Kastell-Nevez-ar-Faou

Kastell-Nevez-ar-Faou, anvet ar C'hastell-Nevez hepken dre gomz peurvuiañ, zo ur gumun e departamant Penn-ar-Bede Breizh.

Kastell-Nevez-ar-Faou
Ar ganol, Pont ar Roue ha Chapel Intron-Varia ar Porzhoù.
Anv gallek (ofisiel)	Châteauneuf-du-Faou
Bro istorel	Kernev
Melestradurezh
Departamant	Penn-ar-Bed
Arondisamant	Kastellin
Kanton	ar C'hastell-Nevez (betek 2015) Brieg (abaoe 2015)
Kod kumun	29027
Kod post	29520
Maer Amzer gefridi	Tugdual Braban 2020-2026
Etrekumuniezh	KK Kerne-Uhel
Bro velestradurel	Kornôg Kreiz-Breizh
Lec'hienn Web	Ti-kêr
Poblañsouriezh
Poblañs	3 650 ann. (2020)
Stankter	86 ann./km²
Douaroniezh
Daveennoù lec'hiañ	48° 11′ 15″ Norzh 3° 48′ 47″ Kornôg
Uhelderioù	bihanañ m — brasañ m
Gorread	42,58 km²
Kastell-Nevez-ar-Faou

Douaroniezh

Lec'hiet eo Kastell-Nevez-ar-Faou war ribl kanol Naoned-Brest, ar Stêr Aon, etre Menez Are en norzh hag ar Menez Du er su. Emañ er vroig Dardoup.

Anv

• Erwan Vallerie ː Castronovo, 1217; Chateunove, 1262; Chatiauneuf, 1279; Chateuneuf, 1284; Chastiaunuef, 1298; Castrum Novum in Fago, 1368; Chasteauneuf du Fou, Chastelnouff du Fou, 1381; Chastel Nouff du Fou, 1392; Castrum Novum in Fago, 1516; Chateauneuf du Fou, 1533; Chasteau Neuff du Fou, Chateauneuf du Fou, 1543 Chateauneuf du Fou, 1564

Ardamezioù

En glazur e gastell digor en argant, didoullet ha mogeriet en sabel, heuliet ouzh beg gant un dreustell gommek en argant.

• Aozer ː Kuzul an Departamant war Ardamezioù Penn ar Bed ; degemeret gant ar prefeti d'an 17 Gouere 1978.

Savadurioù ha lec'hioù istorel

• Ar c'hastell: eus ar c'hastell ma teu e anv d'al lec'h-mañ ne chom netra koulz lâret, war-bouez dismantroù ur voger bennak hag un tourig. An anv a gaver testeniekaet evit ar wech kentañ en ur skrid latin eus 1217: Castrum Novum. A-hervez e vije bet lakaet sevel ar savadur-kreñv-mañ etre 1162 ha 1184, gant beskonted ar Faou.
• Chapel ar Vouster : en XIII^vet kantved e oa un oratouer eus ar savadur, ha tra ken. Testeniekaet eo ar chapel e 1575, evel kreizenn-lid trev ar Vouster. Peursavet eo e 1628. Kouezhet en he foull e deroù an XX^vet kantved eo renevezet gant izili a youl vat ar gevredigezh "Mibien ar Mein Kozh" azalek 1982. Dibar eo ar chapel-se evit he maen-badez, he delwennoù liesliv hag he c'halvar eus kreiz ar XV^vet kantved.
• Chapel Itron-Varia ar Porzhoù : gant e dour moan ha sonn e ren ar savadur-mañ war draoñienn don, kildro ha glas ar stêr Aon, abaoe ur c'hant vloaz bennak 'zo. Adsavet eo bet er bloavezhioù 1892-1893 ha dek vloaz diwezhatoc'h eo bet lakaet an tour en e blas. Eus ar chapel kent, he deus graet brud al lec'h-se, e chom c'hoazh ar porched, eus ar XV^vet kantved, doare gotek anezhañ. Savet e oa bet ar chapel gozh-se e 1438, war intrudu ar beleg Yann ar Prad, gant sikour an Dug Yann V. Gouestlet eo d'an Itron Varia, dre ma oa bet kavet eno, e foñs kef un dervenn, un delwenn a zeuas da vezañ burzhudus. War honnezh e oa skeudennet poltred ar Werc'hez ha war he c'hont e veze lakaet burzhudoù. Azalek ar mare-se eo bet dalc'het - hag e vez bepred - unan eus brasañ pardonioù Breizh, eil sulvezh diwezhañ miz Eost.

• 
  Chapel Itron-Varia ar Porzhoù
• 
  Chapel Itron-Varia ar Porzhoù hag an aoter doet, implijet evit ar pardon
• 
  Ar garnel e-kichen Chapel IV ar Porzhoù
• 
  Chapel IV ar Porzhoù gwelet eus Pont ar Roue
• 
  Pont ar Roue

• Pont ar Roue ha kanol Naoned-Brest : ar pont-se a zo bet lakaet en e sav e-kerzh hanterenn gentañ ar XVII^vet kantved. E c'hwec'h gwareg, pe bolzenn, a ya dreist d'ar stêr Aon, bet kaniet diwezhatoc'h en XIX^vet kantved evit kas ha degas marc'hadourezh etre Naoned ha Brest.
• Pont Pol : savadur dreist d'ar stêr-Aon a ro an tu da vont eus ar C'hastell-Nevez da Laz ha da Santoz. Ur pont koshoc'h a zo anv anezhañ eno en ur skrid eus an XI^vet kantved.
• Iliz-parrez Sant Juluan : ar savadur a c'haller gwelet hiriv an deiz a zo bet savet e 1878. Eus an iliz a oa el lec'h-se a-raok e chom an tour bet savet e 1737, war intrudu Nouel Furig, person ar C'hastell-Nevez etre 1717 ha 1774. En XVIII^vet kantved e voe dibabet ivez gouestlañ an iliz da Sant Juluan, pa oa betek-henn, dindan maeroniezh un Itron-Varia Tresmaven dianav hag amsklaer he orin. E-touez an elfennoù a ya da ober pinvidigezh ar monumant-se emañ murlivadurioù Paul Sérusier.

• 
  Iliz Sant Juluan
• 
  Delwenn Sant Juluan gwisket e-giz un eskob
• 
  Delwenn Santez Barba
• 
  Delwenn en iliz-parrez :
  An Dreinded sakr
• 
  Delwennoù en iliz-parrez :
  Karitez sant Marzhin
• 
  Delwenn en iliz-parrez :
  Merzherenti santez Apollina
• 
  An Degemenn Murlivadur gant Serusier en iliz-parrez
• 
  Azeuladenn ar vesaerien hag ar Rouaned Murlivadur gant Serusier en iliz-parrez
• 
  Moizez hag ar bod gwrezus
  Murlivadur gant Serusier en iliz-parrez
• 
  Krist war ar groaz, Gorroidigezh ar Werc'hez, Degemenn Murlivadur gant Serusier en iliz-parrez
• 
  Treuzneuziadur, Badeziant, Dasorc'hidigezh ar C'hrist
  Murlivadur gant Serusier en iliz-parrez

• Maner Kermoal : meneget er XV^vet kantved, bepred en e sav. An tour a c'hallfe bezañ bet savet er XIV^vet kantved.
• Ar C'hoc'hui : bet diskaret e 1921.
• Doursan Pontadig : savet er XVI^vet kantved pe er XVII^vet kantved.
• Feunteun dindan douar Sant Yann-Vadezour : savet er XV^vet kantved moarvat.
• Feunteun Santig Gouenoù.
• Feunteun plasenn ar Blomenn : 1831. Diblaset eo bet e 1936 evit reiñ muioc'h a blas d'an otoioù.
• Feunteun Itron-Varia ar Porzhoù : savet e 1721. Renevezet eo bet e 2016 gant Mickaël Gweganoù, gant skoazell Jean-Luc Batot. Benniget eo bet gant eskob Kemper ha Leon d'an 10 a viz Ebrel 2016.
• Ti Paul Sérusier : lakaet eo bet sevel gant an arzour e 1906. Murlivadurioù graet gant hemañ a zo ennañ. Rummet eo bet e 1995 e-touesk ar « Monumantoù istorel ». Un droiad anvet « War roudoù Paul Sérusier » a gas ar weladennerien di, straed Paul Sérusier.
• Ar garioù : div zo e penn nec'h kêr, kichen-ha-kichen : hini linenn-houarn ar rouedad breton etre Karaez ha Kastellin, a zo bet en implij etre 1904 ha 1967 hag hini al linenn-houarn etre Rosporden ha Ploueskad, a zo bet en implij etre 1912 ha 1932.

Istor

XV^vet kantved

• 1490 : emsavadeg kouerien e Kastell-Nevez-ar-Faou.

XVI^vet kantved

• ~1592 : krogad etre ar Gevreerien ha dalc’hidi ar Roue e Poulodron, kêriadenn lec’hiet war bord an hent a gas da Garaez.
• 23 a viz Meurzh 1593: ar c’habiten roueler Liskoed zo er C'hastell-Nevez gant e soudarded. Spontañ a ra ar boblañs. Evel-se eo lazhet ur beleg - Tepod Derrien e anv war a seblant - gant unan eus e soudarded war-bouez un taol kleze.

XVII^vet kantved

• Gouere 1675 : emsavadeg ar Bonedoù Ruz; tud ar C’hastell-Nevez a zo en o zouesk. Ganto eo pulluc’het maner Kermoal o lakaat tan ennañ, hini ar Werje a zo preizhet ivez. Nac'het e voe an distaoliadeg roueel eus miz C'hwevrer 1676 ouzh un den eus Kastell-Nevez-ar-Faou, Cornéli e anv, goude an emsavadeg.

Dispac'h Gall

• 8 a viz Even 1791: manifestadeg zo e kêr a-enep d’ar veleien o deus graet le ouzh ar Roue, ar vro hag al lezennoù.
• Genver 1792 : trubuilh zo war ar maez e Laz hag e Sant-Wazeg, an eil hag eben parrez stok ouzh ar C'hastell-Nevez. Peizanted ar parrezioù-se a embann bezañ e soñj tagañ tud ar C'hastell-Nevez gant o fuzuilhoù, ferc’hier hag o zrañchoù.

XIX^vet kantved

• 1añ a viz Gouere 1815: chouanted a zeu da Gastell-Nevez da lakaat reuz. Tec’hout a reont kuit o klevet ez eus ur gompagnunezh martoloded dre ar vro.
• 1845 : prenet eo domani Trevare (Sant-Wazeg) gant ar vreudeur Kerjegu (ouzhpenn 4 000 devezh-arat) a laka ekonomiezh an trowardroioù da ziorren : en-dro da skluz Kastell-Nevez-ar-Faou e kresk an oberiantiz, traezh ha merl a vez degaset d’al labourerien-douar gant ar bigi a samm ganto patatez, koad ha mein-to meinglazegi ar Rick (S. Wazeg) ha Kerliou (ar C'hastell-Nevez).
• 1865 : krouet eo Strollad ar saperien-pomperien.
• 8 a viz Eost 1896: ar Prezidant Félix Faure a zo e kêr.

XX^vet kantved

• 1906 : dont a ra Paul Sérusier da chom da Gastell-Nevez-ar-Faou.
• 26-31 a viz Eost 1910: kendalc'h an URB (Kevredigezh Broadel Breizh).
• 1915 : fuzuilhet e voe ur soudard bet ganet er gumun (pe e Pleiben) gant al lu gall d'ar 15 a viz C'hwevrer 1915 e Proven (Flandrez Belgia).
• 1960 : divizet e vez gant ar C’huzul-kêr, a-unvouezh, lakaat panelloù heñchañ nevez, reizhskrivet anvioù ar c'hêriadennoù warno, hervez reolennoù ar brezhoneg, daoust da urzh kontrol isprefed Kastellin, war zigarez e teufe an “tech“-se eus ar c’hiz.
• 1976 : kentañ gwech ma'z eus eus Nevezamzer ar C’hastell-Nevez, festival sonerezh hengounel Breizh a ro tro, bep bloaz da Sul Fask, da wellañ sonerien ha kanerien ar vro da vont war al leurenn.

Brezelioù

Brezel-bed kentañ

• Mervel a reas 176 gwaz eus ar gumun, eleze 4,11% eus ar boblañs e 1911,abalamour d'ar brezel.

Eil brezel-bed

• Mervel a reas 36 den ag ar gumun abalamour d'ar brezel.

Brezelioù didrevadennañ

• Brezel Indez-Sina : lazhet e voe ur soudard eus ar gumun en d’an 11 a viz Ebrel 1954e Diên Biên Phù en Tonkin er Viêtnam.
• Brezel Aljeria: mervel a reas pevar milour eus ar gumun.

Emdroadur ar boblañs abaoe 1962

Niver a annezidi

Skeudennoù

• 
  Panell
• 
  Kanol Naoned-Brest, kostez ar C'hastell-Nevez
• 
  Tier kozh eus marevezh aour ar c'has-digas marc'hadourezh dre ar ganol
• 
  Ar gar gozh
• 
  Dañserien er C'hastell-Nevez, treset gant ar Saoz Randolph Caldecott e-tro 1874-1878
• 
  Ar ganol, pe ar stêr Aon dindan Rozaon
• 
  Rozaon ha Chapel IV ar Porzhoù
• 
  Kêr VVF war vord ar ganol e Penn ar Pont (tu Sant-Wazeg)
• 
  Maen-sonn en enor d'ar soudarded amerikan marvet evit dieubiñ ar C'hastell-Nevez

• Monumant ar re varv, luc'hskeudenn.

Tud

Tud bet ganet eno

• 1726 : Visant-Jozeb Rousseau Rozenkoad, beleg.
• 1825 : Félix Rolland, embreger ha politikour republikan.
• 1888: Yves Gaonac'h, d'ar 17 a viz Meurzh er er C'hastell-Nevez pe e Pleiben, soudard en 3e Batailhon Kerzhet Troadegiezh skañv Afrika, fuzuilhet gant al lu gall d'ar 15 a viz C'hwevrer 1915 e Proven (Flandrez Belgia)evit «dilez post dre emvuturgn» ha «dizerterezh en estrenvro»; douaret eo e bered-veur al lu gall en Ablain-Saint-Nazaire‎ (departamant Pas-de-Calais ,Bro-C'hall).
• 1907 : Remont ar Porzh mab, broadelour katolik, geriadurour.
• 1923 : Reun ar C'halan, rezistant, skrivagner brezhonek ha saoznek.
• 1949 : Remont Keruzore, melldroader.

Tud marvet eno

• 1990 : Remont ar Porzh mab, broadelour breizhat, katolik, geriadurour.

Tud liammet ouzh ar gumun

• Paul Sérusier (1864-1927), livour.
• Jozef Kadiou (†1944), person.
• Remont ar Porzh, tad (1878-1945), doktor war ar gwir, istorour, lec'hanvadurour.
• Yann ar Meur (1956-), talabarder, armerzhour, skrivagner gallek.

Brezhoneg

Ar Brezoneg er Skol

• 1934-1936: ar c'huzul-kêr a savas a-du gant ar mennad skignet gant al luskad Ar Brezoneg er Skol (ABES) evit kelennadurezh ar brezhoneg er skol.

Ya d'ar brezhoneg

• D’ar 6 a viz Du 2006 e oa bet votet ar garta Ya d'ar brezhoneg gant kuzul-kêr ar gumun.

Deskadurezh

• Ur c'hlas divyezhek publik kentañ derez zo bet digoret er gumun e 2003.
• E distro-skol 2024 e oa 59 skoliad enskrivet er c'hlasoù divyezhek (14,9 % eus skolidi ar gumun evit a sell ouzh ar c'hentañ derez).

Buhez foran

• Digoret ez eus bet un diellaoueg a vod skridoù, paperioù ha levrioù Remont ar Porzh e-barzh Kreizenn sevenadurel Jef ar Penven e 2005.

Lec'hanvadurezh

• Reizhskrivet eo bet an anvioù-lec'h forzhik war ar panelloù war ar maez ha panelloù divyezhek zo un tammig e kêr ivez.
• Stank eo ar ger brezhoneg "Roz" e-barzh anvioù-lec'h trowardroioù ar C'hastell-Nevez hag a bep tu da draonienn ar Stêr Aon. Implijet e vez kentoc'h evit eñvel ur grec'henn pe un dinaou serzh a-us d'ur gilblegenn pe d'ur stumm. Ar ger-se a zo bet amprestet gant brizhgalleg ar C'hastellneveziz pa vez anv eus "la rosière de Notre-Dame des Portes" ganto, evit kozeal eus ar roz ma kaver war e lein chapel I.-V. ar Porzhoù hag a zo a-us d'ur stumm eus Kanol Naoned-Brest. N'eus mann ebet da welet gant ar ger gallek evit Korzeg.

Livouriezh

Al livour Paul Sérusier (1863-1927) a deue ingal da Gastell-Nevez-ar-Faou azalek 1893. Ken bamet e oa deuet da vezañ gant maezioù kaer an trowardroioù ma tivizas prenañ un ti eno e 1906, daoust ma ne oa ket gwall binvidik (Kustumet e veze da livañ taolennoù evit ostizien ostalirioù Kastell-Nevez evit kaout un dra bennak da zebriñ pe gounit un tamm gwenneg bennak).

• 
  Paul Sérusier: Foar ar C'hastell-Nevez
• 
  Paul Sérusier: Gwantenn an Duchenn C'hlas
• 
  Paul Sérusier: An ti gwenn (Breizh)
• 
  Paul Sérusier: Breizhadezed yaouank
• 
  Paul Sérusier: Gouel ar sakramant er C'hastell-Nevez

Dre se ha dre an darempredoù mat en devoa gant Kastellneveziz eo bev-kenañ e levezon er gêr-se bepred. Un toullad eus e oberennoù a c'haller sellet outo c'hoazh, evel e vurlivadurioù e iliz-parrez sant Juluan pe e vurlivadur brudet ouzh moger diabarzh an ti-kêr. Al levezon-se a zispleg ivez e kaver, hiriv an deiz, forzhig tud o livañ evit o flijadur menezioù, traoñiennoù pe koadoù ar vro o klask kenderc'hel an erv bet boulc'het gant Sérusier.

Gevelliñ

• South Brent, Devon, Bro-Saoz (1976)
• Chinchón,  Madrid, Spagn

Levrlennadur

• Raymond Delaporte, La Sénéchaussée de Châteauneuf-du-Faou, Huelgoat et Landeleau, et les juridictions seigneuriales du ressort, emb. A. Pedone, Pariz, 1905, 240 p.
• Michel Froger & Michel Pressensé : Armorial des communes du Finistère. 2001
• Christian MENARD, Châteauneuf-du-Faou, son histoire, sites, monuments et notes sur la région, 1991.
• Georges ar Meur ha Henry Masson, Châteauneuf-du-Faou et ses alentours, Kistinid, emb. L'aventure carto, 1996, 192 p.
• Yann MOULIN, Kastell Nevez : les tribulations d'un Bidard en pays Dardoup, emb. Coop Breizh, Speied, 1997, 208 p.
• Jean-François BOEDEC, Histoire secrète des Montagnes Noires, kenemb. Coop Breizh-Keltia Graphic, Speied-Gourin, 2000, 224 p.
• Henry MASSON, Châteauneuf-du-Faou : images, Histoire et histoires, emb. CA Laz, 2004, 76 p.
• Christian MENARD, Châteauneuf-du-Faou, des origines à 1900, emb. ATR L’Edition Originale, Kemper, 1983; ademb. kresket C.A. de Laz, Laz, 2008, 104 p.
• Erwan Vallerie : Diazezoù studi istorel an anvioù-parrez. Corpus. An Here. 1995

Liammoù diavaez

• Skeudenn dre loarell
• Ti-kêr
• Kumuniezh-kumunioù Kerne-Uhel
• (br) ar C'hastell-Nevez war lec'hienn Geobreizh
• Nevezamzer ar C'hastell-Nevez