er bloavezhioù 1930. Ur politikour en e-unan e oa d'ar mare-se. Gant e gamaladed mirourien zoken e veze lezet a-gostez, rak dizemglev a save muioc'h-mui etre dibaboù ar strollad ha savboentoù Churchill en abeg da veur a sujed :
- statud ha dazont India, a felle da Churchill chom mestr warni kousto-pe-gousto ;
- ar politikerezhioù gwarezour, rak frankizour e oa Churchill ;
- ar politikerezh diavaez e-keñver an Alamagn nazi.
Goulenn a rae Churchill enebiñ ouzh Adolf Hitler ha kreñvaat holl rannoù arme Breizh-Veur – ar British Army, ar Royal Navy hag ar Royal Air Force. Hervezañ e oa ret en em armañ hep gortoz, dres evel ma rae an arme nazi, kuit a vezañ gwanoc'h eviti. Ne voe ket dalc'het kont eus e erbedadennoù, rak peoc'helour e oa an daou du politikel e Breizh-Veur da neuze. Adalek 1937 e savas Churchill enep politikerezh diavaez Neville Chamberlain, ha rebechiñ outañ tevel war tagadennoù broioù zo, war zigarez difenn ar peoc'h. E 1938 e kritikas emglev München, a ginnigas evel « un drouziwezh penn-da-benn » en ur brezegenn e Westminster.
O vezañ ma ne oa ket ministr ken er bloavezhioù 1930 e kavas Churchill amzer da skrivañ levrioù diwar-benn un den meur eus e familh (Marlborough: his life and times), istor ar pobloù saoznek (A History of the English Speaking Peoples) ha poltredoù tud en doa kejet ganto (Great Contemporaries).
Eil Brezel-bed
kemmañAn deiz ma tirollas ar brezel e voe anvet Churchill da Gentañ Lord an Amiraliezh : e-karg eus ar morlu e oa, evel er bloavezhioù 1910 dija. E miz Mae 1940 e kollas Neville Chamberlain fiziañs ar Parlamant. Churchill a voe anvet da Gentañ ministr en e lec'h, just goude ma oa bet aloubet broioù ar Beneluks gant an arme nazi. Ur gabined vrezel a savas evit unaniñ an daou strollad politikel pennañ (Conservative ha Labour), ha divizout a reas ren e-unan ministrerezh an difenn.
Daoust ma troe an traoù da fall war an talbenn e vroudas pobloù ar Rouantelezh-Unanet da herzel start ha da grediñ en trec'h. Kement-se a embannas splann en e gomz kentañ dirak ar Parlamant, ma lavaras e vije ret reiñ « gwad, bec'h, daeroù ha c'hwez ». Da-heul seziz Dukark ha daskor an arme c'hall e nac'has groñs pladañ da Hitler pe marc'hata gantañ. Gant e brezegennoù e kalonekae an dud, ha goulenn derc'hel penn kousto-pe-gousto, daoust ma veze taget ar vro e-kerzh Emgann Bro-Saoz bemdez dre aer (ar Blitz) ha dindan vor e-kerzh emgann an Atlantel.
En em glevet mat a rae Churchill gant Franklin D. Roosevelt, prezidant ar Stadoù-Unanet, a asantas kas boued, eoul-maen ha munisionoù a-dreuz ar meurvor Atlantel. Ar skoazell a droas da emglev-brezel e 1941, war-lerc'h an arsailh japanat war Pearl Harbor. A-du e oa an daou bolitikour : evit lakaat fin d'ar brezel e oa ret dieubiñ Europa da gentañ. Un emglev all a skoulmas Churchill gant Molotov ha Stalin e 1942, abalamour da reiñ lamm da Hitler. Da-heul trec'h El-Alamein e tibunas Churchill ur gomz vrudet : « N'eo ket ar fin. N'eo ket penn-kentañ ar fin kennebeut. Met fin ar penn-kentañ eo, marteze ».
E 1943 en em gavas Churchill ha Roosevelt meur a wech, ha gant Stalin da-geñver kendalc'h Tehran. O-zri en em glevjont evit stourm betek lakaat Hitler da godianañ hep marc'hata tra, rannañ Alamagn goude ar brezel ha digeriñ un talbenn ouzhpenn e kornôg Europa. Pa gave arvarus dilestrañ war aodoù Frañs d'ar mare-se e c'hounezas Churchill argadiñ en Italia da gentañ : un dilestradeg a voe aozet e Sikilia. Goude se e harpas hag e prientas an oberiadenn Overlord. D'ar 6 a viz Mezheven 1944 e voe lañset an aloubadeg e Normandi.
E deroù 1945 e voe ali da vombeziñ kêrioù alaman evel Dresden. E miz C'hwevrer 1945 en em vodas ar « Big Three » – Churchill, Roosevelt ha Stalin – e kendalc'h Yalta evit kaozeal eus un aozadur broadel nevez hag eus amzer-da-zont Polonia. An 8 a viz Mae 1945 e voe ar « Victory Day », deiz an trec'h ma voe echuet ar brezel en Europa, goude daskor an Trede Reich. E kreiz-kêr Londrez e lidas Churchill an trec'h dirak tud a-leizh tolpet dirak Palez Buckingham hag e Whitehall. Dre ur youl start, hag a oa bet kreñvaet kalz gant ar C'hentañ ministr, e oa deuet da benn ar Rouantelezh-Unanet da drec'hiñ, daoust ma oa en em gavet hec'h-unan-penn en Europa e 1940.
D'an 23 a viz Mae 1945 e roas Winston Churchill e zilez, abalamour ma ne felle ket ken da strollad al Labour kemer lod en ur gouarnamant unaniezh. Diwar c'houlenn ar roue George VI e chomas Churchill er penn memes tra, betek an dilennadegoù kentañ. E miz Gouere 1945 e voe koll ar C'hentañ ministr hag ar virourien : gant al Labour e oa ar muiañ-niver. Petra zo kaoz ? War a hañval e kave d'an dud e oa poent degas cheñchamant da vuhez ar vro, abalamour m'en doa pledet Churchill gant an aferioù diavaez dreist-pep-tra. Lod a gave dezho e oa Churchill ur penn-brezel, ha ne oa ket ken barrek da ren ar vro pa veze peoc'h.
Goude ar brezel
kemmañChom a reas Churchill e penn ar strollad mirour war-lerc'h an dilennadegoù. E 1946 e veajas e-pad daou viz hanter er Stadoù-Unanet, lec'h ma reas ur brezegenn diwar-benn ar « Rideoz houarn », un droienn ha ne oa ket bet implijet biskoazh. Er bloavezhioù-se e klaskas pouezañ evit startaat al liammoù etre e vro hag ar Stadoù-Unanet, abalamour da ziwall ar peoc'h. A-hend-all e savas a-du gant Kuzul Europa ha Kumuniezh Europa evit ar glaou hag an dir, ha kinnig a reas adunaniñ Iwerzhon gant ma vije roet ur statud emrenerezh da Norzhiwerzhon.
E 1951 e c'hounezas ar strollad mirour an dilennadegoù. Anvet e voe Churchill da Gentañ ministr en-dro. Ur wech ouzhpenn e kavas gwelloc'h plediñ gant ar sujedoù etrebroadel, war-bouez ar sevel lojeiz. E seizh gwellañ a reas evit mirout impalaeriezh Breizh-Veur, rak hervezañ n'halle ket bezañ ur Stad c'halloudus hep an impalaeriezh-se. Ma chomas mestr war Kenya ha Malaya dre heg, gant sikour an arme, e rankas reiñ he frankiz da Egipt. E 1953 e voe anvet da varc'heg Urzh ar Gabestrell gant ar rouanez nevez Elesbed II : Sir Winston Churchill a voe graet anezhañ diwar neuze.
E 1955 e tilezas ar garg a Gentañ Ministr abalamour d'e yec'hed. 81 vloaz e oa, ha ma oa kouezhet klañv meur a wech e-pad ar brezel, e oa aet an droug war washaat e 1953 da-heul ur gwallzarvoud gwazhienn en empenn (GGE). Betek 1964 e chomas er Parlamant memes tra : pa guitaas e oa bet dilennet dizehan e Westminster e-pad 40 vloaz. E 1963 e voe anvet da Honorary Citizen of the United States gant ar prezidant John F. Kennedy ; gwech ebet ne oa aet an titl-se gant un estranjour betek-henn.
D'ar 24 a viz Genver 1965 ez eas Winston Churchill da Anaon, d'an oad a 90 vloaz, nav deiz war-lerc'h ur gwallzarvoud gwazhienn en empenn ouzhpenn, an eizhvet abaoe 1949. Obidoù broadel a voe lidet evitañ : e arched a voe lakaet e Westminster Hall e-pad tri deiz hag un oferenn a voe lakaet en iliz-veur Sant Paol. E kloz iliz Bladon, e barrez c'henidik, e voe douaret al « Leon Kozh ».